Znaczenie edukacji terapeutycznej w leczeniu chorych na cukrzycę.pdf

diabetologia

Znaczenie edukacji terapeutycznej w leczeniu chorych na cukrzycę

The role of therapeutic education in patients with diabetes

Małgorzata Bernas, Zofia Szczeklik-Kumala

S t r e s z c z e n i e

Cukrzyca nale¿y do chorób przewlek³ych. Wa¿nym elementem leczenia jest edukacja terapeutyczna. W tym procesie

na zasadzie partnerstwa musz¹ wspólnie uczestniczyæ zarówno chory, jak i zespó³ terapeutyczny. Istniej¹ ró¿ne formy

edukacji terapeutycznej – indywidualna, grupowa, w œrodkach masowego przekazu. Propozycja strategii edukacyjnych

ma wyraz w psychologii przewlek³ego chorowania i leczenia, umocnienia osobowoœci jako celu nauczania. Stworzono

odpowiednie standardy u³atwiaj¹ce stosowanie edukacji terapeutycznej.

S³owa kluczowe: edukacja terapeutyczna, cukrzyca, jakoœæ ¿ycia, standardy edukacji terapeutycznej.

A b s t r a c t

Diabetes mellitus is a chronic disease. Therapeutic education belongs to the most important part of treatment.

The patients and therapeutic team ought to collaborate. There are different forms of therapeutic education –

individual, group and through the mass media. There are therapeutic standards which improve the quality

of a diabetic’s life.

Key words: therapeutic education, diabetes mellitus, quality of life, efficacy of therapeutic education.

Wstęp

Badania dotycz¹ce edukacji terapeutycznej maj¹ boga-

t¹ tradycjê zarówno w Polsce, jak i na œwiecie. W naszym

kraju ich prekursorem by³ F.W. Znaniecki (1882–1959),

profesor uniwersytetu w Poznaniu, a póŸniej Uniwersy-

tetu Illinois. Stworzy³ on humanistyczny kierunek w ba-

daniach psychologicznych i socjologicznych. Kontynuato-

rami jego dzie³a byli znani socjolodzy: J. Doroszewski

( Terapia wychowawcza ), Z. Soko³owska ( Socjologia zdro-

wia ), Z. Sêkowska ( Pedagogika w leczeniu ) i K. Osiñska

( Twórcza obecnoœæ cz³owieka ) [1].

Opieka nad chorym na cukrzycê rozpoczyna siê w mo-

mencie rozpoznania choroby. Oznacza to wdro¿enie nad-

zoru tak medycznego, jak i psychologicznego, ze szcze-

gólnym zwróceniem uwagi na edukacjê pacjenta, naukê

samokontroli, zwiêkszenie motywacji oraz wzbogacanie

postaw ¿yciowych.

Wykonanie tych zadañ wymaga od zespo³u lecz¹cego

dog³êbnej wiedzy na temat kontrolowania choroby, zapo-

biegania jej powik³aniom i metod leczenia stosowanych

w celu spowolnienia jej przebiegu. Pacjent cierpi¹cy

na schorzenie przewlek³e musi równie¿ uczestniczyæ

w procesie terapeutycznym. Do osi¹gniêcia tego celu po-

trzebna jest mu wszechstronna znajomoœæ choroby, zasad

samokontroli oraz postêpowania w stanach jej zaostrze-

nia. Znajomoœæ zasad postêpowania w ró¿nych sytuacjach

pozwoli mu na realizacjê planów rodzinnych, zawodowych

oraz spo³ecznych. Chory na cukrzycê powinien zachowaæ

dobr¹ jakoœæ i d³ugoœæ ¿ycia mimo pewnych niedogodno-

œci wynikaj¹cych np. z koniecznoœci sta³ego stosowania

diety i przyjmowania leków. Jak zatem spowodowaæ mo-

bilizacjê si³ psychicznych do przeciwdzia³ania chorobie,

jak uœwiadomiæ choremu potrzebê wiedzy o chorobie ja-

ko warunku jej ujarzmienia oraz podtrzymywaæ wiarê

w mo¿liwoœæ jej kontroli? Jest to zadanie edukacji tera-

peutycznej ca³ego zespo³u lecz¹cego.

