Pomiar i ocena drgań mechanicznych w środowisku pracy.pdf

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 9/2006

dr in¿. PIOTR KOWALSKI

Centralny Instytut Ochrony Pracy

– Pañstwowy Instytut Badawczy

Pomiar i ocena

drgañ mechanicznych

w środowisku pracy

wed³ug nowych przepisów prawnych

W artykule omówiono zastosowanie nowych przepisów

dotycz¹cych pomiarów i oceny drgañ mechanicznych

na stanowiskach pracy. Odniesiono je do przepisów

obowi¹zuj¹cych przed wdro¿eniem przez Polskê dy-

rektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/44/WE

w sprawie minimalnych wymagañ w zakresie ochrony

zdrowia i bezpieczeñstwa, dotycz¹cych nara¿enia

pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami

fizycznymi (drganiami mechanicznymi).

Measurement and evaluation of vibration at the

workplace according to new regulations

This paper analyses the application of new regulations on meas-

urement and evaluation of the exposure of workers to vibration

in Poland. This is done in relation to the regulations which were in

force before the implementation of the provisions of Directive

2002/44/EC of the European Parliament and of the Council

on the minimum health and safety requirements regarding the

exposure of workers to the risks arising from physical agents

(vibration) are also presented.

dziennej ekspozycji odniesiona do 8 godzin A(8)

wyra¿ona jest jako równowa¿na dla 8 h wartośæ

sumy wektorowej skutecznych, skorygowanych

czêstotliwościowo wartości przyspieszenia drgañ,

wyznaczonych dla trzech sk³adowych kierunko-

wych a hwx , a hwy , a hwz

– w przypadku drgañ dzia³aj¹cych w sposób

ogólny ( drgañ ogólnych), dzienna ekspozycja

A(8) wyra¿ona jest jako równowa¿na dla 8 h

wartośæ przyspieszenia drgañ, obliczona jako

dominuj¹ca (najwiêksza) skuteczna wartośæ sko-

rygowanego czêstotliwościowo przyspieszenia

drgañ, spośród wyznaczonych wartości trzech

sk³adowych kierunkowych z uwzglêdnieniem

w³aściwych wspó³czynników 1,4a wx , 1,4a wy , a wz .

Podane w rozporz¹dzeniu wartości dla dzien-

nej ekspozycji i ekspozycji krótkotrwa³ej określone

jako dopuszczalne ze wzglêdu na ochronê zdro-

wia pracowników zamieszczono w tabeli 1.

Rozporz¹dzenie ministra gospodarki i pracy

z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeñ-

stwa i higieny pracy przy pracach zwi¹zanych

z nara¿eniem na ha³as lub drgania mechaniczne

[4] wprowadza, za dyrektyw¹ 2002/44/WE,

dodatkowe kryterium oceny dziennej ekspozycji

na drgania – próg dzia³ania . Wartości progów

dzia³ania podano w tabeli 2. Po przekroczeniu

podanych w rozporz¹dzeniu wartości praco-

dawca zobowi¹zany jest do podjêcia dzia³añ

zmniejszaj¹cych ryzyko zawodowe (ze wzglêdu

na drgania).

W konsekwencji zmian wprowadzonych przez

rozporz¹dzenie ministra gospodarki i pracy w spra-

wie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê-

¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia w środowi-

sku pracy, znowelizowano równie¿ rozporz¹dzenie

Rady Ministrów z dnia 5 lipca 2005 r. w sprawie

wykazu prac wzbronionych m³odocianym i wa-

runków ich zatrudniania przy niektórych z tych

prac [5]. Podane w nim wartości dopuszczalne

drgañ mechanicznych dla tej grupy pracowników

przedstawiono w tabeli 3. Zamieszczono w niej

tak¿e wartości dopuszczalne drgañ mechanicz-

nych dla kobiet w ci¹¿y z aktualnego wci¹¿ roz-

porz¹dzenia Rady Ministrów w sprawie wykazu

prac szczególnie uci¹¿liwych lub szkodliwych dla

zdrowia kobiet [6].

