SPIS TRESCI
Rozdział I Zarys histologii czynnościowej
Podział tkanek
Hierarchia układów ożywionych
Tkanka nabłonkowa
Tkanka łączna właściwa
Tkanka tłuszczowa. Metabolizm tkanki tłuszczowej
Tkanka chrzęstna
Tkanka kostna. Przemiany fosforu, wapnia i witaminy D
Krew
Szpik kostny
Limfa
Tkanka mięśniowa
Tkanka nerwowa
Rozdział II Podstawy anatomii i fizjologii układów narządów
Układ szkieletowy
Układ mięśniowy
Układ nerwowy
Układ dokrewny. Substancje humoralne
Układ krążenia
Układ oddechowy
Układ wydalniczy
Układ pokarmowy
Budowa, funkcje i higiena skóry
Receptory czucia powierzchniowego i głębokiego
Termoregulacja
Fizjologia narządu wzroku
Fizjologia słyszenia i równowagi
Układ rozrodczy żeński i męski
Metody antykoncepcji, fizjologia ciąży i porodu
Rozdział III Wybrane zagadnienia z fizjologii wysiłku
Zakres anatomii i fizjologii wysiłku oraz treningu.
Fizjologia sportu jako nauka
Pojęcie koordynacji
Mechanizmy, stopnie i typy koordynacji
Rola hamowania w koordynacji
Zmęczenie
Teorie zmęczenia
Zmęczenie wywołane umiarkowanym i cyklicznym wysiłkiem
Zmęczenie wywołane wysiłkiem cyklicznym intensywnym
Zmęczenie wywołane wysiłkiem cyklicznym maksymalnie intensywnym
Zmęczenie przy wysiłkach statycznych
Przemęczenie i przetrenowanie
Wypoczynek
Oddziaływanie zmysłów na przebieg zmęczenia
Oddziaływanie czynników emocjonalnych na przebieg zmęczenia
Pojęcie homeostazy wg koncepcji Cannona
Stres wg teorii Selye`go i Levitta
Trening w świetle teorii stresu
Trening a wydolność fizyczna organizmu
Znaczenie rozgrzewki
Pojęcie nawyku ruchowego
Znaczenie mechanizmu związków czasowych w kształtowaniu nawyków
Udział I i II układu sygnałów w kształtowaniu nawyków ruchowych
Prawo wybiórczej generalizacji w układzie sygnalizacyjnym
Funkcje analizatorów w tworzeniu nawyków ruchowych
Nawyk ruchowy a stereotyp dynamiczny
Automatyzacja ruchów
Zagadnienie wytrzymałości, siły, szybkości i zręczności w ćwiczeniach fizycznych
Pojęcie wydolności fizycznej ustroju. Adaptacja układów do wysiłku (efekt treningowy)
Znaczenie gimnastyki rekreacyjnej
Naturalne składniki zwiększające wydolność fizyczną i psychiczną
Rozdział I
Zarys histologii czynnościowej
Histologia (gr. histos = utkanie; łac. textus = utkanie, tkanina, plecionka) jest nauką o budowie i czynnościach tkanek. Wyróżnia się histologię ogólną – naukę o ogólnej budowie i funkcjach podstawowych tkanek organizmu; histologię szczegółową – naukę o mikroskopowej budowie poszczególnych narządów i układów narządów; histofizjologię – naukę o czynnościach tkanek, w powiązaniu jednak z ich strukturą; histochemię - naukę o metodach wybarwiania i wykrywania (reakcje barwne) substancji chemicznych zawartych w poszczególnych tkankach oraz badającą w pewnym zakresie procesy biochemiczne w tkankach; histopatologię – naukę o budowie i funkcjach tkanek organizmu w stanie chorobowym (mikroskopowe badanie zmian chorobowych = patologicznych w narządach).
