Renesans Renesans - od francuskiego renaissance(odrodzenie) - termin wprowadzony przez encyklopedyst�w i uczonych w XIX w.,obejmuj�cy odnowienie, odrodzenie si� ludzk�ci, podnoszenie si� jej na wy�szy poziom, a tak�e odnowienie staro�ytno�ci, odrodzenie przesz�o�ci, dawnej wiedzy, kultury i sztuki antyku, programowo zapocz�tkowane w XIV w. Periodyzacja - we W�oszech - od po�. XIV do po� XVI w; - w Polsce - od ko�ca XV w. przez ca�y XVI wiek. - 1543 - 1584 - z�oty wiek renesansu w Polsce. - 1543 - wydanie ?Kr�tkiej rozmowy mi�dzy trzema osobami\" Miko�aja Reja; - 1584 - �mier� �p. Jana Kochanowskiego. Do najwa�niejszych wydarze� z tej epoki nale��: - 1505 Kostytucja nihil novi; - 1506 - 1548 Zygmunt Stary; - 1520 Pocz�tek ruchu egzekucyjnego szlachty; - 1518 Bona w Krakowie; - 1524 - 1525 Wojna ch�opska w Niemczech; - 1525 Ho�d pruski; - 1545 - 1563 Sob�r w Trydencie; - 1548 - 1572 Zygmunt August; - 1549 - 1564 Nasilenie reformacji w Polsce; - 1562 Pocz�tek wojen religijnych we Francji; - 1564 Jezuici w Polsce; - 1569 Unia Lubelska; - 1572 Noc �w. Bart�omieja we Francji; - 1573 Pierwsza wolna elekcja Henryka Walezy; - 1579 - 1581 Wojna z Moskw�; - 1587 - 1632 Zygmuint III Waza. Najbardziej widocznym znamieniem rozkwitu odrodzenia we W�oszech na prze�omie XV i XVI wieku by� niebywa�y rozw�j sztuki. Nigdy w �adnym kraju nie by�o tylu i takiej miary artyst�w, co tam w tym okresie. Przewa�ali malarze, ale wielu bylo r�wnie� rze�biarzy, niekt�rzy z nich uprawiali obie te gal�ie sztuki jednocze�nie. Za najwa�niejsz� ze sztuk by�a uwa�ana architektura, wszystkie inne bowiem sk�ada�y si� razem na powstanie wspania�ego gmachu renesansowego. A zbudowano ich mn�stwo - ko�cio��w, pa�ac�w, ratusz�w, dom�w bogatych mieszczan, w�r�d nich najwi�kszy pomnik architekt�ry renesansowej - bazylik� �wi�tego Piotra w Rzymi. Jednym z jej budowniczych by� rze�biarz, malarz i poeta Micha� Anio� Buonarotti. Na us�ugach renesansowych papie�y pozostawa� r�wnie� architekt i malarz Rafael Santi. Z dala od Rzymu, we Florencji i Mediolanie dzia�a� najwi�kszy geniusz odrodzenia, Leonardo da Vinci (patrz ni�ej). Dzie�a sztuki uzupe�nione artystycznymi meblami i przedmiotami codziennego u�ytku, oraz wspania�ymi strojami, stanowi�y tylko pi�kne t�o dla w�a�ciwej realizacji podstawowych ideii odrodzenia, nosz�cych miano humanizmu. Najtrwalszym pomnikiem jest utw�r poetycki, tote� na dworach poeci zajmowali miejsce uprzywilejowane. Pisali oni cz�sto utwory pochwalne na cze�� swoich opiekun�w, cz�ciej dedykowali im swoje utwory, aby w ten spos�b zar�wno ich uczci�, jak i pozyska� ich �ask�. Dedykacje w ksi��kach okresu odrodzenia to bogaty i r�norodny rozdzia� literatury. Na pocz�tku szesnastego wieku kultura w�oskiego odrodzenia rozesz�a si� szerok� fal� na ca�� �wczesn� Europ�. Przenosili j� najpierw dyplomaci i studenci, potem propagowa�y wojska francuskie, kt�re w tym w�a�nie czasie naje�d�a�y P�w. Apeni�ski. Z W�och brano podniet� do zmiany �ycia i obyczaj�w, z tamt�d sprowadzano architekt�w do wznoszenia nowych rezydencji kr�lewskich i magnackich. W innych krajach Europy niwielu artyst�w mog�o dor�wna� artystom w�oskim; nie prze�cign�� ich �aden, natomiast w dziedzinie nauki i poezji niekt�rzy uczniowie okazali si� wi�ksi od mistrz�w. Jednym z najwybitniejszych przedstawicieli Odrodzenia we W�oszech by� Leonardo da Vinci (1452-1515). Jego zainteresowania obejmowa�y prawie wszystkie dziedziny wiedzy i �ycia. By� on �wietnym malarzem i rze�biarzem, zaimowa� si� r�wnie� medycyn�, fizyk� i architektur�. Obmy�la� plany maszyny do latania i �odzi podwodnej. Wyznawa� humanistyuczn� zasad� ?Nic co ludzkie nie jest mi obce.\". Leonardo uwa�a�, �e celem sztuki malarsjkiej i rze�biarskiej jest wierne odtworzenie obrazu cz�owieka i przyrody. Dlatego wytrwale studiowa� anoatomi� ludzi i zwierz�t. Dokonywa� nawet sekcji zw�ok, co by�o zabronione przez ko�ci�. Najwi�ksz� s�aw� zyska� jednak L. d. V. jako malarz. Do naszych czas�w zachowa�y si� tylko niekt�re jego obrazy. Obrazy: - Dama z �asiczk� - Madonna w�r�d ska� - Ostatnia wieczerza - �wi�ta Anna Samotrzecia - Mona Liza Dzie�a pisane: - Traktat o malarstwie Renesans skondensowa� zdumiewaj�co wiele zjawisk, nurt�w, zdarze�, objawie� artystycznych, intelektualnych, naukowych, w tym tak epokowych, jak odkrycie Miko�aja Kopernika rewolucjonizuj�ce dotychczasowe wyobra�enia kosmologiczne. Skupienie uwagi na sprawach doczesnych: gospodarczych, spo�ecznych i cywilizacyjnych, a przy tym wzrost mi�dzyludzkiej komunikacji we wszelkich dziedzinach �ycia wp�yn�y na wzrost zainteresowania si� jego �wieckimi stronami i os�abienie dawnego nastawienia teocentrycznego. Szybko rosn�ca przy tym pot�ga wielu pa�stw (z bardzo znacz�c� Polsk� Jagiellon�w) zdecydowa�a o wzmocnieniu w�adzy �wieckiej, wzmog�a poczucie warto�ci i odr�bno�ci narodowej . St�d taka dba�o�� o rozw�j w�asnego j�zyka, p�d do kszta�cenia i ch�� zamanifestowania w�asnych mo�liwo�ci we wszystkich dziedzinach �ycia. Charakterystyczny dla renesansu rozw�j j�zyk�w narodowych oraz rozpowszechnienie druku znacznie zwi�kszy�y intensywno�� rozwoju wszelkich zjawisk i proces�w, nie�atwych do ogarni�cia i sklasyfikowania. Znaczny rozw�j i upowszechnienie druku oraz wzajemna konkurencja mi�dzy drukarniami spowodowa�a, �e ksi��ka dociera�a do szerszego grona odbiorc�w. Przesta�a by� monopolem kleru czy bogatej szlachty. Powstawa�y biblioteki. Bogate ksi�gozbiory posiada�a Akademia Krakowska , kr�l Zygmunt August, ale i w mniejszych dworach, szko�ach a nawet domach mieszcza�skich uczono si� gromadzi� ksi��ki. Wzros�o tak�e upowszechnienie o�wiaty, szko�y sta�y si� bardziej liczne oraz bardziej dost�pne dla wszystkich. W miastach zaznaczy�y si� te� d��enia do zmiany programu szk� i przystosowania ich do nowych osi�gni�� wiedzy o cz�owieku i �wiecie. Dalszy impuls rozwoju szkolnictwa da�a reformacja , kt�ra kszta�cenie m�odzie�y uzna�a za jeden z najlepszych sposob�w pozyskiwania sobie zwolennik�w. Akademia krakowska r�wnie� przyczyni�a si� do rozwoju szkolnictwa �redniego (gimnazjalnego). Za�o�y�a ona rodzaj gimnazj�w, tzw. Kolonie akademickie , w kt�rych przygotowywano m�odzie� do studi�w unwersyteckich, prowadz�c zaj�cia oparte na programie humanistycznym. Uniwersytet Krakowski prze�y� okres swej �wietno�ci na prze�omie 15 i 16 w. Wysoki poziom krakowskiej matematyki astronomii i geografii �ci�ga� do Akademii nie tylko liczn� m�odzie� z kraju , ale i ze �l�ska , z niemiec, Czech, W�gier, Slowacji. Jan Zamojski utworzy� r�wnie� swoj� uczelni� : Akademi� Zamoysk�. Istotn� rol� odegra� mecenat umo�liwiaj�cy kszta�cenie si� wielu osobom. Nast�pi�o odnowienie staro�ytnych kierunk�w filozoficznych takich jak platonizm czy arystotelizm. G��wnym pr�dem, umys�owym by� humanizm. Stawia� on za idea� wszechstronn� pe�ni� cz�owiecze�stwa. Nami�tna rz�dza pi�kna i wiedzy o�ywia�a najbardziej wznios�e umys�y humanist�w. Chcieli oni mie� wszystko, wznie�� si� na najwy�sze szczyty nauki i sztuki. Za podstaw� wykszta�cenia uwa�ali znajomo�� autor�w staro�ytnych i filozofii. Jednym z najwybitniejszych humanist�w by� Erazm z Rotterdamu. Drugim wa�nym pr�dem epoki by�a reformacja. Stworzy�a ona wizerunek cz�owieka jako istoty o ca�kowicie ska�onej naturze, w kt�rej B�g widzi tylko ?smr�d i plugastwo\". Renesansowa harmonia i r�wnowaga zacz�y si� chwia� wobec zagro�enia samotno�ci�, wobec rozterek duchowych. podobnie jak ca�a epoka, reformacja nie wyros�a ?z niczego\", nagle, lecz przygotowa�y j� stopniowo wcze�niejsze kryzysy w ko�ciele. Za bezpo�redni� przyczyn� reformacji uwa�a si� wyst�pienie Marcina Lutra (1517 Wittenberga) atakuj�ce �wczesny ko�ci�. humanizm - (�ac. homo - cz�owiek, humanus - ludzki) Ruch umys�owy, zapocz�tkowany we W�oszech w 14w., nast�pnie rozprzestrzeniony na inne kraje Europy. Humanizm cechuje skupienie uwagi przede wszystkim na cz�owieku, jego osobie, �yciu, dokonaniach, co przejawia si� w rozwoju studi�w nad antykiem, okresem, w kt�rym cz�owiek stanowi� centrum zainteresowania nauki i sztuki. Naczelnym has�em humanist�w sta�y si� s�owa rzymskiego komediopisarza Terencjusza(II w. p.n.e.):,,Homo sum, humani nil a me alienum puto(Cz�owiekiem jestem, nic co ludzkie nie jest mi obce)\". Humanist�w interesowa�a klasyczna staro�ytno��, literatura grecka i rzymska, gramatyka, retoryka, historia, a tak�e poezja, kt�ra w 14w. sta�a si� jednym z przedmiot�w nauczanych na uniwersytetach. Humanizm to r�wnie� nowa filozofia renesansu, stoj�ca w opozycji do �redniowiecznej filozofii i scholastyki, g�osz�ca przekonanie o autonomii cz�owieka i uznania jednostki za warto�� najwy�sz� (patrz. antropocentryzm). Humani�ci g�osili wiar� w pot�g� rozumu ludzkiego, a poznanie cz�owieka i praw rz�dz�cych przyrod� uznawali za podstawowe zadanie filozofii, nauki i sztuki. Erazm z Rotterdamu (1467-1536) - holenderski filolog, filozof i reformator religijny, jeden z czo�owych humanist�w Odrodzenia. Zwalczaj�c zabobony, filozofi� scholastyczn�, korupcj�, handel relikwiami i inne nadu�ycia duchowie�stwa, domaga� si� radykalnej reformy �ycia religijnego i doktryny ko�cio�a w duchu ewangelickim. G�osi� zgodno�� �ycia chrze�cija�skiego z natur� ludzk�, wiar� w swobod� woli i warto�� ludzkich zas�ug. Przygotowa� pierwsze gr. wydanie Nowego Testamentu (1516), opracowa� wsp�czesn� wymow� gr. wyraz�w. Wywar� wielki wp�yw na umys�y swej epoki, tak�e na polsk� kultur�(Pochwa�a g�upoty 1509, wyd. pol. 1953) Miko�aj Kopernik - urodzi� si� w Toruniu jako syn kupca (1473). W wieku 18 lat rozpocz�� studia w Akademii Krakowskiej. Po jej uko�czeniu wyjecha� na dalsz� nauk� do W�och. Studiowa� medycyn�, filozofi� i matematyk�, interesowa� si� tak�e geografoi� i in�ynieri�. Sczeg�lnie umi�owa� jednak astronomi�. Po powrocie do Polski zamieszka� na Warmii, a kiedy wybuch�a wojna polsko-krzy�acka w 1520 r., Miko�aj Kopernik kierowa� przygotowaniami do obrony zamku olszty�skiego. B�d�c duchwnym i zarazem administratorem d�br ko�cielnych,...
kyynel