Cele edukacji terapeutycznej chorych na cukrzycę

Edukacyjne przygotowanie pacjenta do osi¹gniêcia po-

¿¹danej jakoœci i d³ugoœci ¿ycia dziêki ci¹g³emu i d³ugo-

trwa³emu leczeniu ma na celu:

• przekazanie wiedzy i umiejêtnoœci, które umo¿liwi¹

partnersk¹ interakcjê pacjenta i lekarza oraz skutecz-

niejsze leczenie cukrzycy, a tak¿e zmianê nastawienia

i psychoemocjonalnych motywacji pacjenta;

• wskazanie, ¿e cukrzyca i jej ci¹g³a kontrola nie stano-

wi¹ drogi do katastrofy, ale odwrotnie – mog¹ staæ siê

szans¹ racjonalnej przebudowy osobowoœci, odkrywa-

nia nowych wartoœci, których dot¹d pacjent nie zna³ lub

sobie nie uœwiadamia³; tworzy to podstawy do ukszta³-

towania prozdrowotnego zachowania (behawior);

• przeciwdzia³anie lêkowi, znu¿eniu, depresji, frustracji,

zagubieniu sensu ¿ycia dziêki wykszta³ceniu twórcze-

go podejœcia do problemów zwi¹zanych z cukrzyc¹;

• zwiêkszenie psychicznej odpornoœci pacjenta dziêki

uœwiadomieniu mu mechanizmów zjawisk zwi¹zanych

z chorob¹ oraz przysposobienie go do roli pacjenta, wy-

zwolenie jego kreatywnoœci w stosunku do siebie;

• zbudowanie i wzmocnienie kontaktu z otoczeniem,

zmianê nastawienia z egoistycznego na altruistyczne;

• umo¿liwienie podejmowania zadañ wa¿nych z punktu

widzenia spo³ecznej roli pacjenta, osi¹gania poczucia

84 przewodnik lekarza

diabetologia

dobrej jakoœci ¿ycia, godnoœci i autonomii, eliminacjê

dyskryminacji spo³ecznej i autodyskryminacji [5].

• zrozumienie choroby i sposobów jej kontroli – rzeteln¹

wiedzê,

• wykorzystanie przez chorego wszelkich mo¿liwoœci tech-

nicznych kontroli – czyli nabywanie umiejêtnoœci,

• wzbogacenie osobowoœci, zaszczepienie nowych warto-

œci i celów ¿yciowych, zachowañ spo³ecznych, kryteriów

oceny – wytworzenie motywacji.

W procesie edukacji terapeutycznej wœród chorych

na cukrzycê wyró¿nia siê dwa typy osobowoœci:

1) pacjenta biernego – ucz¹cego siê z zewn¹trz, z wyko-

rzystaniem: opisu, zapamiêtywania i stosowania metod

behawioralnych;

2) pacjenta aktywnego – ucz¹cego siê od wewn¹trz, ma-

j¹cego w³asne przemyœlenia, zadaj¹cego pytania, wyko-

rzystuj¹cego kreatywne metody pedagogiki.

Postawy pacjentów wobec faktu chorowania

na cukrzycę

Fakt zachorowania na chorobê przewlek³¹, jak¹ jest cu-

krzyca, stwarza sytuacjê stresotwórcz¹.

Do czynników nerwicorodnych u chorych na cukrzy-

cê nale¿y zaliczyæ m.in. koniecznoœæ ci¹g³ego kontaktu

z placówkami s³u¿by zdrowia.

Depresja dotyka ok. 30% pacjentów choruj¹cych na cu-

krzycê. Wyniki badañ jednoznacznie wskazuj¹, ¿e depre-

sja i stany depresyjne s¹ problemem zwi¹zanym z chorob¹

przewlek³¹. W sposób istotny wp³ywaj¹ na jakoœæ ¿ycia oraz

utrudniaj¹ wspó³pracê lekarza z pacjentem w zakresie prze-

strzegania zasad terapii, czyni¹c j¹ mniej efektywn¹.

Jak pomóc cz³owiekowi cierpi¹cemu na schorzenie to-

warzysz¹ce mu do koñca ¿ycia, jakim jest cukrzyca?

Wiek XX by³ okresem rozdrobnienia specjalizacyjne-

go w medycynie. Przyniós³ niezaprzeczalne sukcesy na po-

lu diagnostyki i terapii, ale równie¿ w zakresie poprawy

jakoœci ¿ycia i jego wyd³u¿ania. Wyzwaniem XXI wieku

jest wielokompleksowe, wielop³aszczyznowe podejœcie

do opieki nad pacjentem. Przydatnym narzêdziem do oce-

ny stanu kondycji psychicznej jest Skala depresji Becka , czy-

li skala samooceny pacjenta. Zadaniem lekarza jest

zmobilizowanie chorego do rzetelnego wype³nienia kwe-

stionariusza w dowolnym dla niego czasie i miejscu. Wy-

nik > 12 punktów z du¿ym prawdopodobieñstwem wska-

zuje na istnienie depresji czy stanu depresyjnego i obliguje

do dalszego postêpowania psychoterapeutycznego, a na-

wet farmakologicznego [4].

Kszta³cenie osobowoœci odbywa siê pod ci¹g³ym nad-

zorem œwiadomoœci obecnoœci ciê¿kiej choroby, zmniej-

szenia roli w œrodowisku rodzinnym, szkolnym, spo³ecz-

nym. Powinnoœci¹ edukatora jest nie tylko przekazanie

wiedzy, ale równie¿ wzmacnianie osobowoœci, nauka umie-

jêtnoœci radzenia sobie ze stresem.

Przebieg tych przeobra¿eñ psychoemocjonalnych mo¿-

na zobrazowaæ nastêpuj¹co:

• wstrz¹s po pierwszym rozpoznaniu cukrzycy,

• negowanie choroby,

• bunt przeciw chorobie,

• czêœciowe ustêpstwa wobec rzeczywistoœci,

• rezygnacja z subiektywnego oporu i zaakceptowanie

faktów i koniecznoœci,

• adaptacja, powrót dominacji wartoœci pozytywnych, roz-

wojowych, skuteczne radzenie sobie z chorob¹, zaak-

ceptowanie faktu przewlek³ej choroby [7].

Istnieje tak¿e szkodliwa dla procesu leczenia pseudo-

akceptacja, powoduj¹ca opór wobec zaleceñ leczniczych,

œwiadome nieprzestrzeganie zaleceñ, depresjê, rezygna-

cjê z celów ¿yciowych [4].

W koncepcji edukacji psychoterapeutycznej w choro-

bach przewlek³ych wyró¿nia siê akceptacjê ¿ycia z choro-

b¹, stresem codziennego leczenia, badañ, ograniczeñ izo-

lacji przez:

Emancypacja i autonomia chorego na cukrzycę

Fakt ostrego pogorszenia stanu zdrowia z powodu

przewlek³ej choroby wyzwala emocje, które przedstawia-

j¹ siê jako: nowe metody spe³niania zadañ i podjêcie no-

wej roli ¿yciowej. Pojawiaj¹ siê nowe reakcje emocjonal-

ne, nowe motywy dzia³añ, zmianie ulega struktura

osobowoœci, zmienia siê skala wartoœci oraz potrzeb in-

telektualnych. Wszystko to stanowi reakcjê przystoso-

wawcz¹ do stresu. Ma ona na celu przystosowanie

do stresu, jaki nios¹ ze sob¹ negatywne wp³ywy choro-

wania na ¿ycie i rozwój jednostki. Przeobra¿enia emo-

cjonalne i psychiczne powodowane przez zaburzenia so-

matyczne bêd¹ ju¿ na d³u¿ej warunkowaæ zachowanie

siê chorego i jego spo³eczne funkcjonowanie w ró¿nych

rolach [7].

Taktykê i sposoby kszta³towania emancypacji chorego

na cukrzycê przedstawiono w tab. 1.

W tym zakresie niezbêdna jest pomoc psychologów,

specjalnie wykszta³conych edukatorów. Ostatnio odby³y

siê dwa kongresy poœwiêcone edukacji terapeutycznej pa-

cjentów z chorobami przewlek³ymi. W ostatnim z nich,

pod has³em O now¹ jakoœæ, wartoœci i styl opieki medycznej

dla osób z cukrzyc¹ , wziêli udzia³ wybitni specjaliœci, m.in.

prof. Jean-Philippe Assal z uniwersytetu w Genewie,

prof. Jan Doroszewski z Centrum Kszta³cenia Podyplo-

mowego w Warszawie i prof. Jan Tatoñ z Katedry i Kli-

niki Chorób Wewnêtrznych i Diabetologii Warszawskie-

go Uniwersytetu Medycznego.

Formy edukacji terapeutycznej

Edukacja pacjenta mo¿e byæ prowadzona indywidual-

nie, jako integralna czêœæ osobistych kontaktów miêdzy

pacjentem a lekarzem, lub grupowo. Ma³e, 6–10-osobo-

we grupy s¹ najkorzystniejsze. Mniejsze podgrupy (3–5

osób) mog¹ byæ tworzone do æwiczeñ praktycznych. Le-

karz powinien rozwa¿yæ zalety i wady ka¿dego z typów

nauczania przed wyborem rodzaju szkolenia dla ka¿dego

pacjenta indywidualnie.

Podczas przygotowywania programu edukacyjnego na-

le¿y pamiêtaæ, ¿e w sk³ad procesu wchodz¹:

86 przewodnik lekarza

diabetologia

Tab. 1. Emancypacja chorego na cukrzycê

Taktyka

Sposoby

nauczanie przez zawodowych nauczycieli metod postępowania

nauczanie w małych grupach – szkoła dla chorych na cukrzycę

zdrowotnego

samokształcenie

programy strukturalne

działanie edukacyjne w stosunku do rodziny i środowiska

pomoce audiowizualne, poradniki i poradnictwo, ćwiczenie

umiejętności

stowarzyszenie chorych na cukrzycę

grupy samopomocy i wsparcia

programy sanatoryjne

działanie, w które chory jest osobiście zaangażowany

organizacja nauczania oraz gromadzenie i dystrybucja

pomocy do samokontroli

wymiana praktycznych informacji o żywieniu, sposobach

i środkach leczenia oraz przepisach prawnych i administracyjnych

organizacja samopomocy i wizyt w domu u chorych,

którzy nie mogą opuszczać mieszkania

organizacja odpoczynku, imprez kulturalnych itd.

współpraca w popieraniu badań diabetologicznych

• wstêpna orientacja programowa – zakres nauczania, je-

go cele i organizacja a potrzeby medyczne,

• treœci nauczania – wybór periodyków, œwiadome uk³a-

danie proporcji tematów, uwzglêdnienie doœwiadczeñ

pacjenta,

• zaanga¿owanie pacjentów – tworzenie sytuacji emocjo-

nalnych, a przez to zwiêkszenie motywacji,

• monitorowanie zrozumienia – ukryte zadania kontrol-

ne dla ucz¹cego siê, wydobywanie znaczenia nowych

zjawisk, tworzenie jakoœciowej ró¿nicy w pojmowaniu

zdarzeñ – przygotowanie do samokontroli i decyzji te-

rapeutycznych.

Badania wykazuj¹, ¿e istnieje zwi¹zek miêdzy pozio-

mem edukacji chorego na cukrzycê i poziomem kontroli

metabolicznej. Osoby leczone pomp¹ insulinow¹ oraz me-

tod¹ intensywnej insulinoterapii musz¹ mieæ wy¿szy po-

ziom edukacji, co przek³ada siê na wiêkszy odsetek osób

osi¹gaj¹cych HbA 1c < 7,5% [2].

• problemy i zagro¿enia wynikaj¹ce z cukrzycy,

• odczucia i afektacja,

• cele bliskie i dalekie,

• stopieñ zaanga¿owania w leczenie cukrzycy,

• plan postêpowania,

• refleksje dotycz¹ce zmian behawioralnych, stylu ¿ycia

i wartoœci ¿yciowych,

• ocena wyników leczenia.

Edukacja grupowa

Metoda ta jest najlepszym sposobem planowego pog³ê-

biania wiedzy. Pozwala na zwiêkszanie motywacji oraz zmia-

nê zachowañ. Nauczaj¹cy powinien byæ przygotowany

do modyfikacji programu ad hoc w zale¿noœci od potrzeb

pacjentów i ich wczeœniejszego przygotowania. Zaleca siê,

aby grupy terapeutyczne liczy³y nie wiêcej ni¿ 10 osób. Ko-

rzyœæ z tej metody to przede wszystkim obecnoœæ innych

uczestników szkolenia sprzyjaj¹ca bezpoœredniej wymianie

wiedzy i doœwiadczeñ. Przebywanie w grupie chorych

na cukrzycê zmniejsza ponadto napiêcie emocjonalne, po-

maga oswoiæ siê z chorob¹, a chorzy przebywaj¹cy w miej-

scach specjalnie przygotowanych do edukacji (szko³a) le-

piej odczuwaj¹ cele spotkañ. Ten typ szkolenia oszczêdza

czas. Mo¿e byæ ono prowadzone wg planu strukturalnego.

Szko³a cukrzycowa to jedna z metod edukacji grupo-

wej. Podczas zajêæ, które odbywaj¹ siê np. przez 9 dni po

4 godz. dziennie, pacjent ma mo¿liwoœæ uczestniczenia

w wyk³adach, przedyskutowania nurtuj¹cych go proble-

mów zwi¹zanych z chorob¹, doskonalenia metod samo-

kontroli i oceny wyników wyrównania cukrzycy, a tak¿e

korzystania z poradników, Internetu, materia³ów eduka-

cyjnych. Prowadzone s¹ tak¿e zajêcia praktyczne – zaku-

Edukacja indywidualna

Korzyœci¹ tej metody jest mo¿liwoœæ jej dostosowania

do indywidualnych potrzeb, umiejêtnoœci, zainteresowañ

i wiedzy pacjenta. Do wad nale¿y jednak czasoch³onnoœæ

oraz brak chêci do s³uchania i nauki podczas rutynowych

wizyt. Zaleca siê, aby edukacjê indywidualn¹ stosowaæ ja-

ko swego rodzaju pierwsz¹ pomoc w momencie rozpo-

znania choroby. Indywidualne podejœcie jest tak¿e wa¿ne

w celu ulepszania i powtarzania edukacji w ci¹gu dalszej

obserwacji pacjenta (aktualizacja informacji oraz weryfi-

kacja posiadanej wiedzy).

Do istotnych tematów, które nale¿y uwzglêdniaæ w edu-

kacji indywidualnej, nale¿¹:

przewodnik lekarza 87

diabetologia

py w sklepie spo¿ywczym, æwiczenia na sali gimnastycz-

nej, organizacja wzorcowej kuchni.

Czynnikami kszta³tuj¹cymi program edukacji s¹ czas

trwania cukrzycy, wiek i poziom intelektualny pacjentów

oraz cel, który chce siê osi¹gn¹æ za pomoc¹ edukacji. Wa-

runkuj¹ one w³aœciwy wybór informacji i sposób realiza-

cji procesu edukacyjnego. Nale¿y uwzglêdniæ sytuacje

specjalne, takie jak:

• ograniczenia intelektualne, emocjonalne, percepcyjne,

kognitywne, pamiêciowe, zrêcznoœciowe, poczucia w³as-

nej wartoœci,

• upoœledzenia psychologiczne, rodzinne i spo³eczne, ma-

terialne oraz prawne,

• charakter i osobowoœæ – chwiejnoœæ pacjenta i glikemii,

konfliktowoœæ, nieufnoœæ, nielojalnoœæ,

• z³e nawyki kulturowe, ¿ywieniowe, na³ogi (alkohol, pa-

pierosy), narkomania.

Jak osi¹gn¹æ „zdrowie uwarunkowane” kompletnym

leczeniem?

Standard 2.

Chorzy na cukrzycê podejmuj¹ racjonalne, oparte

na wiedzy decyzje i akcje umo¿liwiaj¹ce u³atwianie dobrej

jakoœci leczenia i ¿ycia – æwiczenia.

Standard 3.

Osoby ze stanem przedcukrzycowym uzyskuj¹ wiedzê

o czynnikach ryzyka cukrzycy i akcjach o znaczeniu

profilaktycznym w odniesieniu do cukrzycy i jej powi-

k³añ.

Standard 4.

Œrodowisko, w którym ¿yj¹ chorzy na cukrzycê,

poznaje ich potrzeby ¿yciowe i udziela aktywnego

wsparcia.

Edukacja w środkach masowego przekazu

Ten rodzaj edukacji wp³ywa na kszta³towanie siê opinii

publicznej. Z natury rzeczy jest to edukacja bardzo ogól-

na, mniej nadaj¹ca siê do kszta³towania indywidualnych

umiejêtnoœci i motywacji. Wad¹ tego rodzaju szkolenia jest

brak komunikacji interpersonalnej. Œrodki masowego prze-

kazu mog¹ pomagaæ w edukacji pacjentów, szczególnie

z ni¿szych warstw ekonomiczno-spo³ecznych, nak³aniaæ

ich do poszukiwania podstawowej pomocy i opieki.

Profilaktyka realizowana poprzez media obejmuje sze-

roki zakres odbiorców oraz chorób cywilizacyjnych. Punkt

ciê¿koœci opieki zdrowotnej przesuwa siê z opieki szpital-

nej w kierunku profilaktyki i promocji zdrowia w spo³e-

czeñstwie i w domu.

W przypadku telemedycyny mo¿na mówiæ o jej reali-

zacji za pomoc¹ dodatkowych sieci medycznych b¹dŸ te¿

za pomoc¹ sieci o zasiêgu ogólnoœwiatowym, czyli Inter-

netu. Dynamicznie rozwijaj¹ce siê serwisy internetowe

zwi¹zane z profilaktyk¹ i leczeniem chorób cywilizacyj-

nych s¹ skierowane zarówno do lekarzy, jak i pacjentów.

Serwis www.cukrzyca.pl utworzony zosta³ dla pacjen-

tów i lekarzy przez Polskie Stowarzyszenie Diabetologicz-

ne. Podano w nim odnoœniki dla chorych na cukrzycê

do serwisów WWW na ca³ym œwiecie. Jest wœród nich cie-

kawy symulator insulinoterapii, który pozwala wypróbo-

waæ w³asne umiejêtnoœci w korygowaniu dawek insuliny.

Opublikowano standardy dotycz¹ce edukacji terapeu-

tycznej, okreœlaj¹ce jej program, cele, metody oraz oce-

niaj¹ce wyniki [3].

Standard 5.

Chorzy na cukrzycê stosuj¹ dostêpne œrodki w sposób

w³aœciwy, d¹¿¹c do wczesnej identyfikacji czynników ry-

zyka i zapobiegania powik³aniom w sposób ograniczaj¹-

cy koszty opieki medycznej.

Standardy procesu edukacyjnego

Standard 6.

Edukacja terapeutyczna opiera siê na bie¿¹cej ocenie

konkretnych potrzeb chorych na cukrzycê w zdefiniowa-

nym œrodowisku.

Standard 7.

Plan i realizacja edukacji jest ukierunkowana na zde-

finiowane potrzeby chorych na cukrzycê – indywiduali-

zacja.

Standard 8.

Organizatorzy edukacji terapeutycznej i psychospo-

³ecznej wspó³pracuj¹ z innymi osobami i instytucjami,

które mog¹ wesprzeæ diabetyków i lecznictwo cu-

krzycy.

Standardy struktury

Standard 10.

Skutecznoœæ i jakoœæ edukacji terapeutycznej nale¿y

oceniaæ planowo i regularnie, ³¹cznie z wizytacj¹ miejsc

edukacji.

Standardy celów i wyników

Standard 1.

Chorzy na cukrzycê nabywaj¹ wiedzê w sposób najlep-

szy w odniesieniu do ich zdolnoœci:

W jaki sposób cukrzyca zmienia funkcjonowanie or-

ganizmu?

Jak zmiany powodowane przez cukrzycê wp³ywaj¹

na organizacjê leczenia i ¿ycia?

Standard 11.

Edukacja terapeutyczna i psychospo³eczna jest uzna-

na za metodê leczenia i odpowiednio finansowana przez

ubezpieczyciela – NFZ.

Standard 12.

Instytucje opieki medycznej zapewniaj¹ odpowied-

nie pomieszczenia i œrodki do edukacji terapeutycznej.

88 przewodnik lekarza

diabetologia

Standard 13.

