E. i H. Klengel - HETYCI I ICH SĄSIEDZI.pdf - Dzieje Państw, Narodów i Religii - gluslaw32

HETYCI

I ICH SASIEDZI

E. i H. KLENGEL

Państwowy Instytut Wydawniczy

HETVEl

IIEH SASIEOli

Dzieje kultury

Azji Mniejszej

od CatalhuyUk

do Aleksandra

Wielkiego

E. i H. KLENGEL

Przełożyli

Bolesław i Tadeusz Baranowscy

Przedmowa

Wysunięcie Hetytów w tytule nniejszej ksiąlki na plan pierw

szy uzasadnione jest przede wszytkim źrłami historycznymi.

Okres około pięciust lat rugiego tysiąclcia p.n.e., kiedy istniało

państwo hetyckie, znamy waue lpiej niż inne okresy przed

helleńskich dziejów Azji Mniejszej, do których matriały źródło

we są skąpe lub nie ma ich wcale. Niemieckie wykopalska w Bo

gazkoy/Hattusas wydobyły na światło dzienne tysiące pokrytych

pismem klinwym tabliczek, Móre dostarczyły nam informacji

o wielu dziedzinach żyia i myśli w hetyckim okresie Anatolii cen

tralnej.

Za "sąsiadów" Hetytw uważamy nie tylko ludy i plmiona

żyjące równcześnie z Hetytami, lez także i te, które zamizki

wały Azję Mniejszą przed nimi lub po nich. Często, rzecz jasna,

przemaiają one do nas jedynie przez swą spuściznę materialną,

a nie a śrdnictwem świadeotw pisanych.

Z obfitej literatury dotyczącej wczesnohistorycznego, a zwłaz

cza hetyckiego okresu dziejów Azji Mniejszej, możmy na końcu

ksią,ki przytoczyć jedynie skr n y wybór. Z wzięoznością wy

mieniamy Dzieje kultury Azji Mniejszej (Kulturgeschichte Klein

asiens) A. Getzego (Monachium 1957), które o ś dzień pozo

stały dziełem wzorcowym, torującym drogę temu, kto sam chce

dotrzeć do źródeł i wniknąć w nie głębiej. Nasz szkic o tysiącle

ciach rozwoju Azji Mniejszej aż o wycięskie wyprawy Aleksan

dra Wielkiego może i pragnie stać tylko próbą wstępną.

Evelyn i HOTst Klengel

Berlin, jesień 1968

Nieco geografii

Znany to fakt, że m dalej sięgamy w głąb histrii sołe

czeństw, tym rdiej mumy uwzględniać rolę środowia natu

ralnego, w którym ona pzebiga:a. Im lepiej złowiek mógł oa

nować zydę, m wicej wwazał, m ardiej rozwiięty był

handel, z którego pomocą można było wyrównywać niedostatki bo

gactw naturalnych i gotowych wyrobw, tym bardziej śrdowisko

geografine raiło swój decydujący wpływ. Od scenerii trzeba

więc rCząć także przstawienie histoii i kultu r y starożytnej

Azji Mniejszej.

Azja Mniejsa jai się patrzącemu na aę jako pomst między

Azją a Europą. W czasach historyc�nych zant w no istotnie liczne

wędrówki ludw dbywające się przez ten pomost. Rwnież

w czasach rahistorycznych, w ym długim okresie, z którego

brak nam Iprzekzów pisanyh, spełniała A z ja Mniejsza rolę

średnika. Analogiczne aleziska z Półwyspu Bałkańskiego o

zwalają na e l1 e sformułia. Kierunek, w jakim przemierza

ły Azję Mniejszą ludy i plemiona, uwarunkowany był nie tylko

tym, że granicę a ółnocy stanowiło Morze Czne, a na ołud

niu Morze Srzi n e, lz tże przez uształtowanie wnętra

kraju. Szereg łańcuchów gó s kich iągnie się tam równolegle do

północnego i ołuiowego wybrzem, przechdzi na wschodzie

w Wyżynę Ameńką, a a achodzie tiera się szerokimi doli

nami ku Moru Egejiemu i jego wyspom.

Na ółnocy rysują się Góry Pontyjsie, trudna do przebycia ba

riera oadająa st o do Morm Cznego. Największą wysokość

osiągają one na wshzie, obniżając się stopniowo ku mchodowi.

Niwiele tylko przełęczy, które oadto przez znaczną część roku

są nie o przebycia ze �gldu na głęoki śnieg, prowadi do wą

sich rawków wybrzeża o tamtej tronie gr. Góry uniemożli

iają przedtanie ię w głąb lądu nisącym deszze wiatm pół

cnm; chmury wyładoują się nad skrawkiem wybzeża, co

sprzyja ojowi bujnej wegtacji. Pozbaione deszzów ołud

niowe stoki Gór Pontyjskich, jako też przylegająca do nich wyży

na, różnią ię d niego znanie. Ś rie opady rczne wynoszą

na lrzeżu półnonym miejsami 2000 milimtrów, natllłat

o drugiej stronie gór nniejszają się do zaledie 300-600 mili

metrów. We wschdniej części góry obfitują w minerały; wydo

bywano tam miedź, srebro, a óźniej rzde wszystkim żelazo.

Skarby te ą jk trudno osiągalne z ybrzeża, które mało się

nadaje do zakłaania ortów. Ze względu na słabe rozczłonkowa

nie nie a żadnych ortów naturalnych, a t'lko dwie większe rze

ki przerzynają góry w kierunku wybrzeża i tworzą u swych ujść

równiny sięgające w głąb lądu: Kizilirmak dasya Hals) i Ye

ąilirmak (klasyczna nazwa Iris), co znaczy "Czerwona Rzeka"

i "Zielona Rzeka". Ale i te doliny nie nastręczają mieszkańcom

wybrzeża żadnych korzystniejszych możliwśi dotaria do wnę

trza kraju, niważ w dolnym biegu nie ą s�awne, a na dobitek

przeciskają się m prez k wąskie doliny, że na ich brzegach

trudno znaleźć przejście. Strefa wybrzeJ a łincnego wiodła przez

dłui czas drębne życie i uczestniczyla w niewielkim stopniu

w history1ym rozwoju kraju.

W pdobny sosób jest także ddzielone od Wyżyny Anatolij

skiej ołudniowe wybzeże Azji Mniejszej. Stromo wznoszą się

tam łańcuchy Tauru, sięgające 3000 i więcej metrów, oadające

gwałtownie do Morza Ś rózinego. Na zachie przechdzą one

w górzyste tereny icji, które dchzą ezśrednio o morza

i zagradają przejście do Egei. Ze względu na niewieilkie możli

wści komunikacji przez arpane i putnne góry Tauru naj

ważniejse - także � wJględem historycznym - ą ak zwane

Wrota Cylicyjskie. Bie u e dziś tamtędy linia kolejowa i prowadzi

ona z Bor przez Taur Cylicyjki na rónę Adany, a otem alej,

przez mniej wynisłe asmo Amanu, do półncnej Syrii. d wcze

snej starożytnści doga ta bya baozo uczęzczanym zlakiem

handlowym i wojskowym. Urdzajna alua równna Cylicji,

utworzona z amułu rzek Ceyhan (Pyramos) i Seyhan (Saros),

jest z trzch rn ot o na grami, a otwiera się w kiku SYTii

i Egiptu. gdne łożenie zawniało Cylicji równnnej szcze-

gólne miejsce w historii Azji Zachdniej. Gorący klimat i bujna,

E. i H. Klengel - HETYCI I ICH SĄSIEDZI.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: