Wstęp do muzykologii 2012/2013
1. JOHANNES KEPLER
· 1571-1630
· niemiecki astronom, matematyk, filozof, astrolog.
· Przedstawiciel spekulatywnego paradygmatu teorii muzyki.
· Za swoich mistrzów uznał Pitagorasa i Platona i – podobnie jak oni – wierzył, że harmonia i porządek wszechświata zależą od proporcji liczb odpowiadających konsonansowym interwałom skali muzycznej.
· Studiował na Uniwersytecie w Tybindze, a pracował w Grazu, w Pradze i Linzu.
· Sformułował empiryczne trzy prawa ruchu planet (Astronomia Nova, 1609), potwierdzonych później przez Newtona i obowiązujących do dzisiaj.
· Miał wybitne osiągnięcia w teorii muzyki. Przy opisywaniu ogólnej harmonii świata i próbach opisania go za pomocą prawideł liczbowych stosował prawidła muzyczne.
· Robił doświadczenia z podziałem strun na monochordzie i polichordach (z 4 i 8 strunami).
· W pracy Harmonices mundi libri V (Linz 1619) sformułował swoje poglądy na harmonię świata, prawa ruchu planet oraz poglady dotyczące „symfonii świata”. Wspierał hipotezę konstrukcji świata argumentami natury muzycznej. Z elementów dróg planet (porównania prędkości planet w perihelium i aphelium) wprowadził system muzycznych proporcji, które zastosował przy ustaleniu wielkości interwałów we właściwej skali muzycznej.
· Pry konstrukcji skal muzycznych skłaniał się do poglądów Ptolemeusza
· Odrzucił koncepcję Vicenzo Gallilei o skalach temperowanych. Istnienie systemu dur – moll wyprowadzał z relacji uzyskanych z badania orbit Ziemi i Wenus.
· Muzyczne pogląd Keplera były szeroko rozpowszechnione, nazywany był przez niektórych niemieckim Pitagorasem. Zaliczamy go do grupy neo – pitagorejczyków.
· Warto wspomnieć o jeszcze jednej ważnej pracy Keplera – Mysterium Cosmpographicum (1597).
· Paul Hindemith poświęcił mu operę Die Harmonie der Welt (1957)
· Kepler to autor złożonej z pięciu ksiąg Harmonice mundi. Twierdzi tam, że Bóg utworzył świat na podobieństwo pewnych geometrycznych modeli. Te modele („harmonie archetypiczne”) zawarte są w muzycznych konsonansach.
· I, II księga (matematyczne);
· III księga (o muzyce) – geometryczne wyliczenie ośmiu interwałów konsonansowych, systematyka interwałów, rodzajów, trybów, melodii i notacji. Odejście od matematycznej skali Pitagorejskiej (nieprzyjazna dla ucha) na rzecz skali Ptolemeusza. Proponowana przez Keplera skala rozpoczyna się od G i składa z majorowych (9:8) i minorowych (10:9) całych tonów i diatonicznego półtonu (16:15). W odróżnieniu od Ptolemeusza Johannes Kepler uznaje wielkie i małe tercje i seksty za konsonanse. Wynikających z teoretycznej refleksji Keplera cantus durus i cantus mollis nie należy uważać za początki współczesnego majoru i minoru. Służyły one tylko klasyfikacji zwyczajowych trybów.
· IV księga (astronomiczna) – próba odpowiedzi na pytanie jakie cechy świata zrodzonego przez Boga ten wyraził w proporcjach interwałów. Doszukuje się ich w położeniu planet, które – jak uważał – rządzą ludzkim losem oraz w Harmonii Świata, którą opisuje w piątej księdze.
· V księga (astronomiczna) - keplerska koncepcja harmonii sfer polega na przekonaniu, że ruch planet najbardziej oddalonych od słońca jest najwolniejszy, a tych najbliższych – najszybszy. Szybkość ruchu przekłada się na wysokość dźwięku (teoretycznego, nie rzeczywistego), który emitują planety.
2. POJĘCIE „ZEITGEIST”
· Duch epoki, generalna idea ją przenikająca.
· Zeitgeist jest czynnikiem scalającym wypowiedź artystyczną w sztuce, stanowi pierwszą próbę ujrzenia sztuki przez pryzmat i związki z innymi dziedzinami rzeczywistości.
· W ten sposób współdziałają ze sobą prawidłowości rozwoju i przypadek wynikający z nieprzewidywalności artysty.
· Pojęcie Zeitgeist wprowadził do języka niemieckiego Johann Gottfried Herder, jako tłumaczenie tytułu krytykowanej przez siebie pracy Christiana Adolpha Klotza Genius saeculi.
· Pojęcie ma swoje źródło w filozofii Herdera ale jest przede wszystkim kojarzone z Heglowską filozofią historii.
· Idea Zeitgeist była silnie powiązana z kontekstową koncepcją badania historii muzyki (XIX wiek).
· Reprezentantami tego kierunku byli między innymi Johann Forkel, A. W. Amdros, Ernst Bucken.
· Generalnie pojęty duch epoki, idea przenikająca całą epokę stanowi czynnik spajający sposób wypowiedzi artystycznej.
· Zgodnie z tym rozumowaniem muzyka jest „brzmiącym wyrazem” swojej epoki
· Pojęcie „Zeitgeist” - niemieckie określenie, oznaczające „Ducha czasów”,
· Wprowadzone przez Jakoba Burckhardta (1818 – 97)
· Zakładające włączenie w historiografię historii sztuki.
· Charakterystyczny duch (Geist) epoki historycznej (Zeit).
· Idea zapoczątkowana już przez filozofów osiemnastego wieku, m.in.: Voltera, ale najbardziej rozwinięta przez Hegla.
· Hegel uważał, że filozofie i dzieła sztuki nie mogą przekroczyć ducha czasu, w którym zostały stworzone.
· Później, termin zeitgeist zaczął być używany bardziej swobodnie do określenie ogólnych jakości kulturalnych jakiejś epoki, na przykład „lata sześćdziesiąte' czy „romantyzm” i nie ma już tak silnych konotacji z heglowskim historycyzmem.
· W muzykologii używane w romantyzmie, jako że uważano, że historię muzyki należy opisywać przez związki historyczno – kulturowe determinowane przez tzw.: duch czasu (czyli zeitgeist właśnie)
3. CO TO JEST MUZYKA?
(z tekstu Petera Martina dot. socjologii muzyki): ''Muzyka jest ogólnie definiowana jako sposób organizacji dźwięków, świadomie stworzony w celu wytwarzania konkretnych wytworów (dzieł muzycznych). Jest więc muzyka wyraźnie oddzielona od naturalnie lub przypadkowo generowanych dźwięków, mimo że ten ostatni jest ostatnio coraz częściej do muzyki zaliczany.''
4. PRZEDMIOT IKONOGRAFII MUZYCZNEJ
Ikonologia oznacza nie tyle naukę, co metodę odczytywania treści dzieła sztuki przez rozszyfrowywanie znaczeń przedstawionych i zestawionych w tym dziele symboli, natomiast ikonografia, to wiedza o symbolach i związanych z nimi znaczeniach. Tak więc przedmiotem ikonografii są symbole, a przedmiotem ikonologii jest treść dzieła sztuki. Te dwie dziedziny przenikają się, ponieważ zarówno ikonografia jak i ikonologia muszą uwzględniać historyczny, polityczny, a przede wszystkim filozoficzny kontekst, w jakim symbol powstawał i w jakim bywał zastosowany w dziele sztuki (zupełnie czym innym był antyk dla artystów renesansowych, klasycystów i akademistów).
5. HUGO RIEMANN
· 1849 /1919
· W głównej mierze wybitny teoretyk muzyki, jeden z twórców muzykologii jako dyscypliny akademickiej., rozbudował wszystkie dziedziny muzykologii systematycznej.
· Odegrał znaczącą rolę w rozwoju nauki o muzyce, która w XIX. sprowadzała się do tradycyjnego nauczania kompozycji w konserwatoriach, indywidualnych poczynań historyków muzyki oraz publikacji w prasie muzycznej.
· Nauka rozwijała się na gruncie akustyki, psychologii muzyki i fizjologii słyszenia, zaś miernikiem wiedzy muzycznej było opanowanie rzemiosła kompozytorskiego i paraliterackie interpretacje utworu muzycznego, pozostające pod wpływem ówczesnej estetyki wyrazu.
· Na tym tle wyróżnia się wielokierunkowa działalność Riemanna, który dążył do stworzenia teorii dzieła muzycznego uzasadniającej prawidłowości zachodzące w muzyce i ujętej w logiczny system nauczania.
· Był systematykiem badającym wszystkie kategorie muz. szukającym prawidłowości ponadhistorycznej wszystkich stylów muz. zasad wspólnych wszystkim etapom rozwoju muzyki. W 1908r. w pracy Grundiss der Musikwissenschaft sprecyzował zadania muzykologii.
· W pracach historiograficznych był znawcą dziejów muzyki od czasów antyku do XIX wieku.
· W jego postawie badawczej myśl teoretyczna górowała nad refleksją historyczną.
· W badaniach historycznych reprezentował kierunek w którym historia muzyki jest traktowana w sposób autonomiczny.
· Najważniejsze dzieła:
Musik - Lexikon
Handbuch der Musik
6. KONSONANS-DYSONANS
· Konsonans (z łacińskiego "consonus" - zgodny, harmonijny), w muzyce zgodne współbrzmienie dwóch lub więcej dźwięków, w przeciwieństwie do dysonansu.
· Na początku konsonansem nazywane były jedynie interwały czyste: pryma, kwarta, kwinta i oktawa.
· Harmonia klasyczna za konsonanse uznała również interwały małej i wielkiej tercji oraz seksty.
· Konsonanse doskonałe – interwały czyste.
· Konsonansy niedoskonałe: interwały tercji i seksty.
· Dysonans (łac. dissonans) - interwał brzmiący niezgodnie dla ucha ludzkiego.
· Do dysonansów zaliczają się następujące interwały:
sekunda mała, wielka
septyma mała, wielka
tryton (kwarta zwiększona lub kwinta zmniejszona)
wszystkie interwały zwiększone lub zmniejszone
7. AUGUST WILHELM AMBROS
· Austriacki historyk muzyki
· Prawnik o zainteresowaniach muzycznych (szczególnie muzyka Antyku, kompozycja)
· Pisywał artykuły do „Neue Zeitschrift der Musik”
· Wykładowca m. in. praskiego Konserwatorium, potem też wiedeńskiego
· „Die grenzen der Poesie und Musik” [m.in. polemika z Hanslickiem]
· „Das Conservatorium zur Prag” – „dawna” muzyka czeska
· Od 1860 zajął się przygotowywaniem syntezy historii muzyki, prowadził badania źródłowe w Bibliotekach: Wiedeń, Monachium, Wenecja, Bolonia, Florencja.
· „Geschichte der Musik” (Historia muzyki) 1862-68
· „Culturhistorische Bilder aus dem Musikleben der Gegenwart”
· „Bunte Bläter” – artykuły muzyczne, historia sztuki (którą też się interesował)
· Najważniejsze dzieło – synteza historii muzyki, „ważne ogniwo w rozwoju historiografii muzycznej” – „Geschichte der Musik”
· Materiał uporządkowany według „koncepcji personalistycznej” - wybitnych osobistości, artystów, nie - wg chronologii czy stylu
· I tom: najdawniejsze początki sztuki dźwiękowej (ludy Afryki i Azji jako przykład), muzyka świata antycznego (okres przedhellenistyczny –Egipt, Asyria, Babilon, Persja, okres hellenistyczny – Grecja, Rzym), muzyka chińska, hinduska, arabska właściwa historia muzyki wg Ambrosa zaczyna się od Grecji i Rzymu
· II tom: pierwszy okres dawnego chrześcijaństwa (chorał, trubadurzy, minnesängerzy), rozwój śpiewu wielogłosowego do XVw.
· III tom: czasy Niderlandczyków (Ockehem, des Pres, Orlando di Lasso), muzyka niemiecka i angielska XVI, włoska XV, XVI uzupełniony tom przez Kade’ego
· IV tom: sklecony na podstawie notatek Ambrosa – muzyka włoska 1450-1550
· Ważny etap...
Justa_21