Ogólne metody wykonywania pomiarów

drgañ mechanicznych w środowisku pracy określa

rozporz¹dzenie ministra zdrowia w sprawie badañ

i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia

w środowisku pracy [7], zaś szczegó³owe metody

– określaj¹ odpowiednie Polskie Normy [8, 9, 10].

Wstêp

W wyniku wdro¿enia przez Polskê posta-

nowieñ dyrektywy Parlamentu Europejskiego

i Rady 2002/44/WE [1] w sprawie minimalnych

wymagañ w zakresie ochrony zdrowia i bezpie-

czeñstwa, dotycz¹cych nara¿enia pracowników

na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi

(drganiami mechanicznymi) uleg³y zmianie

przepisy określaj¹ce zasady pomiarów i oceny

drgañ mechanicznych w środowisku pracy [2].

Zgodnie z obowi¹zuj¹cym obecnie rozpo-

rz¹dzeniem ministra gospodarki i pracy z dnia

29 listopada 2002 r. w sprawie najwy¿szych

dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szko-

dliwych dla zdrowia w środowisku pracy (NDN)

[3], drgania mechaniczne na stanowiskach pracy

charakteryzuj¹ nastêpuj¹ce wielkości:

• dzienna ekspozycja (odniesiona do 8 go-

dzin)

• ekspozycja krótkotrwa³a (trwaj¹ca 30 min

lub krócej),

przy czym:

– w przypadku drgañ dzia³aj¹cych przez

koñczyny górne ( drgañ miejscowych) , wartośæ

Pomiary drgañ mechanicznych

na stanowiskach pracy

Pomiary, s³u¿¹ce do oceny nara¿enia pracow-

ników na drgania mechaniczne, powinny byæ wy-

konywane na podstawie nastêpuj¹cych norm:

• PN-EN ISO 5349 – 1:2004 Drgania mecha-

niczne. Pomiar i wyznaczanie ekspozycji cz³o-

wieka na drgania przenoszone przez koñczyny

górne. Czêśæ 1: Wymagania ogólne [10]

•

Tabela 1

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE DLA EKSPOZYCJI NA DRGANIA MECHANICZNE (NDN) [3]

Human vibration exposure limit values in Poland [3]

Tabela 2

WARTOŚCI PROGÓW DZIA£ANIA DLA DZIENNEJ EKSPOZYCJI NA DRGANIA

MECHANICZNE [4]

Human vibration exposure action values [4]

Rodzaj drgañ

Wartości dopuszczalne

dla dziennej

ekspozycji na drgania

mechaniczne (NDN)

Wartości dopuszczalne

dla krótkotrwa³ych

ekspozycji

na drgania

mechaniczne (NDN)

Rodzaj drgañ

Wartości progów dzia³ania

dla drgañ mechanicznych

Drgania dzia³aj¹ce

przez koñczyny górne

(drgania miejscowe)

A(8) dop = 2,8 m/s 2

a hv,30min,dop = 11,2 m/s 2

Drgania dzia³aj¹ce przez koñczyny górne

(drgania miejscowe)

A(8) dzia³anie = 2,5 m/s 2

Drgania o dzia³aniu

ogólnym

(drgania ogólne)

A(8) dop = 0,8 m/s 2

a w,30min,dop = 3,2 m/s 2

Drgania o dzia³aniu ogólnym

(drgania ogólne)

A(8) dzia³anie = 0,5 m/s 2

PN-EN ISO 5349 – 2:2004 Drgania mecha-

niczne. Pomiar i wyznaczanie ekspozycji cz³owieka

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 9/2006

na drgania przenoszone przez koñczyny górne.

Czêśæ 2: Praktyczne wytyczne do wykonywania

pomiarów na stanowisku pracy [11]

• PN-EN 14253:2005 Drgania mechanicz-

ne. Pomiar i obliczanie zawodowej ekspozycji

na drgania o ogólnym dzia³aniu na organizm

cz³owieka dla potrzeb ochrony zdrowia. Wytycz-

ne praktyczne [12].

