Michalina Matuszek
Anna Kieś
Szkoła Podstawowa nr 1
Rydułtowy
Rola zajęć w terenie w nauczaniu przyrody
Współcześnie, szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich, codzienny kontakt z przyrodą bywa bardzo ograniczony, obserwujemy bowiem poważne zubożenie miast w „zieleń”. Towarzyszy temu, powszechny w społeczeństwie brak znajomości nawet najcenniejszych wartości przyrody naszego regionu.
Dlatego każda okazja do wyjścia w teren, poznania najbliższej okolicy, spędzenia czasu pośród zieleni powinna być wykorzystana. Zajęcia w terenie posiadają zalety nie tylko zdrowotne, ale i poznawcze.
Profesor G. Wuttke stwierdza, że „ żadne opisy słowne i rysunki nie zastąpią bezpośredniej obserwacji na miejscu czynionej przez zaciekawione oczy, uczulone uszy”. Chodzi o wzbogacanie wiedzy rzeczowej przez obserwację, doświadczenia. Uczniowie gromadzą w ten sposób materiał do kształtowania swego emocjonalnego stosunku do poznawanej rzeczywistości oraz zbierają wiadomości o otaczającym ich świecie, co wykorzystuje się na innych lekcjach np.: języku polskim, historii.
Najbardziej efektywnymi formami pracy stosowanymi w nauczaniu przyrody są wycieczki, lekcje w terenie, obserwacje i doświadczenia. Wszystkie one sprzyjają rozwiązywaniu problemów w sposób twórczy, stwarzają dogodne warunki do przechodzenia od myślenia konkretnego do abstrakcyjnego oraz do stosowania teoretycznych wiadomości w praktyce. Ponadto pozwalają lepiej poznać uczniów, a w konsekwencji zmodyfikować i wzbogacić ich obraz, ukształtowany podczas obserwacji w klasie.
Przedstawione założenia są podporządkowane wielostronnemu kształceniu, w którym występuje: odkrywanie, działanie i przyswajanie wiedzy.
Jednym z wielu miejsc, w którym można zorganizować zajęcia w terenowe jest las.
Las to nie tylko drzewa. To również krzewy, trawy, grzyby, mchy, paprocie w takiej ilości gatunków, że trudno je policzyć. Las to także schronienie dla wielu gatunków zwierząt. Obumarłe liście i drzewa są przerabiane na urodzajny humus przez maleńkie organizmy i grzyby. Humus stanowi pożywienie dla drzew. Las jest, więc wspólnotą życia, w której wszystkie rośliny i zwierzęta są od siebie uzależnione.
Las jako ekosystem stwarza różnorodne możliwości poznawcze i dostarcza bogatego materiału badawczego.
Lekcje w lesie można przeznaczyć na utrwalenie i pogłębienie już znanego materiału, sprawdzenie umiejętności i wiadomości lub zapoznanie ze zjawiskami, z którymi uczeń jeszcze się nie zetknął, względnie na wprowadzenie nowych pojęć.
Wycieczki do lasu mogą spełniać wiele celów. Oto niektóre z nich:
· Bezpośrednia obserwacja elementów lasu,
· Rozpoznawanie gatunków roślin i zwierząt występujących w lesie,
· Dokonywania różnych pomiarów,
· Wyrabianie orientacji w terenie,
· Rozróżnianie warstw lasu,
· Zapoznanie z rolą poszczególnych warstw lasu,
· Znaczenie lasu w życiu i gospodarce człowieka,
· Rozwijanie umiejętności korzystania z klucza do oznaczania roślin oraz różnych przyrządów,
· Poznanie zależności występujących w lesie,
· Rozumienie potrzeby ochrony lasów oraz zakładania szkółek leśnych,
· Rozwijanie pozytywnych postaw związanych z poszanowaniem fauny i flory lasu.
Przedstawiamy propozycję dwóch lekcji w lesie. Jedna pt,, Poznajemy las i organizmy w nim żyjące”przeprowadzona była wiosną, kiedy w lesie spotykamy ogromne bogactwo kwitnących gatunków krzewów i roślin zielnych. Druga, pt,, Dlaczego jesień jest złota” przedstawia las jesienny, pełen owoców, nasion i kolorowych liści.
Formy pracy zależą od nauczyciela, jednakże wskazane jest, aby uczniowie pracowali samodzielnie lub w małych grupach. Sprzyja to ich aktywnemu udziałowi w zajęciach. Rola prowadzącego polega na podaniu instrukcji przed rozpoczęciem zajęć. W trakcie realizacji, w miarę potrzeb nauczyciel udziela uczniom pomocy. Uczestniczy on w wymianie uwag, spostrzeżeń oraz każdorazowym podsumowaniu zdobytej wiedzy i doświadczenia podczas kolejnych ćwiczeń. W naszych zajęciach uczestniczył leśniczy, który swoimi opowieściami o życiu leśnych zwierząt wzmógł zainteresowanie i pasję poznawczą dzieci.
Tworząc scenariusz zajęć w terenie nauczyciel powinien znać praktyczne możliwości realizacji wybranych zadań.
LITERATURA:
Irena Berne „Zajęcia w terenie”, WSiP, Warszawa 1984
Jadwiga , Tadeusz Gorczyńscy „Wycieczki botaniczne”, WSiP, Warszawa 1981
Anna Maria Wójcie „Drzewa wokół nas”, Lublin 1998
Barbara Czogalik „Lekcje w lesie czyli praktyczne formy edukacji leśnej”, Kalisz 1999
Dlaczego jesień jest złota?
1.Kiedy rozpoczyna się jesień?...................................
2.Narysuj położenie słońca na niebie, miejsce wschodu i zachodu słońca na niebie oraz długość cienia narysowanego drzewa w pierwszy dzień jesieni.
3.Zaobserwuj,jakiezmiany w przyrodzie zachodzą jesienią?
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4. Napisz, w jaki sposób zwierzęta przygotowują się do zimy?
5.Skąd biorą się barwy liści?
Zmiana barwników w liściu:
6.Co się dzieje z opadłymi liśćmi, czyli o obiegu materii w przyrodzie…
7.Cechy różniące i wspólne owoców i nasion:
-różniące -wspólne
………………………….. ……………………………….
………………………….. …………………………………
………………………….. ………………………………..
…………………………. …………………………………
…………………………. ………………………………..
8. Znajdź inne leśne dowody przemijania i trwania życia
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
9.Ocena wieku drzew:
orientacyjny wiek drzew = obwód[cm] : 4 =……………. : 4 =………..cm
10. Jakie cechy drzew pozwalają im na przeżycie tyle lat?
11. Zabawa w wielkie poszukiwanie: znajdź
· Piórko
· Coś ważnego dla przyrody
· Coś pięknego
· Nasiono przenoszone przez wiatr
· Coś naturalnego, zupełnie bezużytecznego
· Nadgryziony przez zwierzęta liść
· Coś, co przypomina ci samego siebie
·
12.Czy w przyrodzie jest coś bezużytecznego? Odpowiedź uzasadnij.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Poznajemy las i organizmy w nim żyjące
1.Scharakteryzuj warunki klimatyczne(temperaturę, wilgotność, nasłonecznienie, siłę wiatru) występujące w lesie i porównaj je z warunkami występującymi na boisku szkolnym.
…………………………………………………………………………………………………..
2.Rozpoznaj po 3 gatunki roślin występujące w warstwach lasu:
runie leśnym……………………………………………………………………………..
podszycie…………………………………………………………………………………
koronach drzew………………………………………………………………………….
3.Napisz 3 sposoby, za pomocą których rozpoznasz w lesie kierunki geograficzne……………
4.Popatrz dookoła i znajdź zwierzę żyjące w lesie. Opisz, gdzie mieszka, czym się żywi, jak wygląda. Postaraj się je rozpoznać i nazwać…………………………………………………..
…………………………………………………………………………………………………
5.Wybierz w lesie jedno drzewo, które uważasz za najciekawsze. Spróbuj go oznaczyć.
Stań w pewnej odległości, narysuj jego sylwetkę i podpisz go.
6.Zmierz wysokość swojego drzewa. W tym celu potrzebny ci będzie prosty patyk. Ustaw go prosto na ziemi. Następnie zmierz długość cienia rzucanego przez patyk i długość cienia rzucanego przez twoje drzewo. Oblicz wysokość wg wzoru. Wysokość drzewa oznaczamy znakiem x
X=wysokość patyka długość cienia
Długość cienia patyka
Wykonaj obliczenia i zapisz wynik………………………………………………………
O inne sposoby pomiaru wysokości drzew zapytaj leśniczego…………………………………
………………………………………………………………………………………………….
7. Określ wiek drzewa na podstawie pomiaru jego obwodu. Na wysokości 1,5m zmierz obwód drzewa. Oblicz przybliżony wiek na podstawie wzoru:
obwód drzewa + obwód drzewa
2 3
= średni wiek drzewa w latach
2
Zapisz wynik: Wiek drzewa wynosi………….lat
8.Znajdź na ziemi liść ze swojego drzewa i opisz go jak najdokładniej………………………...
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
9.Obrysuj jego kształt
10.Określ korę swojego drzewa korzystając z określeń:sucha, wilgotna, szara, śliska, gładka, matowa, błyszcząca, brązowa, biała, chropowata, popielatoszara, szarobrunatna, spękana.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
11.Poszukajcie pod wybranym drzewem różnych jego części np. liści, gałązek, nasion, szyszek, kory itp. Wszystkie te elementy ułóż tak, aby powstała ,,twarz” drzewa. Narysuj ją
poniżej
hardkorowy11