Spi treśći
331 „Trudny i trwały będzie , poeto, twój urząd”- słowa Leopolda Staffa potraktuj jako punkt wyjścia do rozważań o roli poezji i poety w Polsce w różnych epokach.
332 Omów koncepcje tragizmu i ich wyraz dramaturgiczny w teatrze antycznym, zekspirowskim i romantycznym.
333 Tragedia jest tam, gdzie jest wybór” – jakie interpretacje tego pojęcia można odnaleźć w literaturze na przestrzeni wieków?
334 Totalitaryzm czasów wojny i okupacji
335 Topos śmierci w literaturze.
336 Topos rycerza.
337 Świat wartości a determinacja człowieka przez historię - moje rozważania o „Innym Świecie” Grudzińskiego.
338 „Każde okrucieństwo lęgnie się ze słabości”. Rozważ zdanie Seneki. Rozważ, czym jest dla Ciebie dobro i zło odwołując się do wybranych utworów
339 „Poeta, którego cenię. Uzasadnij swój wybór odwołując się do twórczości.”
340 „Aby istnieć, człowiek musi się buntować” A. Camus. Zastanów się na źródłami i sensem buntu wybranych bohaterów literackich, oceń ich postać
341 „Antygona” Sofokles
342 Arkadia, „mała ojczyzna”, centrum polskości, mikrokosmos... o różnych funkcjach dworu ziemiańskiego w literaturze polskiej.
343 „Arkadia, raj, wyspy szczęśliwe”.. Do jakich refleksji skłaniają
344 „Artysta jako bohater literacki. Omów na wybranych przykładach literackich.”
345 "Artysta nie może oddzielić się od niedoli świata". Rozwiń myśl A.Camusa odwołując się do XX - wiecznych utworów literatury polskiej i obcej.
346 "Artysta nie może oddzielić się od niedoli świata". Rozwiń myśl A.Camusa odwołując się do XX - wiecznych utworów literatury polskiej i obcej.
347 Bajki” Ignacy Krasicki
348 Bohater romantyczny jako wielka indywidualność
349 Bohater romantyczny
350 Bohater tragiczny w lit. antycz., roman, współczesnej.
351 BOHATEROWIE NIEPOKORNI
352 Bohaterowie zbuntowani.
353 Bohaterstwo:
354 Bóg, życie i śmierć w literaturze średniowiecza, baroku i romantyzmu
355 BUNT I OFIARA – KONIECZNO S.C., PRZEJAW SZALE NSTWA, SWIADECTWO WRA ŻLIWOŚCI...M ÓJ SĄD O BOHATERACH ROMANTYCZNYCH I ICH SPADKOBIERCACH.
356 Postawa buntu wobec rzeczywistości.
357 Bunt, cierpienie i ofiara w wybranych utworach XIX w.
358Byc człowiekiem – to być odpowiedzialnym”. Ustosunkuj się do podanej tezy,
359 "Celem ludzkiego życia jest szczęście..." - rozważania o szczęściu
360 "Celem ludzkiego życia jest szczęście..." - rozważania o szczęściu 2
361 Celem życia ludzkiego jest szczęście, tylko jak je osiągnąć. Rozwiń w oparciu o dowolnie wybrane postacie różnych epok.
362 Charakterystyka Makbeta
363 Chłopi i inteligencja w ,,Weselu,, St. Wyspiańskiego.
364 "Chodzę tu, chodzę tam z tłumem ludzi zawsze sam" Słowa Stachury uczyń mottem do rozważań na temat bohaterów literackich, którzy doświadczyli "samotności w tłumie".
365 "Chodzę tu, chodzę tam z tłumem ludzi zawsze sam" Słowa Stachury uczyń mottem do rozważań na temat bohaterów literackich, którzy doświadczyli "samotności w tłumie".
366 CIERPIENIE, OFIARA, WINA , KARA W TWÓRCZOŚCI A. MICKIEWICZA
367 Cierpienie:
368 Czas niepokoju duchowego, głodu, idealizmu, świętości i sensu. Podejmij próbę porównania naszego końca stulecia z ubiegłym - esej.
369 CZŁOWIEK - JEGO RADOŚCI, PRAGNIENIA, NIEPOKOJE W WYBRANYCH UTWORACH LITERATURY STAROPOLSKIEJ
370„Człowiek jest bardziej dobry niż zły, trzeba mu tylko dać szansę” – omów zagadnienie w świetle poznanych utworów i własnych przemyś
371 “CZŁOWIEK JEST ZDUMIEWAJĄCY, ALE ARCYDZIEŁEM NIE JEST” (JOSEPH CONRAD). Przedstaw swoje refleksje na temat złożoności ludzkiej natury na podstawie dowolnie wybranych utworów.
372 "Człowiek nie może żyć bez miłości" - rozwiń myśl Jana Pawła II na podstawie literatury i własnych przemyśleń.
373 Człowiek sam musi określić, co w życiu jest najważniejsze. Świat jakich wartości - ważnych dla ciebie - odnajdujesz w utworach literackich ?
374 "Człowiek stawia domy, buduje drogi (...), robią to także niektóre przynajmniej zwierzęta" (Roman Ingarden). Co wobec tego jest istotą człowieczeństwa? Czy literatura pomaga Ci w szukaniu odpowiedzi na to pytanie?
375 Człowiek w konfrontacji z losem - główny problem literatury XX wieku. Zbierz argumenty za lub przeciw takiemu twierdzeniu.
376 Człowiek w świetle poznanych utworów literatury antycznej i Biblii
377 Czy banał, nijaka codzienność mogą być - Twoim zdaniem - tematem wybitnego dzieła literackiego? Odpowiedź uzasadnij, analizując wybrane utwory.
378 Czy literatura pomaga współczesnemu człowiekowi w kształtowaniu postawy moralnej".
379 Czy poświęcić się zdobywaniu pieniędzy, czy też poświęcić się dla idei służebnej wobec ludzkośc
380 Czy wystarczy być wolnym aby być człowiekiem?
381 Czym jest dla Ciebie literatura - życiową przygodą, źródłem życiowych refleksji, czy sposobem poszukiwania prawdy o świecie?
382 Czytanie umożliwia spotkanie z prawdą. Do których spośród twoich lektur mógłbyś odnieść te słowa? Uzasadnij odpowiedź.
383 Dialog z Bogiem w utworach literatury polskiej
384 Dlaczego bohaterowie błądzą? Ich doświadczenia przestrogą i pouczeniem dla odbiorcy.
385 Dlaczego literatura Młodej Polski może być traktowana jako sprzeciw wobec założeń pozytywizmu? Wykorzystaj poznane utwory i teksty literackie.
386 Dlaczego mówimy że poezja Kochanowskiego jest uniwersalna.
387 Dlaczego na świecie dochodzi do aktów terrorystycznych?
388 Dobro i zło muszą istnieć obok siebie, a człowiek powinien dokonywać wyboru. Jak rozumiesz słowa Mahatmy Gandhiego? Odwołaj się do wybranych utworów literackich.
389 Dociekając, skąd męka A. Mickiewicz stwierdził Cierpi człowiek, bo służy sam sobie za kata. Sam sobie robi koło i sam się w nie wplata Ustosunkuj się do tej myśli odwołując się do wybranych utworów z literatury XIX i XX w.
390 Dokonując charakterystyki postaci literackich rozważ czy twórcy literatury polskiej XX w. szukają bohatera czasów
391 DOM - DOBREM CZY BARIERĄ NA DRODZE DO DOBRA ? Wnioski o tragizmie bohaterów zmuszonych wybierać między dobrem a dobrem
392 Dramat i poezja Młodej Polski wobec tendencji ideowych i artystycznych końca XIX wieku.
393 Dom dobrem, czy barierą w drodze do dobra? – temat przekrojowy (odwołaj się do poznanych przykładów literackich).
394 Dramat i poezja Młodej Polski wobec tendencji ideowych i artystycznych końca XIX wieku.
395 Dwór w literaturze polskiej
396 DYLEMATY MORALNE WYBRANYCH BOHATERÓW LITERACKICH
397 Dyskusja polityczna w ,,Przedwiośniu,, Stefana Żeromskiego.
398 Dzieła literackie, które ukazują przemainy bohaterów.
399 EGZYSTENCJA, Życie człowieka, rozważania o jego sensie i celowości.
400 Z stwierdzeniem Gustawa Herlinga – Grudzińskiego „...człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach i uważam za upiorny nonsens naszych czasów próby sądzenia go według uczynków, jakich dopuścił się w warunkach nieludzkich” zgadzam się całkowicie. Człowiek w ekstremalnych warunkach jest w stanie robić takie rzeczy które, w normalnym życiu nazwał by zbrodnią i nieludzkim zachowaniem. Takie zachowanie nie powinniśmy osądzać według normalnych kryteria
401 T:1) Jak rozumieli służbę dla ojczyzny romantycy , a jak pozytywiści.
2) Etos walki i etos pracy.
O heroizmie
402 Holocaust w literaturze współczesnej.
403 Holokaust w polskiej literaturze współczesnej
404 „I cokolwiek uczynię zamieni się na zawsze w to, co uczyniłam” W Szymborska. Na podstawie wybranych lektur przedstaw swe refleksje na tema
405 Idealizm młodzieńczy a koszmar wojny na podstawie poznanych wierszy K. K. Baczyńskiego.
406 IDEAŁ CZŁOWIEKA I OBYWATELA W LITERATURZE STAROPOLSKIEJ
407 Ideał człowieka wszystkich epok.
408 Indywidualista - istota społeczna. Bohater literacki szuka tożsamości.
409 Iść za marzeniem i znowu iść za marzeniem i tak aż do końca
410 Jacek Soplica – bohater czy zdrajca.
411 Jacy jesteśmy Polacy ? Opracuj wypowiedż poszukując przykładów w literaturze co najmniej 2 epok.
412 Jak jest przedstawiony proletariat miejski i wiejski na przykładzie wybranych utworów
413 Jak literatura ukazuje mechanizmy władzy i jej wynaturzenia. Rozwiń temat na przykładzie znanych Ci utworów
414 Jak ludzie średniowiecza wyobrażali sobie śmierć i jakie odczucia, skojarzenia, refleksje ona w nich wywoływała?
415 Jak rozumiesz słowa motta "Ludzie ludziom zgotowali ten los"?
416 Jak rozumiesz termin "przystosowanie" (człowiek zlagrowany)?Podaj takie przykłady, których nie potępiasz i takie, które cię oburzają.
417 Jakie wartości człowiekowi XX-wieku proponuje Biblia i literatura antyczna
418 Jakie wartości literatury staropolskiej pozostają aktualne także dzisiaj - polemika z tematem.
419 Kariera i klęska wpisana w ludzki los.
420 „Jedynym sposobem uratowania godności ludzkiej w nieludzkich warunkach jest uwierzyć choćby w otchłań zła w istnienie dobra”. Skomentuj tę myśl odwołując się do wybranych utworów literackich.
421 JEST SIĘ TAKIM JAK MIEJSCE, W KTÓRYM SIĘ JEST"CZŁOWIEK ZDETERMINOWANY CZY WOLNY W LITERATURZE XX WIEKU ?
422 Kariery polityczne i awanse społeczne w ujęciu pozytywnym i negatywnym. Przedstaw przykłady literackie i dokonaj próby wartościowania.
423 Koniec wieku – krok w przód, czy w tył?
424 Kordian, Cezary Baryka, Zenon Ziembiewicz - czy dokonali właściwego wyboru w życiu.
425 Kordian". Diagnoza przyczyn klęski powstania listopadowego.
426 KRAINA DZIECIŃSTWA W LITERATURZE
427 Krajobraz jako motyw literacki - przedstaw jego funkcjonowanie w twórczości pisarzy różnych epok.
428 Kryzys fikcji w literaturze XX wieku? Dokumentaryzm i paraboliczność -dwa sposoby prezentacji świata w literaturze współczesnej.
429 Które dążeń ludzkich kreacje bohaterów w literaturze polskiej stały się symbolami określonych postaw
430 Które kreacje bohaterów w literaturze polskiej stały się symbolami określonych postaw i dążeń ludzkich
431 Który z pisarzy wywarł najistotniejszy wpływ na moje myślenie o sprawach Polski i Polaków
432 Legenda to skarb i siła, często potężniejsza niż historia, niż rzeczywistość" - skomentuj sąd Stanisława Witkiewicza, korzystając z wybranych tekstów literackich.
433 Literatura i sztuka wobec ludzkiego cierpienia.
434 Literatura staropolska o powinności człowieka i obywatela.
331
„Trudny i trwały będzie , poeto, twój urząd”- słowa Leopolda Staffa potraktuj jako punkt wyjścia do rozważań o roli poezji i poety w Polsce w różnych epokach.
Odbiorcami poezji bywają ludzie w różnym wieku , i młodzi , i starsi , którzy szukają w niej wyrazu własnych uczuć i doświadczeń. Wszystkich łączą pytania o własną tożsamość: o to kim jestem , dokąd zmierzam i dokąd chciałbym dojść, by siebie określić i sprawdzić w działaniu. Poeci właśnie poprzez swoje utwory mówią o swoich smutkach i radościach , bólach i niepokojach, pragnieniach i rozczarowaniach. Literatura stała się więc nie tylko zwierciadłem duszy człowieka ale i świadectwem poszukiwania jasnych norm moralnych i odpowiedzi na dręczące pytania o los człowieka i sposób jego egzystencji na ziemi.
Najpełniejszym wyrazem osobowości ludzkiej jest, zdaniem romantyków , artysta stanowiący „wzór i szczyt” postawy duchowej. Poeta-artysta przyjmuje na siebie rolę duchowego przewodnika narodu. Wyrazem tego przewodnictwa była romantyczna koncepcja poety-wieszcza. A.Mickiewicz narzucił całej epoce wzór poety-przodka. Wiersz miał sprawować władzę nad narodem poprzez poezję , ale za nakaz moralny uważano przede wszystkim czynny udział w walce.
Wzorem poety romantycznego stał się wódz i poeta spartański - Tynteusz. Tynteizm w literaturze romantycznej oznaczał najwyższy ideał człowieczeństwa: połączenie „twórczości” i „czynu” oraz głosił tożsamość myśli i działania. Ową rolę poezji ukazał stary wajdelota Halban - jedna z postaci poematu A.Mickiewicza „Konrad Wallenrod”. W utworze tym zostaje poruszony problem pamięci zbiorowej i indywidualnej. Halban mówi, że poezja jest wszechwładna - to poezja heroicznego obowiązku, od której uzależniony jest Konrad , buntujący się przeciwko poezji nakazów i powinności. W utworach Mickiewicza wzniosła i dostojna poezja zostaje przeznaczona do kierowania świadomością narodu. Konrad z III części „Dziadów”, samotny, odrzucony od ludzi, decyduje się na walkę z Bogiem. Jego siła tkwi w świadomości bycia wielkim poetą i dysponowania ponadprzeciętną mocą ducha.
Sprawa pojmowania roli poezji narodowej stała się tematem polemiki Słowackiego z Mickiewiczem i co za tym idzie znaczeniem poety w życiu narodu. W twórczości Słowackiego zawarte są wizerunki poety-kaznodziei, rewolucyjnego przywódcy. Winkelriedyzm - hasło naczelne bohaterów Słowackiego różni się od hasła Mickiewiczowskiego „Polska Chrystusem narodów” wezwaniem do czynnej walki. Na szczycie góry Mont Blanc w Kordianie dokonuje się przemiana; z nieszczęśliwego kochanka , samotnego marzyciela , poszukującego celu w życiu przemienia się w gorliwego patriotę, który rozumuje kategoriami narodowego obowiązku. Bohater pragnie wypełnić swoją misję, porywając do walki cały naród - sięga po przywództwo, gdyż widzi w sobie ducha wiodącego innych. Swój pogląd na temat poezji i poety wyraził również Zygmunt Krasiński. We wstępie do „Nie Boskiej komedii” pisał, iż poezja to piękno i prawda, a poeta to człowiek wyróżniający się spośród innych ludzi, rozumiejący przeszłość i przyszłość, docierający do prawdy. Uważa, że poezja tworzona jest przez człowieka, który nie jest doskonały - rozróżnia dwa typy poetów: „błogosławiony”, który nie oddziela się od poezji „przepaścią słowa” i „nieszczęśliwy”, którego twórczość to jedynie puste poetyzowanie. Rozważania na temat poety i poezji rozwija Krasiński także w I i II części dramatu na przykładzie męża i żony. Mąż to poeta , żyjący w świecie własnych marzeń i wyobrażeń. Poezja jaką uprawia zarówno Mąż, Żona jak i Orcio prowadzi do katastrofy. W chwili samobójczej śmierci, bohater przeklina poezję, w której dostrzega źródło nieszczęść swoich najbliższych i przyczynę własnej klęski. Przegrywa, gdyż piękna, wzorowa poezja, dla której gotów był wszystko porzucić okazała się omyłką. W romantycznym uprawianiu poezji dostrzegł więc Krasiński źródło nieszczęść, które stanowiło zagrożenie nie tylko dla poety, ale i dla społeczeństwa.
Młodopolskim fascynacjom w głównej mierze winne były lektury przede wszystkim Nietzschego, Schopenhauera, Maetenlincka. Twórcy pozytywistyczni z kolei , jako główne formy literackie przyjęli publicystykę i powieść, nie przywiązywali wagi do poezji. Tak więc następna generacja sięga ponownie po lirykę. Młoda Polska to czas poszukiwania nowych programów artystycznych, koncepcji życiowych. Jest to także epoka, której artysta - jednostka nieprzeciętna, szuka własnej drogi życiowej, niezależnej od żadnych powszechnie przyjętych zasad. Stanisław Przybyszewski stał się wyrazicielem „sztuki dla sztuki”- sztuki nie ograniczonej żadnymi narzuconymi prawami, sztuki wolnej, która nie może służyć żadnym ideałom społecznym.
W poezji Kazimierza Przerwy - Tetmajera dominuje pesymizm i zwątpienie. W utworach takich jak „Nie wierzę w nic” czy „Koniec XX wieku” poeta daje dowód na panujące otępienie, upadek wiary w jakiekolwiek wartości. W tych rozpaczliwych czasach ucieczką od nędznego życia może być jedynie sztuka. Poeta ma wielką siłę tworzenia, jednak może także niszczyć i od niego tylko zależy czy jego twórczość doda nam siły odbudowującej, czy zniszczy nas do końca.
Polemiką z krytykami na temat poezji jest wczesny wiersz Juliana Tuwima „Do krytyków”. Ten poeta, który pisał w okresie dwudziestolecia międzywojennego twierdzi w wierszu, iż poezja wcale nie musi wyrażać głębokich, filozoficznych ani narodowych treści. Celem poezji powinno stać się opiewanie piękna, a wyrazicielem poezji powinien być człowiek prosty, zwykły. Inny pogląd na rolę poezji i poety ma Władysław Broniewski, wyrażający swe sądy w wierszu „Poezja”. W utworze tym poeta obstaje przy poezji rewolucyjnej, którą to uważa za najbardziej potrzebną we współczesnym świecie. Z utworu wynika, że nie jest on zwolennikiem zwiewnej poezji romantycznej, która jak twierdzi może istnieć jeśli na świecie zapanuje ład i porządek, radość ludzka i piękno.
Twórcy liryki współczesnej tacy jak Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz czy Wisława Szymborska także nawiązują w swej twórczości do roli i zadań jakie spełnia poezja i jej twórca. Poezja Herberta przywraca sztuce poetyckiej jej utracone po wojnie znaczenie, jej doniosłość, niesie głębokie przesłania moralne. W wierszu „Przesłanie pana Cogito” poeta chce powiedzieć, że literatura nie ocaliła narodów, wielkie słowa okazały się bezsilne. U Herberta lepiej „umrzeć z honorem” niż „żyć na kolanach”. Aby poezja spełniała należycie swe posłannictwo, musi odnaleźć utracone najważniejsze wartości, które są gwarancją na bezpieczne trwanie świata.
Wiersz Wiesławy Szymborskiej „Wieczór autorski” zawiera gorzką refleksję o fascynacjach współczesnego człowieka, który kiedyś był zdolny chłonąć poezję, a dziś ograniczył się od chwilowych doznań. W utworze „Radość pisania” Szymborska stara się odpowiedzieć na pytanie dotyczące sensu twórczości artystycznej.
Na przestrzeni wieków poezja odgrywała więc różne role, lecz niezależnie od roli jaką spełniała zawsze wytyczała drogę, która pozwalała brnąć przez rzeczywistość. Poeci dobrze zrozumieli swoje posłannictwo i w każdej epoce literackiej, jedni lepiej drudzy gorzej, wypełniali swoje zadanie.
332 Omów koncepcje tragizmu i ich wyraz dramaturgiczny w teatrze antycznym, szekspirowskim i romantycznym.
Tragizm, tak jak komizm czy groteska jest kategorią estetyczną, określa rodzaj dzieła. Polega na umiejscowieniu bohaterów w sytuacji konfliktu tragicznego, w starciu dwóch równorzędnych racji. Wybór którejkolwiek z nich przynosi klęskę, a nawet śmierć.
Tragizm w teatrze jest chyba jego jedną z najbardziej nieodłącznych cech od czasów jego powstania. Już w antyku towarzyszył większości dramatów, dodając im głębię i zmuszając widzów do refleksji. Właśnie tragizm powodował silne wrażenie wśród widzów, które miało prowadzić do oczyszczenia ze złych emocji poprzez przeżycie uczucia trwogi i litości dla bohatera tragedii, przypominającego każdemu siebie samego. To wrażenie nazywano KATHARSIS – co oznacza właśnie: oczyszczenie.
W teatrze antycznym tragizm bohatera wiąże się nieodłącznie z tym, iż jego los jest zdeterminowany przez niewidzialny świat bogów - fatum, czyli swoistego rodzaju przeznaczenie. Wobec takiej sytuacji człowiek nie może decydować o swoim życiu – wszystko jest już z góry przewidziane i zaplanowane. Tragizm charakteryzuje się również tym, iż spośród dwóch dróg wyboru, przed którymi stoi bohater, żadna z nich nie może przynieść sukcesu – u krańca każdej z nich czeka na niego porażka.
Najbardziej znanym dramatem pochodzącym z czasów antyku jest “Antygona” Sofoklesa. Jego akcja w pełni obrazuje koncepcję umiejscowienia bohatera w świecie i tragizm jego losów. Tytułowa bohaterka, Antygona, staje przed tragicznym wyborem: z jednej strony powinna wypełnić prawo boskie, które nakazuje jej pochować zwłoki swojego nieszczęśliwie zmarłego brata, z drugiej strony - król zabrania jej tego czynić. Po obu stronach tego sporu postawione są bardzo poważne argumenty. Prawo ziemskie, pisane nie może naruszać odwiecznych praw religii, a ocena postępków człowieka, nawet tych niegodnych, jest sprawą bogów a nie człowieka – twierdzi Antygona. Prawo religijne nie może ograniczać zakresu władzy królewskiej i niemożliwym jest, by bogowie sprzyjali zdrajcom, gwałcicielom prawa – ripostuje Antygonie król Kreon. Również on jest postacią tragiczną – każda decyzja, którą podejmie (czy zezwoli na pochowanie zwłok tego chłopca, czy podtrzyma swój zakaz) skończy się dla niego przegraną, gdyż albo straci autorytet w oczach poddanych, pokaże się jako władca słaby, albo będzie musiał skazać na śmierć niewinną przecież dziewczynę.
Każdy z bohaterów podejmuje oczywiście jakąś decyzję, jednak oboje mają (w mniejszym lub większym stopniu) świadomość swojej przegranej, poważnej klęski...
Teatr antyczny nie dysponował zbyt bogatymi środkami wyrazu dramaturgicznego. Według powszechnie przyjętych ówcześnie reguł dramatopisarze musieli trzymać się wielu praw i prawideł. Obowiązywała zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji, które mówiły, iż dramat musi toczyć się w jednym miejscu, a wydarzenia przedstawione dotyczą tylko jednego wątku i jednej doby.
Pełen wyraz dramaturgiczny ograniczała również zasada decorum traktująca o tym, iż w tragedii przypisany jest styl podniosły, patetyczny, występujące postacie powinny być szlachetnie urodzone, a komedia opowiadająca o życiu plebejuszy prezentować powinna styl lekki, żartobliwy a nawet rubaszny.
Istotnie zubożającą wyraz dramaturgiczny tragizmu była również zasada niezmienności charakteru postaci, która mówiła, iż bohaterowie nie podlegają transformacjom, nie popadają w skrajne stany emocjonalne. Takiej kreacji postaci sprzyjało użycie niezmiennej maski, którą aktor przywdziewał na początku przedstawienia, a zdejmował na końcu sztuki.
W związku z tak wielką liczbą ograniczeń narzucanych przez zasady sztuki dramatopisarskiej sposoby przedstawienia tragizmu bohaterów były bardzo ograniczone. Wielką rolę odgrywał chór, który wyjaśniał i komentował wydarzenia wprowadzając obserwatora w zawikłane problemy, z którymi borykali się bohaterzy.
Dużo bogatszy zasób sposobów wyrażania w dramaturgii tragizmu, rozumianego jednak w trochę inny sposób, prezentuje teatr szekspirowski. Tragizm jego bohaterów opiera się tu głównie na wyborze pomiędzy fantazją, marzeniami i światem idei a brutalną rzeczywistością. Bohater postawiony wobec takiego wyboru jest zarazem zmuszony do podążania jedną z dwóch dróg: pierwszą, która nie mami złudnymi zdobyczami typu władza czy bogactwo, ale za to prowadzi do szczęśliwego zakończenia, lub drugą – która karmi się chciwością i zachłannością bohatera, a w rezultacie prowadzi do jego klęski. Tragizm bohaterów teatru szekspirowskiego polega właśnie na tym, że zawsze zwycięża ciemna strona ich natury i w efekcie tego muszą przegrać swoje życie.
Tytułowy bohater dramatu “Hamlet” Williama Szekspira jest przede wszystkim idealistą, marzycielem, woli codziennie na nowo rozstrzygać dylemat “być albo nie być” niż uczestniczyć w dworskich konszachtach. Niemniej jednak jego uduchowiona natura chwilami ustępuje czysto ludzkim namiętnościom. Rozpacz po stracie ojca, zazdrość o matkę, która tak szybko uległa zalotom nowego władcy (nota bene mordercy jej poprzedniego męża), nienawiść wobec triumfu zabójcy stawiają bohatera w sytuacji wewnętrznego konfliktu z samym sobą. Potęguje go ponadto nakaz dokonania zemsty, której domaga się przybywający z zaświatów ojciec. Hamlet monologuje, rozmyśla, walczy ze sprzecznymi racjami, ale na definitywny akt zemsty nie jest w stanie się zdobyć. Sfera działań ujawnia ogromną przepaść między sferą myśli. W rezultacie Hamlet ginie ugodzony szpadą zdrajcy Laertesa. Przedtem w nagłym przypływie gniewu i nienawiści zabija władcę. Zbrodnia ta nie była zaplanowana a bezpośrednią jej przyczyną były nieoczekiwane emocje. Taka jest właśnie ludzka natura – zdaje się sugerować autor. W każdym z nas tkwi ukryta ciemna strona ludzkiej natury, która w określonych okolicznościach ujawnia się i prowadzi nas do klęski. Nasz los jest tragiczny, ponieważ pomimo świadomości o tragicznych konsekwencjach naszych decyzji powodowanych wewnętrznymi żądzami i ukrytymi pragnieniami, nie potrafimy się od nich uwolnić i w rezultacie zamiast piąć się na szczyt człowieczeństwa, każdy z nas coraz bardziej stacza się w otchłań
Podobne problemy i rozterki przeżywa tytułowy bohater innego dramatu elżbietańskiego (czyli szekspirowskiego, gdyż tworzył on za panowania w Anglii królowej Elżbiety) pod tytułem “Makbet”. Jego dzieje są świadectwem nieobliczalnych możliwości czynienia zła przez człowieka. Ani nie fatum, ani perfidnie sformułowana przepowiednia wiedźm, pomimo sugestii bohatera nie są przecież przyczyną jego zabójstw. Wina leży w nim samym, a właściwie w ciemnej stronie ludzkiej natury, która u każdego (u jednych tylko w mniejszym a u innych w większym stopniu) ujawni się w odpowiednim czasie. Makbet udowadnia, że każdy człowiek jest tylko więźniem własnych namiętności. Świadomość o dwóch możliwościach wyboru i swojej bezbronności przeciw ułomnej części natury ludzkiej, która ostatecznie ma bardzo często decydujący wpływ na podejmowane decyzje stanowi przyczynę tragizmu ludzkiego według Szekspira
Wyraz dramaturgiczny tragizmu w dramacie szekspirowskim jest dużo bogatszy niż w teatrze antycznym. Dzięki złamaniu klasycznej zasady trzech jedności umożliwia przedstawienie ewolucji poglądów oraz postawy bohatera, która to transformacja może trwać kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat, być związana z różnymi wątkami życia i wywołana wydarzeniami przebiegającymi w konkretnym miejscu. Dzięki złamaniu zasady decorum tragizm przedstawionej postaci ma charakter uniwersalny, głębszy i bardziej realistyczny co jest wynikiem zastosowania różnych stylów. Sceny zbiorowe, operowanie tłumem dodaje prawdziwości przedstawionej sytuacji tragicznej. Wprowadzenie scen krwawych i drastycznych potęguje odczucie tragizmu a nowatorska w teatrze szekspirowskim zmienność charakteru bohaterów, transformacje, popadanie w skrajne stany emocjonalne nadają tym dramatom życiowy charakter.
W romantyzmie dramat jako gatunek literacki jest bardzo ważny i dość popularny wśród ówczesnych twórców. Charakteryzuje się symbolizmem, występowaniem nadprzyrodzonych postaci a nawet całych fantastycznych scen. Jest bardzo “niesceniczny” czyli wyjątkowo trudny do wystawienia na scenie. Koncepcja tragizmu w dramacie romantycznym nie jest przedstawiona jasno i wyraziście. Bohaterzy cierpią, ponieważ pragną coś zrobić, ale nie pozwala im na to wszechogarniająca “hamletyczna” niemoc. Ich tragizm wynika również z wiary w prowidencjonalizm – pogląd, zakładający, iż świat w swoim kształcie został przez Boga wcześniej zaplanowany, a jego scenariusz misternie obmyślany, co wyklucza wolność jednostek i uniemożliwia ich jakikolwiek wpływ na bieg historii. Przyczyny tragizmu bohaterów romantycznych można również doszukiwać się w walce metafizycznego dobra ze złem we wnętrzu każdego z bohaterów. Według popularnej w czasach romantyzmu filozofii manichejskiej głoszącej dualizm świata właśnie człowiek jest igrzyskiem tej walki.
Konrad, bohater “Dziadów – części trzeciej” Adama Mickiewicza, poeta, samotnik, wielki indywidualista przekonany o swojej wyjątkowości i sile, jest bohaterem tragicznym, gdyż po chwilach uniesień i poczucia swojej wartości musi pogodzić się z Losem. Nie rozumie dlaczego Bóg sprowadza na naród polski tak wiele cierpienia, uważa, że nie jest on ani konieczne, ani nawet potrzebne. Bluźni twierdząc, że gdyby tylko miał tak wielką władzę jak Bóg, potrafiłby stworzyć świat dużo lepszy od tego, który istnieje. W rezultacie jednak musi pogodzić się z tym, iż nie jest Bogiem, że sam nie ma tak ogromnej mocy, aby zmienić cały świat. Przyjęcie tej prawdy staje się dla niego przeżyciem tragicznym.
Innym bohaterem dramatu romantycznego, o losach nacechowanych tragizmem, jest Kordian opisany przez Juliusza Słowackiego. Jego największym problemem staje się niemoc, gdy stojąc pod komnatą cara nie ma dość siły, żeby wejść i dokonać powierzonego mu czynu: zgładzić władcę. Jest rozdarty pomiędzy wolą działania, pragnieniem czynu a niemożnością spełnienia go. Niemoc, a może ukryte głęboko zasady honoru (królobójstwo jest czynem niehonorowym), powstrzymują go przed dokonaniem tej zbrodni. Jego tragizm spowodowany jest również tym, iż nie jest do końca wolny w swoich decyzjach: wydaje mu się tylko, że tworzy historię niczym i przez nikogo nie skrępowany, uwolniony od wszelkich zewnętrznych determinacji. Tymczasem jest w pewnym sensie opętany przez diabła – działa tak, jakby funkcjonował w zupełnie innym wymiarze, jakby był dotknięty obłędem i niezupełnie zdawał sobie sprawę z tego co czyni…
W romantyzmie środki wyrazu dramaturgicznego przypominają te używane w teatrze szekspirowskim. Nie są one jednak zbyt rozbudowane, gdyż utwory te nie są pisane do wystawiania na scenie. Dramat romantyczny zupełnie różni się natomiast od utworów antycznych – między innymi łamie regułę trzech jedności, wprowadza synkretyzm gatunkowy i rodzajowy, pozostawia otwartą budowę, zmuszającą do własnego kontynuowania losów bohatera.
Jak nietrudno się przekonać, w przeciągu ponad dwóch tysiącleci nastąpiła ogromna ewolucja dramatu i również koncepcji tragizmu w nim poruszanych. Jednak zarówno tragizm Antygony, jak i Hamleta, czy również Konrada, lub Kordiana jest wciąż aktualny. Któż bowiem nie boryka się z problemem wyboru pomiędzy dwiema równorzędnymi racjami, kto nie przeżywa tragedii widząc prawdziwe przyczyny swojego postępowania, któż nie odczuwa czasami niemocy, braku możliwości działania wobec otaczającej rzeczywistości?…
333 „Tragedia jest tam, gdzie jest wybór” – jakie interpretacje tego pojęcia można odnaleźć w literaturze na przest...
Kornelia1998