Hermeneutyka jako metodologia nauk pedagogicznych i sztuka rozumienia.doc

Temat: Hermeneutyka jako metodologia nauk pedagogicznych i sztuka rozumienia

1.       Słowa kluczowe:

·         Hermeneutyka jako filozofia praktyczna – jest doświadczeniem „praxis” samej i w niej zawartego rozumu i rozumności

·         Filozofia hermeneutyczna – tym różni się od hermeneutyki tradycyjnej, że wchłania jej tematykę i podporządkowuje fundamentalnemu projektowi, jakim jest analityka ontologii bycia; ukazuje konstytucję człowieka i bycia tak, iż ani bycie, ani człowiek nie są w niej odrębnymi rzeczywistościami, ale budują fundamentalną jedność, która jest punktem wyjścia dla ich każdej późniejszej, teoretycznej (np. psychologicznej lub fizykalnej) interpretacji; nie ma fundamentu w poznaniu zmysłowym; ona sama jest fundamentem dla wszelkich możliwości zmysłowego postrzegania i jako taka pozostaje ostateczną instancją dla człowieka w jego naturalnym środowisku świata; (Heidegger)

·         Hermeneutyka pedagogiczna – projekt teorii naukowej rozumiejącej i opisującej to, co się wydarza we wspólnocie szkolnej; warunkiem rozumienia sensów i znaczeń tego co się wydarza pomiędzy uczniami a nauczycielami jest uprzednie samorozumienie, czyli rozumienie sensów i znaczeń własnego życia duchowego; i odwrotnie odsłonięcie i rozumienie sensów i znaczeń przestrzeni obcowań: uczniowie – nauczyciel zmienia samorozumienie naszego wewnętrznego życia; hermeneutyka pedagogiczna to medium, za którego pośrednictwem poznawane zmienia poznającego, służy więc stawaniu się;

·         Rozumienie – rozwiązywanie zagadnień oparte na wnioskowaniu; dwa rodzaje: dedukcyjne (wnioskowanie i sprawdzanie) oraz redukcyjne (tłumaczenie i dowodzenie); przyswojenie sobie na powrót tego, co obce, niezrozumiałe; jest wciąż ponawianą lekturą tekstu, jakim jest całość bytu ludzkiego; ma charakter zapośredniczony, koniecznym medium rozumienia jest język i nie ma rozumienia poza językiem;

·         Samorozumienie – czyli rozumienie sensów i znaczeń własnego życia duchowego; rozumienie tego co nasze JA myśli, przeżywa, jakie są jego motywy; fazy samorozumienia:

I.                     Odkrycie własnej tożsamości, odrębności w stosunku do innych; odkrycie swoich uczuć, pragnień, ambicji, celów, możliwości; samopoznanie dokonuje się za sprawą innych i polega na odkryciu podobieństw lub różnic w stosunku do nich; poznanie i rozumienie innych pomaga dziecku w stawaniu się człowiekiem; współbycie z innymi to konfrontacja obrazu siebie – własnego i rozumienia nas przez innych; samorozumienie przybiera postać samooceny, akceptacji bądź dezaprobaty samego siebie;

II.                  Odkrycie czasowości bycia sobą, tego że elementy osobowości, treści świadomości, motywy i cele postępowania z biegiem czasu ulegają zmianie, pewne zanikają, a pojawiają się nowe; pojawia się nadzieja, że można być kimś innym, a także lęk przed własną nieprzewidywalnością; nikt sam dla siebie nie jest do końca i na zawsze nie jest poznawalny;

Samorozumienie pojawia się u człowieka stosunkowo późno, a u wielu ludzi może nie wystąpić w ogóle;

·         Autorefleksja

·         Interpretacja rozumiejąca – myśl szukająca, błądzącą, nie przebiega po linii prostej, lecz często zbacza czy zawraca z obranej drogi; jest w istocie samorozumieniem czy samopoznaniem;

·         Kategoria „Spotkanie” (kultur, religii, porządków etycznych, wartości, „wielości innych języków”)

·         Otwartość na innych

·         Różnorodność ludzkiego bycia

·         Wspólnota z tym co inne

·         Otwarcie dialogiczne

·         Koło hermeneutyczne – polega na tym, że punkt wyjścia refleksji jest jednocześnie punktem dojścia; myśl poruszająca się w kole hermeneutycznym na początku swej drogi nie jest do końca świadoma swych własnych założeń, ich ujawnienie dokonuje się dopiero na końcu tej drogi, ale dlatego też jej koniec jest zarazem początkiem drogi następnej

·         Fenomenologia hermeneutyczna - próbuje ona mówić z ,,miejsca", gdzie byty i samo bycie wydarzają się, tzn. gdzie naprawdę ,,są". W hermeneutycznej fenomenologii fakt bycia bytów jest elementem struktury świata i odnosi się zawsze do człowieka jako Bycia-tam (Heidegger); interpretacja fenomenologii hermeneutycznej zamieniła paradygmat ontologiczny wyjaśniania człowieka i świata na paradygmat filologiczno-humanistyczny wyjaśniania tekstu (Gadamer);

·         Język jako medium rozumienia – jest koniecznym, nie ma rozumienia poza językiem; hermeneutyka ma przywracać komunikację międzyludzką, usensowiać to, co obce czy niezrozumiałe poprzez docieranie do ukrytych znaczeń wypowiedzi językowych

·         Rozum praktyczny – nie jest rozumem technicznym, nie oznacza użycia rozumu dla korzyści lub pożytku; opiera się on na rozumowym fakcie wolności, czyli oznacza to, że człowiek nie może zrozumieć siebie jako człowiek, jeśli swoich decyzji i działań nie podejmuje jako człowiek wolny czyli liczący się z samym sobą;

·         Filozofia praktyczna – od Arystotelesa oparta na fundamentalnym fenomenie rozumienia i wzajemnego porozumienia; jest namysłem człowieka nad normatywnymi założeniami i warunkami jego życia – więc tym co można też nazwać filozofią etyczną; nie jest zastosowaniem filozofii do praxis, a przez to nauką o technice;

·         Kategorie „techne” (gr. téchnē sztuka; nauka; rzemiosło; biegłość; chytrość) i „praxis” (nie oznacza zasadniczo działania według reguł, korzystania z nauki ale oznacza przede wszystkim całe pierwotne usytuowanie człowieka w jego naturalnym i społecznym środowisku; w pojęciu tym zawiera się pierwotna wspólna więź wszystkiego, co razem ze sobą bytuje, stąd wynika rozumienie nawet takich ludzkich doświadczeń i losów, które nie należą wcale do naszego dzisiejszego świata, ale dostępne są nam poprzez historyczną tradycję lub naukowe doświadczenie)

·         Ambiwalencja - dwojakość, dwuwartościowość

2.       Czym jest hermeneutyka (hermeneutyka pedagogiczna):

·         projektem teorii naukowej rozumiejącej i opisującej to, co się wydarza we wspólnocie szkolnej;

·         medium, za którego pośrednictwem poznawane zmienia poznającego, służy więc stawaniu się;

·         analizą fenomenów duchowości dziecka i nauczyciel, ustalająca dla nauczyciela propozycje metodyczne (wymagające innej artykulacji niż dotychczasowe, innego myślenia, innej wyobraźni)

·         zgłębieniem duchowości

·         teorią praktyczną i użyteczną; nauką o głębi a nie o powierzchni procesu kształcenia i wychowania; medycyną duszy dziecka i nauczyciela, pełni więc funkcje terapeutyczne, lecznicze, niesie uczniom zdrowie duchowe, wewnętrzne;

3.       Trzy reguły hermeneutyki:

I.                     Zrozumieć część, szczegół można tylko przez całość (kontekst, horyzont świata ludzkiego) i odwrotnie – rozumienie całości przychodzi po zrozumieniu szczegółu

II.                  Aby zrozumieć medium językowe, jakim jest świat ludzki, trzeba się mu oddać, zanurzyć w nim, w nim żyć, współtworzyć go; aby oddać się światu ludzkiemu, zawierzyć mu, współtworzyć go, trzeba go rozumieć;

III.                Odsłaniamy rzeczywistość wspólnoty ludzkiej, rzeczywistość dzieł tworzonych przez innych, a rzeczywistość ta odsłania prawdę o nas samych; odkrywamy prawdę o nas samych, a prawda ta odsłania pełnię świata ludzkiego, którego cząstką jesteśmy; lub inaczej: nasze istnienie jest współistnieniem z innymi i wpływa na rozumienie tych innych; i na odwrót: rozumienie innych wpływa na rozumienie przez nas samych naszego istnienia

4.       Istota koła hermeneutyki

Literatura:

·         Folkierska A., Filozofia hermeneutyczna jako dialog. (w) Dialog i wychowanie.

ü       Niczym nie skrępowany dialog jako ostatnia nadzieja na zbliżenie jednostek, narodów i kontynentów

ü       W naukach humanistycznych dialog stał się centralną kategorią wyznaczającą relację zachodzącą między człowiekiem a jego światem; dialog staje się osią, wokół której krystalizuje się współczesny sposób uprawiania filozofii;

ü       W pedagogice podejmuje się próby położenia akcentu na dialog jako istotę procesu wychowawczego zmierzającego do ogarnięcia całości osobowości istniejących w interakcji, a nie jako jednej z wielu metod wychowawczych; pedagogika chcąc uczynić dialog istotą wychowania mogłaby spróbować scalić trzy podejścia istniejące w dzisiejszej humanistyce, oparte na kategorii dialogu, by wypracować własną koncepcję;

ü       Dialog w psychologii humanistycznej – leży u podstaw zarówno koncepcji metod badawczych jak i założeń dotyczących przedmiotu badań, czyli człowieka; psychologia ta zakłada, że mechanizmy samorealizacji jednostki leżą wewnątrz, czynnikami je zakłócającymi są bodźce zewnętrzne w formie norm; poznanie osobowości badanego z założenia polega na zastąpieniu manipulacji dialogiem – włączanie się samego badacza do przedmiotu badań oraz przyjęcie przez badacza perspektywy badanego – empatia; w rzeczywistości komunikacja może być równie sztuczna, co manipulacja; dialog jest więc przede wszystkim metodą dochodzenia do samorealizacji jednostki, a u podstaw jego leży przyjęcie a priori określonej koncepcji człowieka (odrzucającej normy społeczne, bycie człowieka w kulturze i w historii); wynikiem tych teoretycznych założeń jest niemożliwość zaistnienia prawdziwego dialogu;

ü       Dialog a teoria krytyczna – Habermas – punktem wyjścia jest założenie, że nauki przyrodnicze opanowujące i podporządkowujące świat nie potrafią zracjonalizować stosunków międzyludzkich; teoria ta zakłada niemożność odwrotu od cywilizacji technicznej i łączy ją z przekonaniem, że racjonalność techniczna nie jest jedynym możliwym typem racjonalności; odróżnia 2 typy działań ludzkich: celowo – racjonalne i komunikacyjne; komunikacja pełni funkcje: warunku krytyki społeczeństwa wyrażonej w refleksji krytycznej a z kolei te krytyczne  spojrzenie jest warunkiem możliwości prowadzenia dialogu między obywatelami; fundamentem komunikacji jest założenie istnienia „sytuacji idealnej rozmowy”; dialog pełni funkcje: praktycznej metody dochodzenia do osiągnięcia porozumienia dotyczącego norm uzasadniających działanie społeczne oraz funkcję terapeutyczną, czyli dochodzenia do emancypacji; zakłada się też istnienie a priori idei ładu społecznego jako podstawy dialogu

ü       Filozofia hermeneutyczna jako dialog – podstawową daną jest rozum, myślenie, działanie zawsze dane wewnątrz historii, wewnątrz całości ludzkiego bytu, całości historycznej; podstawą jest koło hermeneutyczne, które polega na tym, że punkt wyjścia refleksji jest jednocześnie punktem dojścia; myśl poruszająca się w kole hermeneutycznym na początku swej drogi nie jest do końca świadoma swych własnych założeń, ich ujawnienie dokonuje się dopiero na końcu tej drogi, ale dlatego też jej koniec jest zarazem początkiem drogi następnej; hermeneutyka ma przywracać komunikację międzyludzką, usensowiać to, co obce czy niezrozumiałe poprzez docieranie do ukrytych znaczeń wypowiedzi językowych; dialog jest nieustanną wymianą perspektyw; dialog nie jest metodą ale dociekaniem sensu ludzkiego bycia, ludzkiej egzystencji, „sposobem bycia”, ontologią ludzkiej wspólnoty;

ü       Okazuje się, że tylko dialog hermeneutyczny może być zastosowany w pedagogice;

·         Gadamer H.G., Hermeneutyka a filozofia praktyczna

·         Potępa M., Hermeneutyka. Dilthey, Heidegger, Gadamer.

ü       Dilthey – wiedza o sobie samym nie jest uzyskiwana przez doświadczenie wewnętrzne, lecz jedynie na drodze okrężnej – przez rozumienie ekspresji życia, swoich przeżyć; hermeneutyka to samorozjaśnianie rozumienia życia; podstawą jest tożsamość twórcy i interpretatora; rozumienie jest rekonstrukcją procesu kreacji sensu i polega na interpretacji wartościującej; warunkiem rozumienia jest zaistnienie stosunku sympatii między twórcą a interpretatorem; u podstaw modelu rozumienia leży metodologiczny związek przeżycia, przedstawienia i rozumienia; celem hermeneutyki jest zapewnienie obiektywności w rozumieniu indywidualnego i historycznego momentu w ludzkim istnieniu, zrozumienie wszystkich obiektywizacji ducha (w jego sferze leżą wszystkie formy świata historycznego, jak prawny i państwowy porządek, nauka, religia, filozofia);

twórca tzw. filozofii życia, w której głosił relatywistyczny historyzm; zwolennik antypozytywistycznego kierunku w metodologii, postulował interpretację rozumiejącą wytworów kulturowych, intuicyjnie pojmowane wartości kultury; twórca pojęcia nauk o duchu (niem. Geisteswissenschaften) oraz inicjator dyskusji w niem. środowisku filoz. na temat odrębności nauk humanist.;

ü       Heidegger – hermeneutyka odnosi się do fundamentalnego sposobu prezentacji samego życia: hermeneutycznego dziania się Daisein; hermeneutyka poucza o skończoności człowieka; rozumienie stanowi podstawowy modus ludzkiego bytowania w świecie i dotyczy zawsze całej struktury bycia człowieka; wszelkie rozumienie odwołuje się do przed-rozumienia; każde rozumienie ma strukturę założeniową; rozumienie ze względu na całość (Vorhabe), z pewnej perspektywy (Vorsicht), a priori w odpowiedniej pojęciowości (Vorgriff);

uważany powszechnie za przedstawiciela egzystencjalizmu; przeszedł drogę od fenomenologii przez filozofię egzystencjalną do własnej koncepcji filoz.; analiza ontologicznego pytania o byt prowadziła Heideggera ku antropologii filoz. (analizie ludzkiego Dasein), a następnie ku przekroczeniu horyzontu tradycyjnego transcendentalizmu i metafizyki eur.; myśl Heideggera przybrała formę filoz. analizy sytuacji „bycia” człowieka w życiu codziennym, w otaczającym go świecie ludzi i rzeczy, w czasie i przestrzeni, sytuacji pierwotnego, codziennego doświadczenia skończonego życia ludzi w ich otoczeniu, troszczących się o nie, pracujących, posługujących się narzędziami;

ü       Gadamer – rozumienie nie jest subiektywnym odnoszeniem się do jakiegoś zastanego przedmiotu, lecz zawsze należy do historii oddziaływań; skończoność człowieka nie jako granica, ale podstawowy charakter Dasein, dzięki któremu człowiek rozumie; rozumienie jest dzianiem się; fundamentalne struktury rozumienia: to, że jesteśmy kierowani w naszych mowach, rozumieniach i samorozumieniach przez przed-rozumienia; teza hermeneutyki: uznanie momentu „historycznych oddziaływań” we wszelkim rozumieniu przekazu tradycji; język jest ciągłym tworzeniem pojęć, dzieje się sam, stale tworząc się i przekształcając;

centralną kategorią filoz. jest dla Gadamera rozumienie — pozwala ono odsłonić racjonalny porządek ludzkiego świata przez analizę rzeczywistości językowej, istniejących w niej sensów i kontekstów oraz komunikacji językowej wyznaczającej międzyludzkie porozumienie; tak rozumiana hermeneutyka próbuje dotrzeć do elementarnego sposobu bycia człowieka w świecie, inspirując badania w dziedzinie estetyki, historiozofii, myśli społecznej.

·         Sawicki M., Hermeneutyka pedagogiczna.

Str. 9-32: czym jest hemrneutyka pedagogiczna?

ü       Hermeneutyka pedagogiczna to projekt teorii naukowej rozumiejącej i opisującej to, co się wydarza we wspólnocie szkolnej; teoria ta ma 2 źródła: myśl filozoficzna XX w. (a w niej dialogika, egzystencjalizm, fenomenologia, mające wspólną problematykę – człowiek) oraz krytyka modernizmu i postmodernizmu pedagogicznego XX w.;

ü       Hermeneutyka XX w. to ontologia rozjaśniająca sposób istnienia i atrybuty człowieka, ontologia bytu ludzkiego;

ü       Hermeneutyka pedagogiczna odróżnia się radykalnie od dotychczasowych kierunków pedagogicznych; kwestionuje dotychczasowe paradygmaty metodologiczne, odrzuca obowiązujące w nich kryteria naukowości, neguje scjentystyczny model interakcji;

ü       Hermeneutyka pedagogiczna traktuje dziecko jako wydarzenie, które może się narodzić lub nie; stawanie rozpatrywane jest jako spotkanie i ma charakter duchowy; w spotkaniu nauczyciel musi posiadać przed-rozumienie o charakterze doświadczenia egzystencjalnego (pełnia stanu jego dzieciństwa); rzeczywistość spotkania jest potencją, możliwością, nieokreślonością, nieprzewidywalnością;

ü       Dojście do wiedzy o „pomiędzy” to partycypacja, uczestnictwo, a podstawowym sposobem realizacji uczestnictwa jest zapytywanie i odpowiadanie; aby one zaistniały potrzebne jest słuchanie; odpowiedzi nie zależą od pedagogiki hermeneutycznej, od teorii metodycznej, lecz od dziecka;

ü       Spotkanie ma także wymiar etyczny; może być nośnikiem dobra lub zła, staje się przestrzeniom agatologiczną; postępowanie nauczyciela powinno być miłością i odpowiedzialnością (caritas); hermeneutyka pedagogiczna może pełnić funkcję terapeutyczną – medycyna duszy dziecka i nauczyciela;

ü       Hermeneutyka pedagogiczna jest teorią praktyczną i użyteczną (nie w sensie potocznym, jako instrument czy narzędzie) – „najwyższa użyteczność nauki, to bycie warunkiem prawdziwości każdego sądu o rzeczywistości” (Karl Jaspers); niesie dzieciom zdrowie wewnętrzne, duchowe;

ü       Hermeneutyka na przełomie XIX i XX w. pełni funkcję odsłaniania (szczegółu – konkretne dzieło, całość – sens sztuki pewnego rodzaju)

ü       Heidegger – wprowadza pojęcie Dasein jako byt; a istotą każdego rozumienia jest przekraczanie siebie – transcenedentowanie

ü       Gadamer – jesteśmy mówieni; świadomość nigdy nie jest bezjęzykowa; świat wydarza się w mowie, rzeczy i stan ujawniają się w języku; roz-mowa jest wy-darzeniem;

ü       Hermeneutyka dialogiczna osoby – Buber – człowiek nie jest bytem zwróconym do siebie, lecz do innych; człwoeik jest przez powiązanie z drugim (przy czym drugi to zarówno ludzie jak i bóg); najwięcej uwagi przywiązuje do relacji Ja-Ty (jest stawaniem się osób)i Ja-To (polega głównie na władaniu, posiadaniu, determinowaniu, manipulowaniu, stwarzaniu, niszczeniu; ma naturę dychotomii: podmiot-przedmiot; w relacji nie ma tajemnic ale problemy)

...