hydro.doc

HYDROLOGIA

1.        Elementy doliny rzecznej

              Środowisko lotyczne – środowisko z wodą płynącą

              Środowisko lenityczne – środowisko z wodą stojącą

a)        Łożysko – część dna doliny rzecznej obejmująca koryto rzeki i teras rzeczny zalewowy, zajmowana przez wodę w czasie wysokich stanów wody (wezbranie czy powódź).

b)       Koryto – najniższa część doliny, która znajduje się w obrębie jej dna i przez którą okresowo lub ciągle płynie woda dokonując zmian w kształcie powierzchni. Część koryta, którą woda płynie ciągle nazywa się korytem małej wody

c)        Bystrza – wypłycone odcinki koryta odznaczające się wartkim prądem wody. Powstają z przemiałów podczas niskiego stanu wody.

d)       Plosa – głębokie części koryta występujące pod stromym brzegiem wklęsłym

e)        Przemiał – płytki odcinek koryta uformowany przez ruchome ławice przegradzające koryto pod kątem do kierunku wody, łączące odsypy prawo- i lewoboczne, a oddzielające plosa

f)         Ławica – forma stanowiąca nagromadzenie rumowiska w środkowej części koryta. Są to często kamieńce lub piaszczyste mielizny, czasem ruchome, muliste wydmy o wydłużonym kształcie. Stanowi pierwsze stadium wyspy rzecznej, a po zarośnięciu wikliną przybiera nazwę kępy.

g)        Przykosa – ruchome wypłycenie w nurcie rzeki, utworzone przez naniesiony piasek i drobny żwir

h)       Odsypiska – fałdy boczne rozmieszczone między plosami na przemian po obu stronach koryta. Po stronie wypukłej tworzą plaże

i)         Meander – zakole o dużym kącie środkowym powstałe w wyniku działania erozji bocznej. Meandry odcięte od koryta nazywa się starorzeczami.

Medial – centralna część rzeki

Ripal – przybrzeżna część rzeki

Ritron – górny, potokowy bieg rzeki

Potamon – część rzeki o spokojnym nurcie (biegi środkowy i dolny)

Krenon – część źródłowa rzeki

              Bieg górny              :

·          szybki prąd, silna turbulencja

·          twarde, skaliste, gruboziarniste lub żwirowe podłoże

·          erozja > sedymentacja

·          bardzo dobre warunki tlenowe

·          głównie peryfiton i bentos

Bieg środkowy:

·          powolniejszy ruch wody, słabsza turbulencja

·          erozja ≈ sedymentacja

·          podłoże piaszczyste

·          niekiedy występuje plankton (głównie formy drobne; wrotki i pierwotniaki) oraz pozostałe zespoły zwierząt

Bieg dolny:

·          powolny ruch wody

·          erozja < sedymentacja (akumulacja)

·          podłoże drobnopiaszczyste

·          bogaty plankton

2.        Bentos

Organizm merolimniczny – organizm, który część swojego cyklu życiowego spędza w wodzie, a część poza nią

Organizm hololimniczny – organizm, którego cały cykl życiowy przebiega w środowisku wodnym

Podział organizmów ze względu na rodzaj podłoża:

·          litofilne – organizmy związane podłożem kamienistym

·          psammofilne – organizmy związane podłożem piaszczystym

·          argilloofilne – organizmy związane podłożem gliniastym

·          peleofilne – organizmy związane podłożem mulistym

Dla określania organizmów zamieszkujących cieki wodne, po przedrostku oznaczającym charakter dna dodajemy określenie reo, np. litoreobentos

Mikrobentos – organizmy denne o wymiarach <1 mm bakterie (bakteriobentos), glony i pierwotniaki denne

Mezobentos – organizmy denne o wymiarach od 0,5 mm do kilku milimetrów, np. nicienie, wirki, wrotki, brzuchorzęski, małżoraczki, widłonogi, larwy owadów itp

Makrobentos – organizmy denne o wymiarach większych niż kilka milimetrów, np. pijawki, skąposzczety, mięczaki, większe skorupiaki i larwy owadów

Inbentos – organizmy denne zagrzebujące się w podłożu

Epibentos – organizmy denne bytujące na powierzchni podłoża

Zoobentos – bentos zwierzęcy

Fitobentos – bentos roślinny (także makrofity!)

Zależnie od siedliska w zbiorniku wodnym mówi się o bentosie litoralu, sublitoralu lub pelagialu. W ciekach wodnych – o bentosie ripalu lub medialu.

Przystosowania bentosu:

·          znaczny ciężar właściwy

·          posiadanie hemoglobiny

·          ciało obciążone różnymi substancjami mineralnymi lub domkami czy skorupami

·          w ciałach organizmów brak przestrzeni powietrznych czy kropli tłuszczu

·          wytwarzanie śluzów lub innych tworów pozwalających uczepić się dna

Występowanie zoobentosu w środowiskach lenitycznych zależy od:

·          charakteru i składu osadów dennych

·          właściwości fizyko-chemicznych wody

·          czystości wody

·          wahania poziomu wody

·          głębokości zbiornika

Obfitość bentosu zależy od:

·          warunków tlenowych

·          warunków pokarmowych

·          charakteru podłoża

·          żyzność podłoża

·          warunki świetlne

·          ruchliwość wody

·          eksploatacji przez konsumentów

3.        typy zbiorników wodnych i ich strefy

Typy zbiorników wodnych:

·          jezioro – zbiornik wodny o powierzchni co najmniej 1 ha i charakteryzujący się stratyfikacją termiczną

o         jezioro tektoniczne – powstałe w wyniku ruchów skorupy ziemskiej w zapadliskach lub rowach tektonicznych, np. Bajkał

o         jezioro polodowcowe – powstałe w wyniku erozyjnej działalności lodowca, np. Śniardwy, Mamry

o         jezioro wulkaniczne – powstałe w kraterach nieczynnych wulkanów lub w zagłębieniach zatamowanych przez potoki lawy, np. jezioro w kraterze Pinatubo

o         jezioro przymorskie – powstałe przez odcięcie zatoki od morza np. przez mierzeję, np. Łebsko

o         jezioro deltowe – powstałe między wałami brzegowymi rozgałęziającej się rzeki w obrębie delty, np. Dąbie

o         jezioro krasowe – powstałe przez zapadnięcie powierzchni terenu i zalanie podziemnej komory rozmytej przez wodę w rozpuszczalnych skałach węglanowych, np. j. Łęczyńsko-Włodawskie

·          staw – stosunkowo płytki zbiornik wodny o głębokości kilku metrów

·          zbiornik zaporowy – zbiornik z reguły sztuczny, powstały w celu retencji wody, przez podpiętrzenie cieku.

·          zbiornik hodowlany – zbiornik wodny służący z reguły do hodowli ryb lub innych organizmów wodnych

·          grobla

·          oczko wodne

·          zatopisko

Typy jezior:

a) zależnie od żyzności

Oligotroficzne:

·          duża głębokość

·          duża przejrzystość

·          woda barwy niebieskiej, szafirowej lub zielonkawej

·          mała zawartość soli pokarmowych

·          słabo rozwinięta roślinność wyższa i glony

·          zakwity fitoplanktonowe są rzadkością

·          fauna nieliczna, ale bogata w gatunki

·          dobre warunki tlenowe

·          całkowity rozkład osadów organicznych

·          brak siarczków w osadach

·          mogą się przekształcić w eutroficzne

·          np. jeziora górskie

Eutroficzne:

·          żyzne

·          duża zawartość soli pokarmowych

·          mała przezroczystość

·          barwa wody zielonożółta

·          płytkie

·          deficyt tlenowy w warstwach przydenny

·          procesy osadowe > rozkład

·          osady czarne od nagromadzenia siarczków

·          częste zakwity fitoplanktonu

·          silnie rozwinięty litoral

·          fauna liczna, uboga w gatunki

·          mogą się przekształcić w torfowiska niskie

·          większość polskich jezior

Mezotroficzne:

·          mają charakter pośredni

b) niezależnie od żyzności

Dystroficzne:

·          małe jeziorka śródleśne

·          woda żółta lub brunatna

·          mała przejrzystość

·          duże ilości humusu

·          odczyn kwaśny

·          słabe natlenienie

·          uboga roślinność i świat zwierzęcy

·          brak zakwitów

·          brak litoralu

·          często przekształcają się w torfowiska wysokie

·          występuje tzw. podwójne dno – warstwa mułu unosząca się nad dnem

d) zależnie od stopnia mieszania wód

Holomiktyczne – podlegają całkowitej cyrkulacji

·          dimiktyczne – cyrkulacja dwa razy do roku

·          polimiktyczne – wielokrotna cyrkulacja

Meromiktyczne – cyrkulacja w górnych warstwach wody (miksolimnion)

e) zależnie od pH

Alkalitroficzne:

·          duża twardość wody

·          wysoka koncentracja C, Ca, Mg

·          ...