Obecnie tkanki dzielimy następująco:
1. Tkanka nabłonkowa:
1. Tkanka nabłonkowa płaska jednowarstwowa;
2. Tkanka nabłonkowa płaska wielowarstwowa;
3. Tkanka nabłonkowa sześcienna jednowarstwowa;
4. Tkanka nabłonkowa sześcienna wielowarstwowa;
5. Tkanka nabłonkowa walcowata jednowarstwowa;
6. Tkanka nabłonkowa walcowata wielowarstwowa;
7. Tkanka nabłonkowa walcowata wielorzędowa;
8. Tkanka nabłonkowa przejściowa.
2. Tkanka łączna właściwa:
1. Tkanka łączna właściwa luźna;
2. Tkanka łączna właściwa zbita:
1. Tkanka łączna właściwa zbita regularna (o utkaniu regularnym);
2. Tkanka łączna właściwa zbita nieregularna (o utkaniu nieregularnym).
3. Tkanka tłuszczowa:
1. Tkanka tłuszczowa żółta;
2. Tkanka tłuszczowa brunatna.
4. Tkanka chrzęstna:
1. Tkanka chrzęstna szklista;
2. Tkanka chrzęstna sprężysta;
3. Tkanka chrzęstna włóknista.
5. Tkanka kostna:
1. Tkanka kostna grubowłóknista;
2. Tkanka kostna drobowłóknista:
1. Tkanka kostna drobnowłóknista gąbczasta;
2. Tkanka kostna drobnowłóknista zbita.
6. Krew, limfa i szpik kostny.
7. Tkanka mięśniowa:
1. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa;
2. Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana swoista serca (sercowa);
3. Tkanka mięśniowa gładka.
8. Tkanka nerwowa.
Geobiocenoza←biocenoza←populacja←organizm←układy narządów ←narządy← tkanki ← komórka ← organelle ← makrocząsteczki ← cząsteczki ← atomy.
Tkanki nabłonkowe leżą na warstwie tkanki łącznej właściwej, z którą kontaktują się przez błonę podstawną membrana basalis. Błona podstawna łączy nabłonek mechanicznie, transportuje substancje odżywcze i metabolity do i z tkanki łącznej. Dzięki temu dany nabłonek jest odżywiony (brak przecież w nabłonkach naczyń krwionośnych).
Grubość bony podstawnej wynosi 0,2 um. W skład błony podstawnej wchodzą:
· blaszka jasna: wypustki spodniej powierzchni komórek nabłonkowych + makrocząsteczki glikoproteiny – lamininy; niżej, pod lamininą znajdują się proteoglikany (siarczan dermatanu i heparanu + białko) łączące lamininę z fibronektyną (białko odpowiedzialne za przyleganie komórek do podłoża); do blaszki tej wnikają wypustki cytoplazmatyczne dolnej warstwy komórek nabłonkowych
· blaszka gęsta (zbudowana z kolagenu; pomiędzy cząsteczkami kolagenu są włókienka kolagenowe które przymocowują błonę podstawną do tkanki łącznej).
Tkanki nabłonkowe zbudowane są z komórek ściśle do siebie przylegających. Ubogie są w istotę międzykomórkową. Okrywają ciało, wyścielają jamy i przewody ciała. Mogą wywodzić się ze wszystkich listków zarodkowych.
Pod względem czynnościowym można wyróżnić: nabłonek gruczołowy, zmysłowy, powierzchniowy.
Ze względu na kształt komórek (powierzchniowych), nabłonki dzieli się na: płaski (pęcherzyki płucne, wyściela jamę opłucnej, naczynia krwionośne i limfatyczne – jako endothelium = śródbłonek), sześcienny (w kanalikach nerkowych, części wydzielnicze gruczołów), walcowaty (błona śluzowa żołądka).
Nabłonek jednowarstwowy płaski pełni funkcje filtracyjne, transportujące (transport bierny, endo- i egzocytoza).
Nabłonek jednowarstwowy sześcienny (wysokość komórek jest równa szerokości) pełni funkcje wydzielnicze i funkcje czynnego transportu jonów.
Nabłonek jednowarstwowy walcowaty zbudowany jest z komórek palisadowych o biegunowym ułożeniu organelli. Jądra leżą przy podstawie, a aparat Golgiego nad jądrem. Pełni funkcje wydzielnicze i chłonne.
Nabłonek wielorzędowy. Składa się z komórek o różnych wysokościach, dlatego daje obraz pozornej wielowarstwowości (rzekomowielowarstwowy). Na wolnej powierzchni posiada rzęski lub stereocylia (duże mikrokosmki – wypustki cytoplazmatyczne z mikrofilamentami aktynowymi) (np. przewody oddechowe, jajowód).
Nabłonek wielowarstwowy płaski oddziela tkanką łączną od środowiska zewnętrznego. Pokrywa powierzchnię ciała, wyściela jamę ustną, przełyk i odbytnicę. Składa się z 6-20 warstw komórek. Nazwa pochodzi od kształtu komórek warstwy zewnętrznej. Głębiej położone komórki są bowiem sześcienne, a warstwa podstawna zbudowana jest z komórek walcowatych.
Wierzchnia warstwa jest zrogowaciała (komórki są wypełnione białkiem keratyną, filagryną i inwolukryną) – nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący.
Nabłonek przejściowy wyściela pęcherz moczowy i cewkę moczową. Zmienia grubość zależnie od stopnia wypełnienia pęcherza moczem. U człowieka jest wielowarstwowy sześcienny. Powierzchniowe komórki nabłonka są duże, sześcienne (komórki baldaszkowate).
Z nabłonkami ściśle powiązane są gruczoły.
Gruczoły glandulae to struktury wydzielnicze zbudowane z komórek receptorowo-wydzielniczych. Receptory zapewniają reagowanie na bodźce nerwowe i humoralne, regulujące intensywność wydzielania Secretio jest procesem polegającym na syntezie związków drobno- lub wielkocząsteczkowych z substratów dostarczanych do komórek. Związki te są segregowane w aparacie Golgiego, zagęszczone w pęcherzykach wydzielniczych i uwolnione na zewnątrz komórki. Intensywność sekrecji jest regulowana na drodze humoralnej (układ dokrewny) i nerwowej. Prądy bioelektryczne (podniety nerwowe) powodują otwarcie kanałów jonowych dla wapnia, który przenika do cytozolu komórek. Skutkiem tego jest fuzja pęcherzyków mediatorowych (zawierających neurotransmiter) i przyłączanie ich do błony presynaptycznej. Powoduje to z kolei uwolnienie mediatora do szczeliny synaptycznej, jego wychwycenie przez receptory błony postsynaptycznej (komórki gruczołowe) i pobudzeniową reakcje kaskadową w cytoplazmie komórek danego gruczołu.
Oddziaływanie hormonów również odbywa się poprzez receptory. Lokalizacja receptorów w komórkach gruczołowych zależy od budowy chemicznej hormonów na nie działających. Hormony sterydowe wiązane są przez receptory cytozolowe, natomiast hormony białkowe przez receptory błonowe. Kompleks hormon sterydowy + receptor cytozolowy związany zostaje przez akceptor genomowy. Wyzwala to transkrypcję i translację odpowiedniego białka-enzymu.
W drugim mechanizmie regulacji molekularnej czynności gruczołów, hormon białkowy wiążąc się z receptorem błonowym powoduje zmianę konformacji białka G i jego uaktywnienie. Białko G uaktywnia cyklazę adenylową, guanylową lub cytydylową, syntetyzującą odpowiednie cykliczne związki wysokoenergetyczne: cAMP, cGMP, cCMP. Te substancje odpowiedzialne są za aktywację kinaz białkowych. Kinazy białkowe przeprowadzają fosforylację enzymów i substratów, co nasila metabolizm komórki gruczołowej. Następuje ekspresja genów, transkrypcja i translacja odpowiednich enzymów niezbędnych do procesu wydzielania.
Gruczoły występują w dwóch postaciach: zgrupowanie komórek zajmujące wspólne terytorium – gruczoły zwarte (ślinianki, gruczoły łojowe); pojedyncze komórki wydzielnicze rozproszone wśród innych komórek (komórki endokrynowe przewodu pokarmowego).
Wyróżnia się gruczoły zewnątrzwydzielnicze (posiadają przewody wyprowadzające) i wewnątrzwydzielnicze (pozbawione przewodu wyprowadzającego; wydzielinę oddają wprost do krwi).
Sposoby wydzielania gruczołów są następujące: merokrynowe = ekrynowe (gruczoły endokrynowe, ślinianki; fuzja pęcherzyków wydzielniczych z błoną komórkową i uwalnianie wydzieliny; sam proces wydzielania nie zmienia budowy gruczołu), apokrynowe (gruczoły egzokrynowe, np. mlekowy, potowy wonny; fuzja pęcherzyków wydzielniczych z zewnętrzna błoną – następuje przy tym skracanie komórek wydzielniczych), holokrynowe (gruczoł łojowy; cała zawartość komórek ulega przekształceniu w wydzielinę i jej wydaleniu; gruczoł utrzymuje się dzięki proliferacji komórek obwodowych i przesuwanie się ich ku światłu).
Odnowa nabłonków. Z powodu dużej aktywności fizjologicznej, tkanki nabłonkowe ulegają szybkiemu zużyciu. Odnowa nabłonków odbywa się dzięki komórkom macierzystym mającym zdolność dzielenia się (proliferacji). W nabłonkach jednowarstwowych komórki macierzyste rozmieszczone są wśród komórek zróżnicowanych. W nabłonkach wielowarstwowych komórki macierzyste są w warstwie podstawnej.
Tkanka łączna wykazuje duży polimorfizm. Wywodzi się z mezodermy, a rozwija z mezenchymy. Mezenchyma to zarodkowa i płodowa tkanka łączna zbudowana z komórek gwiaździstych (bogatych w rybosomy i zasadochłonną cytoplazmę) zatopionych w galaretowatej substancji międzykomórkowej. Komórki intensywnie proliferują i przemieszczają się.
Tkanka łączna pełni trzy zasadnicze funkcje: stanowi zrąb i ochronę mechaniczną dla innych tkanek i narządów; transportuje substancje odżywcze i metabolity; chroni organizm przed obcymi związkami chemicznymi i patogenami. Posiada obfita istotę międzykomórkową (substantia intercellularis) zbudowana jest z istoty podstawowej i z włókienek białkowych. Obecne są w niej naczynia krwionośne i wyspecjalizowane komórki.
Komórki tkanki łącznej właściwej:
1. Fibroblasty – najliczniejsze komórki tkanki łącznej. W miarę dojrzewania przekształcają się w fibrocyty (cytoplazma kwasochłonna). Produkują włókienka i proteoglikany. Mają kształt wrzecionowaty z wypustkami, jedno jądro z jąderkiem. Cytoplazma zasadochłonna (retikulum endoplazmatyczne granularne rozbudowane). Wykazują zdolność ruchu. Mogą przeobrażać się w komórki tłuszczowe.
2. Miofibroblasty, czyli perycyty – podobne do poprzednich; w cytoplazmie struktury aktynowe i miozynowe. Mają zdolność kurczenia się Występują w kosmkach jelitowych, pomiędzy naczyniami krwionośnymi i włóknami kolagenowymi. Regulują światło naczyń. Niektóre perycyty nie mają zdolności kurczenia się i jedynie pośredniczą w wymianie metabolitów pomiędzy krwią i okolicznymi tkankami (opłaszczają naczynia).
3. Melanofory – komórki fibroblastyczne zawierające ziarna melaniny. Substancja ta dostaje się do nich z melanocytów (endocytoza). Występują w tęczówce i w skórze narządów płciowych.
4. Histiocyty (makrofagi) – komórki polimorficzne, średnicy 15-30 μm. Powstają w szpiku kostnym z monoblastów, potem z monocytów wędrujących z krwi do tkanki łącznej, gdzie dojrzewają w histiocyty. Jądra drobne, skondensowane; cytoplazma kwasochłonna, liczne lizosomy, wakuole lipidowe i fagosomy. Wykazują zdolność fagocytozy i ruchu. Wydzielają monokiny (interleukina) biorące udział w reakcjach immunologicznych.
5. Komórki tuczne (mastocyty = labrocyty) – powstają w szpiku. Wykazują polimorfizm, przybierają kształt wrzecionowaty, owalny lub pełzakowy. Posiadają zasadochłonne ziarna. Wytwarzają heparynę, histaminę, serotoninę, enzymy proteolityczne i prostaglandyny.
...
jowa33