Pomiary przeprowadza siê w typowych wa-

runkach wystêpuj¹cych na danym stanowisku

pracy, podczas wykonywania przez pracownika

typowych czynności, przy normalnej eksploatacji

narzêdzia, maszyny lub urz¹dzenia. Dla ka¿dej

wyodrêbnionej ( i -tej) czynności wykonywanej

przez pracownika dokonywany jest pomiar

wartości wa¿onych przyspieszeñ drgañ w trzech

wzajemnie prostopad³ych kierunkach: a wxi ; a wyi ; a wzi

– dla drgañ oddzia³uj¹cych ogólnie; a hwxi ; a hwyi ; a hwzi

dla drgañ dzia³aj¹cych przez koñczyny górne.

Na szczególn¹ uwagê zas³uguje fakt wpro-

wadzenia, wraz z nowymi przepisami, nowych

charakterystyk wa¿enia (korekcyjnych). Pomiary

drgañ mechanicznych na stanowiskach pracy

powinny byæ wykonywane przyrz¹dami wyposa-

¿onymi w aktualne charakterystyki korekcyjne: W h

– dla drgañ dzia³aj¹cych przez koñczyny górne, W k

(rys. 1., str. 26.) i W d (rys. 2., str. 26.) – dla drgañ

dzia³aj¹cych ogólnie określone w tych normach.

W wypadku drgañ dzia³aj¹cych przez koñ-

czyny górne ró¿nice wyników pomiarów, wy-

nikaj¹ce z zastosowania nowej charakterystyki

korekcyjnej, s¹ niewielkie w stosunku do wyników

otrzymanych przy wykorzystaniu charakterystyki

poprzednio stosowanej (określonej w PN-91/N-

-01355 [11]) – siêgaj¹ one 2%; nowe charaktery-

styki korekcyjne dla drgañ dzia³aj¹cych ogólnie

mog¹ wprowadziæ znacznie wiêksze ró¿nice

– nawet do 30% (dane uzyskane na podstawie

badañ symulacyjnych [12]). Poprzednio stoso-

wane i nowe charakterystyki wa¿enia drgañ

ogólnych przedstawiono na rys. 1. i 2.

s¹ ró¿ne wielkości, ró¿ny jest te¿ sposób ich wy-

znaczania.

W odniesieniu do drgañ dzia³aj¹cych przez

koñczyny górne , nowe przepisy nie wprowadza-

j¹ zasadniczych zmian w sposobie ich pomiaru

i oceny. Na podstawie zmierzonych trzech sk³a-

dowych drgañ: a hwxi ; a hwyi ; a hwzi dla ka¿dej wyod-

rêbnionej czynności obliczana jest wartośæ sumy

wektorowej skutecznych wa¿onych przyspieszeñ

drgañ a hvi wg wzoru (1):

gdzie: a hv i – suma wektorowa skutecznych,

wa¿onych przyspieszeñ drgañ, wyznaczo-

na dla i -tej czynności wykonywanej w nara¿eniu

na drgania ze wzoru [1], m/s 2

i – numer kolejnej czynności wykonywanej

w nara¿eniu na drgania

t i – czas trwania i -tej czynności wykonywanej

w nara¿eniu na drgania, min

n – liczba czynności wykonywanych w nara-

¿eniu na drgania na kontrolowanym stanowisku

pracy

T – 480 min

• gdy określony czas ca³kowity t jest d³u¿szy

ni¿ 30 min, lecz jedna lub wiêcej czynności trwa-

³o krócej (lub równo) ni¿ 30 min ( t > 30 min,

ale t i ≤ 30 min), wyznaczana jest 8-godzinna

ekspozycja na drgania A (8) wg wzoru (4) oraz

dodatkowo, spośród sum wektorowych wyzna-

czonych dla czynności o czasie trwania krótszym

lub równym 30 min ( t i ≤ 30 min), wybierana

jest suma wektorowa o najwiêkszej wartości a hvmax

wg wzoru (3).

Zgodnie z nowymi przepisami sposób oceny

drgañ dzia³aj¹cych ogólnie znacznie ró¿ni siê

od stosowanego do tej pory . W miejsce obli-

czanej wartości sumy wektorowej (wyznaczanej

na podstawie trzech sk³adowych kierunkowych

wa¿onych przyspieszeñ drgañ) wprowadzone

zosta³o tzw. dominuj¹ce wa¿one przyspie-

szenie drgañ – najwiêksza wartośæ wa¿onego

przyspieszenia drgañ wybierana spośród trzech

sk³adowych kierunkowych przyspieszeñ, a wiêc

w rzeczywistości jedna sk³adowa kierunkowa.

Na jej podstawie, w zale¿ności od d³ugości wyzna-

czonego ca³kowitego czasu nara¿enia pracownika

na drgania w ci¹gu doby t , przeprowadzane

s¹ nastêpuj¹ce obliczenia:

•

(1)

gdzie: a hwxi ; a hwyi ; a hwzi – skuteczne wartości wa-

¿one przyspieszenia drgañ, zmierzone dla kierun-

ku x, y i z na stanowisku pracy przy wykonywaniu

i -tej czynności w nara¿eniu na drgania, m/s 2 .

Określa siê tak¿e ca³kowity czas nara¿enia pra-

cownika na drgania w ci¹gu doby, t (min) bêd¹cy

sum¹ czasów trwania t i (min) poszczególnych i-tych

czynności, ze wzoru (2):

(2)

gdzie: n – liczba czynności wykonywanych

w nara¿eniu na drgania na kontrolowanym sta-

nowisku pracy.

W zale¿ności od d³ugości wyznaczonego ca³-

kowitego czasu nara¿enia pracownika na drgania

w ci¹gu doby t e , przeprowadzane s¹ nastêpuj¹ce

obliczenia:

• gdy określony czas ca³kowity t jest rów-

ny lub krótszy ni¿ 30 min ( t ≤ 30 min), dla

kontrolowanego stanowiska pracy, spośród n

wyznaczonych sum wektorowych wybierana

jest maksymalna wartośæ sumy wektorowej

skutecznych, wa¿onych przyspieszeñ drgañ a hvmax ,

w m/s 2 , wg wzoru (3):

gdy określony czas ca³kowity t jest równy

lub krótszy ni¿ 30 min ( t ≤ 30 min), dla kontro-

lowanego stanowiska pracy wybierana jest war-

tośæ dominuj¹ca a wmax , spośród n wyznaczonych

skutecznych, wa¿onych przyspieszeñ drgañ a wl i ,

z uwzglêdnieniem w³aściwych wspó³czynników

(1,4a wx , 1,4a wy , a wz ) w m/s 2 , wg wzoru (5):

a hvmax = max{a hv i } = max{a hv 1 , a hv 2 ... a hv n }

(3)

gdzie: a hv i – jak we wzorze (1)

n – jak we wzorze (2)

• je¿eli określony czas ca³kowity t jest d³u¿szy

ni¿ 30 min ( t >30 min) wyznaczana jest 8-

-godzinna ekspozycja na drgania, A(8) w m/s 2 ,

wg wzoru (4):

Ocena drgañ mechanicznych

na stanowiskach pracy

Na podstawie zmierzonych wartości wa¿onych

(skorygowanych) przyspieszeñ drgañ dla ka¿dej

i -tej czynności wykonywanej przez pracownika

wyznaczane s¹ wartości wielkości podlegaj¹cych

ocenie. W zale¿ności od rodzaju drgañ (ogólne

czy dzia³aj¹ce przez koñczyny górne) oceniane

a wmax = max{a wl i } = max{a wl 1 , a wl 2 ... a wl n }

(5)

(4)

gdzie: a wl i – skuteczne wartości wa¿one

przyspieszenia drgañ, zmierzone dla kierunku l

( l = x lub l = y lub l = z ) na stanowisku pracy

przy wykonywaniu i -tej czynności w nara¿eniu

na drgania, w m/s 2

n – jak we wzorze (2)

• jeśli określony czas ca³kowity t jest d³u¿szy

ni¿ 30 min ( t > 30 min) wyznaczana jest dla

ka¿dego kierunku l ( l = x lub l = y lub l = z )

oddzielnie 8-godzinna ekspozycja, A(8) l w m/s 2 ,

wg wzoru (6):

Tabela 3

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE EKSPOZYCJI DRGAÑ MECHANICZNYCH (NDN) DLA M£ODOCIANYCH I KOBIET

W CI¥¯Y [5, 6]

Human vibration exposure limit values for young workers and pregnant women in Poland [5, 6]

Rodzaj drgañ

Rodzaj

ekspozycji

Wartości dopuszczalne

(NDN)

dla m³odocianych

Wartości dopuszczalne

(NDN)

dla kobiet w ci¹¿y

Drgania dzia³aj¹ce przez

koñczyny górne

(drgania miejscowe)

dzienna

ekspozycja

A(8) dop = 1,0 m/s 2

ekspozycja

krótkotrwa³a

a hv,30min,dop = 4,0 m/s 2

(6)

Drgania o dzia³aniu

ogólnym

(drgania ogólne)

dzienna

ekspozycja

A(8) dop = 0,19 m/s 2

Praca wzbroniona

gdzie: a wl i – jak we wzorze (5)

t i – czas trwania i -tej czynności wykonywanej

w nara¿eniu na drgania, w minutach

ekspozycja

krótkotrwa³a

a w,30min,dop = 0,76 m/s 2

BEZPIECZEŃSTWO PRACY 9/2006

Charakterystyka filtrów korekcyjnych stosowanych przy pomiarach drgañ ogólnych (poziomych)

Charakterystyka WB z (stara)

Charakterystyka W k (nowa)

Charakterystyka WB xy (stara)

Charakterystyka W d (nowa)

Czêstotliwośæ, Hz

Rys. 1. Charakterystyki korekcyjne: WB z i W k

Fig. 1. Frequency weighting curves WB z and W k

Rys. 2. Charakterystyki korekcyjne: WB xy i W d

Fig. 2. Frequency weighting curves WB xy and W d

n – liczba czynności wykonywanych w nara-

¿eniu na drgania na kontrolowanym stanowisku

pracy

T – 480 min

•

¿e po zastosowaniu „nowego” sposobu oceny

oraz nowych charakterystyk wa¿enia nastêpuje

pozorne zmniejszenie ryzyka zawodowego, sza-

cowanego na podstawie krotności przekroczenia

wartości dopuszczalnej. W praktyce oznacza

to m.in., ¿e wyniki oceny nara¿enia pracowników

na drgania ogólne wykonanej zgodnie z nowymi

przepisami nie mog¹ byæ wprost porównywane

z wynikami oceny przeprowadzonej wcześniej.

Wprowadzenie do przepisów takiego sposo-

bu oceny drgañ ogólnych jest konsekwencj¹

wdro¿enia przez Polskê postanowieñ dyrektywy

2002/44/WE [1].

pracy przy pracach zwi¹zanych z nara¿eniem na ha³as

lub drgania mechaniczne. DzU nr 157, poz. 318

[5] Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 5 lipca 2005 r.

zmieniaj¹ce rozporz¹dzenie w sprawie wykazu prac

wzbronionych m³odocianym i warunków ich zatrudnia-

nia przy niektórych z tych prac. DzU nr 136 poz. 1145

[6] Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 10 września

1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uci¹¿liwych

lub szkodliwych dla zdrowia kobiet. DzU nr 114, poz.

545 ze zm. DzU 2002, nr 127, poz. 1092

[7] Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwiet-

nia 2005 r. w sprawie badañ i pomiarów czynników

szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. DzU

nr 73, poz. 645

[8] PN-EN ISO 5349 – 1:2004 Drgania mechanicz-

ne. Pomiar i wyznaczanie ekspozycji cz³owieka

na drgania przenoszone przez koñczyny górne. Czêśæ 1:

Wymagania ogólne

[9] PN-EN ISO 5349 – 2:2004 Drgania mechaniczne.

Pomiar i wyznaczanie ekspozycji cz³owieka na drgania

przenoszone przez koñczyny górne. Czêśæ 2: Praktyczne

wytyczne do wykonywania pomiarów na stanowisku

pracy

[10] PN-EN 14253:2005 Drgania mechaniczne. Pomiar

i obliczanie zawodowej ekspozycji na drgania o ogól-

nym dzia³aniu na organizm cz³owieka dla potrzeb

ochrony zdrowia. Wytyczne praktyczne

[11] PN-91/N-01355 Drgania. Przyrz¹dy do pomiaru

drgañ mechanicznych oddzia³uj¹cych na organizm

cz³owieka. Wymagania i badania (norma uniewa¿-

niona)

[12] Sprawozdanie I etapu zadania badawczego

nr 1.A.01 Badanie metod¹ energetyczn¹ równo-

czesnego dzia³ania drgañ i ha³asu na kierowców

środków transportu drogowego . G³ówny wykonawca

P. Kowalski, CIOP-PIB, 2005

30 min), wyznaczana jest 8-godzinna

ekspozycja, A (8) l w m/s 2 , wg wzoru (6) oraz

dodatkowo, spośród n wyznaczonych skutecz-

nych, wa¿onych przyspieszeñ drgañ, a wl i dla

czynności trwaj¹cych krócej lub równo 30 min

( t i

≤

30 min), wybierana jest wartośæ dominuj¹ca

a wmax wg wzoru (5).

Ocena nara¿enia pracownika na drgania me-

chaniczne (z uwzglêdnieniem jego ewentualnej

przynale¿ności do takich grup, jak m³odociani

czy kobiety w ci¹¿y) polega na porównaniu

wartości wyznaczonych wielkości charaktery-

zuj¹cych drgania z określonymi w przepisach

ich wartościami dopuszczalnymi:

•

nara¿enie na drgania dzia³aj¹ce przez

koñczyny górne oceniane jest przez porówna-

nie 8-godzinnej ekspozycji na drgania, A (8)

z wartości¹ dopuszczaln¹ A (8) dop i/lub maksy-

malnej wartości sumy wektorowej skutecznych,

wa¿onych przyspieszeñ drgañ a hvmax z wartości¹

dopuszczaln¹ a hv,30min,dop

•

PIŚMIENNICTWO

[1] Directive 2002/44/WE of the European Parliament

and of the Council of 25 June 2002 on the minimum

health and safety requirements regarding the exposure

of workers to the risks arising from physical agents

(vibration). (Sixteenth individual Directive within the

meaning of Article 16(1) of Directive 89/391/EEC). OJ

L177, 06.07.2002

[2] Augustyñska D., Kowalski P. Strategia ochrony

pracowników przed drganiami mechanicznymi wed³ug

nowych przepisów prawnych – europejskich i krajo-

wych . „Bezpieczeñstwo Pracy”, 5(416)2006

[3] Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej

z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwy¿szych do-

puszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodliwych

dla zdrowia w środowisku pracy. DzU nr 217, poz. 1833;

zm. DzU 2005, nr 212, poz. 1769

[4] Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia

5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeñstwa i higieny

nara¿enie na drgania dzia³aj¹ce w sposób

ogólny oceniane jest przez porównanie 8-godzin-

nej ekspozycji na drgania (wyznaczonej dla do-

minuj¹cej sk³adowej kierunkowej przyspieszenia

drgañ), A l (8) z wartości¹ dopuszczaln¹ A (8) dop

i/lub wartości dominuj¹cej a wmax z wartości¹

dopuszczaln¹ a w , 30min,dop .

Publikacja opracowana na podstawie wyników uzyskanych w ramach II etapu progra-

mu wieloletniego pn. „Dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów Unii

Europejskiej” dofinansowywanego w latach 2005-2007 w zakresie badañ naukowych

przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, w zakresie zadañ s³u¿b pañstwowych przez

Ministerstwo Pracy i Polityki Spo³ecznej. G³ówny koordynator: Centralny Instytut Ochrony

Pracy – Pañstwowy Instytut Badawczy

Podsumowanie

Przeprowadzone w Centralnym Instytucie

Ochrony Pracy – Pañstwowym Instytucie Ba-

dawczym symulacje oceny drgañ dzia³aj¹cych

na pracowników w sposób ogólny [12] wykaza³y,

226

gdy określony czas ca³kowity t jest d³u¿szy

ni¿ 30 min, lecz jedna lub wiêcej czynności trwa-

³o krócej (lub równo) ni¿ 30 min ( t > 30 min,

ale t i

≤

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: