Bogdanowicz RW.doc

Marta Bogdanowicz „Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym”

V. PARCJALNE ZABURZENIA ROZWOJU RUCHOWEGO

– PROCESÓW WYKONAWCZYCH U DZIECI

1. Motoryka i jej zaburzenia

Dorosły i dziecko funkcjonują w środowisku dzięki nieustannym procesom regulacji swoich stosunków z otoczeniem: m.in. pro­cesy instrumentalne.

J. Reykowski zalicza do nich:

a) procesy orientacyjne,

b) procesy intelektualne (tradycyjnie zwane proce­sami poznawczymi),

c) procesy wykonawcze (reakcje motoryczne i werbalne).

Motoryka jest ściśle powią­zana z psychiką, bo uczestniczy w regulacji stosunków człowieka z otoczeniem. Rozwój fizyczny stwarza podstawy dla rozwoju motoryki.

Poziom rozwoju ruchowego zale­ży od:

-rozwoju układu kostnego,

-mięśniowego,

-układów zwią­zanych z przemianą materii i wydzielaniem wewnętrznym,

-układu nerwowego (koordynuje działalność wszyst­kich układów i steruje funkcjami organizmu).

Neurofizjologicznym podłożem motoryki jest analizator kinestetyczno-ruchowy.

Wyróżnić w nim można:

a)      część uczuciową (analizator skórno-kinestetyczny) - odbiera informacje z powierz­chni skóry (dotyk, ucisk) oraz od poruszających się części ciała, kończyn, narządów mowy (czucie ruchu). Zbudowany jest z: receptora (odbiór bodźców), drogi dośrodkowej (włókna nerwowe przewodzące impulsy do kory mózgowej) oraz ośrodka korowego, do którego docierają impulsy z obwodu (pola pierwszorzędne - uświadomienie wrażeń dotyku i ruchu, pola drugorzędowe - analiza i synteza odebranych bodźców skór­nych i kinestetycznych )

b)      część ruchowa.

Złożone ruchy dowolne wymagają wykonywania łańcucha ruchów prostych swobodnie następujących po sobie. Po zautomatyzowaniu ciągu ruchów dowolnych powstaje tzw. stereotyp ruchowy o płynnej „melodii kinetycznej". (warun­ek ukształtowania - prawidłowe współdziałanie okolic korowych: czuciowej i ruchowej.)

Schemat ośrodków korowych (A. Delmas: Drogi i ośrodki)

Ośrodki korowe mowy, pisania i czytania w lewej półkuli mózgu (A. Delmas: Drogi i ośrodki)

Pole 4 ruchowe (tzw. pole piramidowe) daje początek drodze odśrodkowej (droga piramidowa), która przewodzi impulsy nerwowe z kory mózgowej do mięśni i umożliwia wyko­nywanie prostych ruchów dowolnych.

Pola drugorzędowe - ru­chowe biorą udział w wykonywaniu złożonych i precyzyjnych czynności ruchowych, ich organizowaniu się, nadawaniu im płynności („melodii kinetycznej"), tworzeniu się złożonych na­wyków ruchowych.

Obie części ściśle ze sobą współpracują na zasadzie sprzężenia zwrotnego. Traktując je jako analizator kinestetyczno-ruchowy można wyróżnić w nim dwa układy ruchowe:

a) układ piramidowy (pole 4 i drogi piramidowe), który realizuje ru­chy dowolne,

b) układ pozapiramidowy (pozostałe pola czuciowo-ruchowe i drogi pozapiramidowe oraz powiązane z nimi części mózgu), który realizuje ruchy półautomatyczne, towarzyszące ru­chom dowolnym.

Płaty czołowe mózgu, szczególnie ich przednie części - trze­ciorzędowe pola - są ściśle związane z pozo­stałymi okolicami kory i częściami mózgu, integrują one czynności mózgu i odgrywają istotną rolą w planowaniu dzia­łania, porównywaniu wyników z zamierzeniami, ich kontrolowaniu i korygowaniu.

Symptomy zaburzeń rozwoju ruchowego

Zaburzenia rozwoju ruchowego mogą wiązać się z:

- nieprawidłowym rozwojem fizycznym,

- uszkodzenie c.u.n.

Uszkodzenie dróg czuciowo-ruchowych i ośrodka korowego analizatora kinestetyczno-ruchowego może być przyczyną poważnych zaburzeń

Istnieją również mikrozaburzenia rozwoju ruchowego.

Opisane symptomy występują w zespołach powiązanych ze so­bą objawów. W wieku przedszkolnym najczęściej spotykane zespo­ły zaburzeń to:

a) niezręczność ruchowa całego ciała,

b) niezręcz­ność manualna.

Objawy ogólnej niezręczności - H. Nartowska:

a) opóźnienia w rozwoju ruchowym w okresie niemowlę­cym i poniemowlęcym oraz mała aktywność ruchowa,

b) ogólna nie­zręczność ruchowa i mała wyćwiczalność w zakresie dużych ruchów związana z zakłóceniami napięcia mięśniowego (napięcie nadmierne lub za małe),

c) brak koordynacji ruchów przy współdziałaniu róż­nych grup mięśniowych, dający wrażenie ogólnej niezręczności,

d) osiąganie z opóźnieniem w porównaniu z rówieśnikami różnych umiejętności ruchowych w czynnościach codziennych, zabawowych i sportowych,

e) ogólne spowolnienie ruchowe,

f) unikanie zabaw ruchowych,

g) zakłócenie koordynacji wzrokowo-ruchowej w zaba­wach i zadaniach, w których ruch odbywa się pod kontrolą wzroku (rzut piłką, gra w klasy) oraz w naśladowaniu demonstrowanego ruchu Niezręczność ruchowa całego ciała to fragmentaryczne opóźnienie rozwoju ruchowego, które wyraża się brakiem precyzji ruchów, wzmożonym napięciem mięśniowym i współruchami. Dzieci zaczynają biegać, skakać z opóźnieniem. Po schodach chodzą niezręcznie, niezgrabnie, wspinają się na meble, przeplotnie, huśtawki. Z trudem uczą się jeździć na rowerkach, łyżwach. Gdy opóźnienie rozwoju ruchowego nie ulega wyrównaniu do wieku dojrzałego, wówczas mówimy o niedorozwoju ruchowym (tzw. debilizm rucho­wy według E. Dupre).

Objawy zakłócenia motoryki manualnej - H. Nartow­skiej:

a)      opóźnienia w rozwoju praksji (umiejętności posługiwania się przedmiotami codziennego użytku),

b)      mała wyćwiczalność w zakresie ruchów drobnych (brak precyzji ruchów) związana z nadmiernym lub za małym napięciem mięśni oraz brakiem koordyna­cji ruchów palców, dłoni i przedramienia,

c)       zakłócenia koordynacji wzrokowo-ruchowej przy czynnościach wykonywanych pod kontro­lą wzroku (niski poziom graficzny oraz trudności w innych zada­niach plastycznych),

d)      szybkość ruchów rąk niedostosowana do zada­nia,

e)      niechętne podejmowanie czynności manualnych. Zakłócenia te mogą występować na tle ogólnej niesprawności ruchowej lub są zaburzeniem izolowanym

Dzieci z opóźnieniem zdobywa­ją umiejętność samoobsługi, są mało samodzielne! Codzienne czyn­ności wykonują wolno i niezręcznie. Nieprawidłowo trzymają ołówek, rysują niechętnie, nie kończąc pracy. Ich rysunki mają uproszczoną formę i niski poziom graficzny. Niechętnie budują z kloc­ków, często psują i niszczą zabawki lub przedmioty codzien­nego użytku. Nadmierne napięcie mięśniowe powo­duje zbyt silny nacisk ołówka lub długopisu, łamanie kredek. Ru­chy ręki są gwałtowne, mało płynne. W rzadszych przypadkach -zbyt małego napięcia mięśniowego, linie rysunku są nikłe, czasem ledwie widoczne. Linie proste są nierówne - faliste lub przerywane.

Niewłaściwa koordynacja obu rąk powoduje, że dzieci chętnie posługują się jedną ręką Współruchy (synkinezje) u dzieci za­burzonych ruchowo bywają bardzo nasilone i obejmują duży za­kres grup mięśniowych.

Zaburzenia motoryki mogą w dość wszechstronny sposób zaburzyć rozwój osobowości dziecka.

Metody badania motoryki

a)      Wywiad, gł. z matką - ustalenie historii dotychczasowego rozwoju ruchowego dziecka: kiedy zaczęło utrzymywać głowę w pozycji pionowej, siedzieć, stać i chodzić (tempo rozwoju). Czy rozwój dziecka był harmonijny, czy dziecko rozwijało się równie dobrze pod względem ruchowym jak np. pod względem umysłowym (rytm rozwoju) i czy obserwowano okresy przyspieszenia lub za­hamowania rozwoju (dynamika rozwoju).

b)      Obserwacja dziecka podczas codziennych zajęć dowolnych, zabaw manipulacyjnych, konstrukcyjnych, czynności samoobsłu­gowych .

c)       Analiza wytworów

d)      Badania testowe i eksperymenty:

·         testu N. Ozjereckiego (wieku i iloraz rozwoju ruchowego) - psycholog

·         Ocena motoryki rąk - test „Kre­skowanie" Miry Stambak, w którym miarą sprawności ruchowej jest liczba kresek wpisanych w kolejne kratki (1 cm x 1 cm) w ciągu jednej minuty, oraz test „Karty" Renę Zazzo (czas wyło­żenia 32 kart pasjansowych).

·         polską adapta­cja testu N. Ozjereckiego, dokonana przez Barańskiego - pedagog

·         Rozwój sprawności ruchowych - orientacyjna ocenia z porównania z re­zultatami badań przeprowadzonych w Instytucie Naukowym Kul­tury Fizycznej w Warszawie.

·         Próby wybrane z pracy Zapisy do klasy pierwszej, jak również z albu­mu Edwarda Franusa.

...