W³aœciwa organizacja i administracja dzia³ów eduka-

cji terapeutycznej i psychospo³ecznej nale¿y do podstawo-

wych obowi¹zków instytucji medycznych.

5. Tatoñ J. Filozofia w medycynie. Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

Warszawa 2003.

6. Czech A. Zasady edukacji terapeutycznej w cukrzycy. Wydawnic-

two Lekarskie PZWL, Warszawa 2004.

7. Tatoñ J, Czech A, Bernas M. Diabetologia kliniczna. Wydawnic-

two Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.

Standard 14.

Edukacja terapeutyczna i psychospo³eczna uznaje

wsparcie lokalnych spo³ecznoœci i instytucji administra-

cyjnych tak¿e poza opiek¹ medyczn¹.

W programach edukacji terapeutycznej d¹¿y siê

do przeobra¿eñ osobowoœci, do jej wzmocnienia. Tworzy

siê w ten sposób skuteczniejsz¹ terapeutyczn¹ postawê ¿y-

ciow¹ wobec cukrzycy. Celem leczenia jest nie tylko uzy-

skanie stê¿enia glukozy we krwi zbli¿onego do normy, ale

przede wszystkim osi¹gniêcie normalnej d³ugoœci oraz wy-

sokiej jakoœci ¿ycia. Dlatego bardzo wa¿ne jest zapobie-

ganie powik³aniom cukrzycy – hipoglikemii oraz powi-

k³aniom naczyniowym, czyli zawa³owi serca, udarowi

mózgu czy amputacji stopy [6].

G³ówne dzia³ania lecznicze to ¿ywienie uœwiadomione,

wysi³ek fizyczny, stosowanie leków normalizuj¹cych me-

tabolizm, samokontrola, samoopieka, samodzielna ada-

ptacja dawek leków. Konieczne jest prowadzenie prozdro-

wotnego trybu ¿ycia maj¹cego na celu zapobieganie

póŸnym powik³aniom cukrzycy. Fundamentem jest w tym

przypadku edukacja terapeutyczna. Daje ona podstawy

wiedzy, umiejêtnoœci, psychologii choroby przewlek³ej

– prowadzi do umocnienia osobowoœci, zmian behawio-

ralnych, postawy ¿yciowej, w koñcu egzekwowania swo-

ich praw.

dr n. med. Małgorzata Bernas

dr n. med. Zofia Szczeklik-Kumala

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii

Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

kierownik Katedry i Kliniki prof. dr hab. n. med. Anna Czech

Podsumowanie

Edukacja terapeutyczna jest sprawdzon¹ i skuteczn¹

form¹ komunikowania siê zespo³u lecz¹cego z chorymi

na cukrzycê. Umo¿liwia zmobilizowanie potencja³u sa-

mego pacjenta i jego rodziny do uzyskania po¿¹danych

celów leczenia i u³atwia realizacjê zadañ prewencyjnych.

Pacjent staje siê bardziej odporny na stres zwi¹zany

z chorowaniem i leczeniem. Edukacja terapeutyczna sta-

nowi wiêc fundament dla wszystkich innych metod le-

czenia i zas³uguje na pe³ne upowszechnienie. Funkcjê

nauczycieli powinni spe³niaæ lekarz lub pielêgniarka.

Jest to zadanie wymagaj¹ce profesjonalnego przygoto-

wania. Z tego wzglêdu potrzebne jest wprowadzenie

do ich kszta³cenia specjalizacji edukatora terapeutycz-

nego.

Piśmiennictwo

1. Tatoñ J, Czech A. Podrêcznik edukacji terapeutycznej w cukrzy-

cy – nauczanie samoopieki. Wydawnictwo Naukowe PWN, War-

szawa 2000.

2. Lacroix A, Assal JP. Therapeutic education of patients. Vigot,

Paris 2000.

3. International Diabetes Federation. International standards for dia-

betes education. IDF, Brussels 2003.

4. Young-Hyman D. Psychosocial factor affirming adherence, quali-

ty of life, and wellbeing: helping patients cope. In: Medical mana-

gement of type 1 diabetes. Bode BW (ed.). American Diabetes As-

sociation, Alexandria 2004; 162-82.

przewodnik lekarza 89

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: