Społeczność lokalna to związanie się ludzi z zamieszkiwanym terenem, związane z osiedlaniem się w określonym terytorialnie obszarem. Społeczność taka w naturalny sposób dąży do wspólnego zagospodarowywania zajętego terytorium, W wyniku wzajemnego oddziaływania wytwarzają się więzi charakterystyczne dla poszczególnych społeczności lokalnych. (odp. 2)
Wspólne zamieszkiwanie i konieczność wykorzystywania wspólnych dóbr wymaga od poszczególnych jednostek i grup konieczności wypracowania form współpracy. Grupa którą uznajemy za społeczność lokalną charakteryzują specyficzne atrybuty (odp. 3)
Ze względu na fakt wiązania się ludzi w sposób trwały, samorząd może przybierać różne formy czy postacie. Rodzaje więzi łączących członków samorządu:
- więź terytorialna (gdy podstawą wyodrębnienia się samorządu jest więź terytorialna)
- więź gospodarcza (gdy ową więzią jest więź gospodarcza)
- więź biologiczna (dziedziczenie miejsca)
- więź emocjonalna (osobisty stosunek do miejsca i ludzi, którzy obok nas to miejsce biorą w posiadanie)
- więź o charakterze kulturowym (więź religijna, ludyczna, związana z systemem komunikowania ludzi) systemy sformalizowane (prasa lokalna, telewizja) i niesformalizowane (nieformalne źródła kontaktowe np. przekaz sąsiedzki, magiel, knajpa ).
Na bazie występujących więzi społeczność lokalna wytwarza szereg atrybutów lokalnych:
- terytorialność – przypisanie do „ziemi np. lubuskiej”
- rynek lokalny
- poczucie odrębności
- lokalny system komunikowania prasa, radio, TV lokalne, tablice ogł, grafitii polskie na drzewach
- lokalny system kontroli społecznej (konwenanse, uznane wzory zachowań) sankcje rozproszone: jest się przedmiotem rozmów, metkowanie, bojkot sąsiedzki, towarzyski.
- lokalne autorytety (formalne i nieformalne)
- instytucje lokalne (władze, kulturalne, oświatowe) oddolne i narzucone odgórnie
Instytucje sam. terytorialnego (lokalnego) pojawiły się już w okresie feudalnym, był to samorząd o podstawie umowy prywatno-prawnej pomiędzy feudałem a społecznością lokalną był samorządem stanowym: samorząd chłopów wolnych, sam. chłopów zależnych, sam. miast wielkich, małych, sam. szlachecki.
Samorząd nowożytny ma charakter publiczno-prawny i jest rozwiązaniem ustrojowym.
Koncepcje ideologiczne:
1. Model amerykański- administracja kolonialna w Ameryce miała charakter wojskowy, nie było administracji osadniczej i państwo kolonialne nie było specjalnie zainteresowane i nie miało warunków do stworzenia tej administracji. Zezwolono na tworzenie samorządów wśród grup osadniczych w miastach. Powstało wiele organów kolegialnych i wykonawczych.
2. Model angielski – mały rząd
— rada jako podmiot władzy samorządowej – suweren władzy
— rady mogą robić tylko i dosłownie to co im prawo dozwala
3. Model – koncepcja szwajcarska- samorządy lokalne – kantony utworzyły w procesie konsolidacji Państwo
Gmina socjalna, Gmina religijna, Gmina szkolna, Gmina polityczna – podstawowa jednostka podziału terytorialnego kraju
Obywatelstwo Gminy wprowadzono w XIX wieku- Gmina Obywatelska
1. Koncepcja Francuska – koncepcja ideologiczna samorządu politycznego – potrzeby zmian politycznych (Russo), człowiek rodzi się wolny i odpowiedzialny. Państwo powstało na zasadzie umowy społecznej. Konieczność zmiany tej umowy. Oparcie państwa na Woli Generalnej poprzez wybór przez obywateli przedstawicieli do parlamentu.
Wspólnoty naturalne (terytorialne) również posiadają te same przymioty z tytułu prawa natury czyli wolność i odpowiedzialność. Samorządność Wolnej Gminy wynika z prawa natury. Wobec braku możliwości ulokowania gminy w hierarchii i systemie podziału władzy (trój-podziału) władzę municypalną (wolną gminę) uznano za czwartą władzę. Brak zastosowania w życiu, koncepcja wyłącznie ideologiczna.
Kodeks Napoleona – jako podstawa organizacji scentralizowanych systemów państwowych.
2. Koncepcja Pruska – Baron von Stein 1807r punktem wyjścia tej koncepcji nie jest obywatel
lecz państwo. Państwo dające wolność obywatelom.
DEFINICJA IDEOLOGICZNA (polityczna) związana z koncepcją fancuską.
-Samorząd terytorialny to zdolność społeczności lokalnej do zarządzania własnymi sprawami zagwarantowana przez państwo w ustawach a wynikająca z prawa natury.
DEFINICJA PRAWNA oparta na modelu pruskim –samorząd to wykonywanie administracji publicznej przez wyodrębnione od państwa podmioty na ich własną odpowiedzialność, gdzie państwo powstrzymuje się od bezpośredniej ingerencji w działalność tych podmiotów.
Wyodrębnienie podmiotów musi mieć wyraz prawny, musi się łączyć z osobowością prawną (zdolnością do czynności prawnych tożsamych z czynnościami państwa i innych podmiotów występujących w kraju.)
Przez samorząd rozumieć należy tylko te grupy społeczne i ich reprezentację, które zostały powołane przez przepisy prawa celem sprawowania funkcji administracji publicznej w formach zdecentralizowanych. Przy tym nie jest konieczne, aby te grupy społeczne i wyłonione przez nie organy wykonywały wszystkie swe zadania w formach władczych, ale chodzi tu o podmioty zaliczane do podmiotów prawa publicznego, a nie prawa prywatnego (cywilnego). Samorząd jest jedną z postaci administracji zdecentralizowanej, ale także inne pomioty mogą działać w formach zdecentralizowanych np. niektóre zakłady publiczne.
Do istotnych cech samorządu zaliczyć należy :
1. zrzeszeniowy (korporacyjny)charakter samorządu. Przepisy prawa powinny zagwarantować określonym grupom społecznym i wyłonionym przez nie organom prawo do zarządzania „ swoimi” sprawami,
2. obligatoryjność. Grupy uczestniczą w wykonywaniu samorządu obligatoryjnie z mocy ustawy, członkiem samorządu staje się z mocy ustawy a nie dobrowolnie z mocy własnego oświadczenia woli,
3. wykonywanie zadań z zakresu administracji publicznej,
4. samodzielności (decentralizacja) w wykonywaniu zadań, nadzór możliwy jest tylko w granicach określonych ustawą.
Władza publiczna:
- władza państwowa (rządowa)
- władza samorządowa (administracja podmiotów samorządu terytorialnego)
1. w znaczeniu politycznym – honorowe uczestnictwo osób fizycznych w wykonywaniu określonych zadań publicznych,
2. w znaczeniu prawnym –prawnie usankcjonowany związek ludzi. Państwo tworzy system korporacji terytorialnych, wprowadzenie dokumentacji zamieszkania (paszporty, dowody)
To państwo określa zakres samorządności (wolności).
-korporacja osób fizycznych działająca na zasadzie decentralizacji wykonująca zadania ze sfery administracji publicznej,
-korporacja sam. jako organ administracji państwowej (Rady Narodowe w PRL)
a) Podmiot – mieszkańcy i obszar wyodrębniony od państwa,
b) Wykonywanie działalności administracji publicznej,
c) Zadania -własne i zlecone wykonywane na własną odpowiedzialność,
d) Wolność od bezpośrednich interwencji państwa. Ochrona sądowa tej wolności. Nadzór –w zakresie legalności, gospodarności i celowości możliwy jest tylko w granicach określonych ustawą.
Osobowość jednostki samorządu terytorialnego:
1. publicznoprawna – możliwość nawiązywania stosunków prawnych z organami państwa,
- możliwość stosowania władztwa administracyjnego,
2. prywatnoprawna – swobody dysponowania mieniem we własnym imieniu
- uczestnictwo w obrocie gospodarczym jak inne podmioty gospodarcze
- posiadanie własnego majątku, samodzielny zarząd nim, zaciąganie zobowiązań
- może pozywać i może być pozywany
Podmiot sam. terytorialnego – jednostka o charakterze korporacyjnym, wyposażona w osobowość prawną o charakterze publicznym i prywatnym, wypełniająca poprzez wyłonione w drodze wyborów organy zadania administracyjno zarządcze.
Podmioty samorządu terytorialnego to:
1. korporacje terytorialne (koncepcja pruska)
2. obywatele stanowiący wspólnotę terytorialną (model francuski)
3. wspólnota terytorialna (więź większa niż społeczeństwo lub korporacja)
Podmioty działające w zakresie administracji publicznej:
1. prawa majątkowe
2. źródła finansowania
3. zasoby kadrowe
I Podmiot samorządu - społeczność lokalna zamieszkała na danym terenie, zorganizowana w terytorialny związek samorządowy (związek mieszkańców danego obszaru) Aktywność członka we wspólnocie jest dobrowolna. Upodmiotowienie dokonywane jest przez państwo w celu realizacji jego zadania.
II Interes lokalny - Uznanie odrębności prawnej interesu lokalnego i przyznanie swobody realizacji i ochrony tego interesu:
-samorząd lokalny (wspólnota) – gmina, powiat,
-samorząd regionalny (wspólnota) – województwo
III Decentralizacja – prawne zapewnienie organom niższego stopnia w strukturze organizacyjnej względnej samodzielności w stosunku do organów wyższych. Nadzór nad organami zdecentralizowanymi odbywa się przy użyciu środków wyraźnie określonych przez ustawę i dozwolonych w danej, konkretnej sytuacji. Samodzielność jest bezwzględna tylko w ramach prawa i do tych określonych prawem granic.
Zasada subsydiarności (pomocniczości) to powrót do prawa natury, traktowanie społ. lokalnej jako tworu natury. Jest to przekonanie o uprawnieniu samorządu najniższych szczebli do największego zakresu zaspokajania potrzeb członków. Wyższe szczeble powstają tylko w celu zaspokajania potrzeb, których niższy szczebel nie może zaspokoić. Wyższe szczeble powinny być pomocnicze w stosunku do niższych.
1.zasada podziału władzy od góry do dołu.
2.nie należy powierzać jednostce większej tego, co może zrobić również wydz. jednostka mniejsza
3. zasada prakseologiczna – oparta o kryterium efektywności działania.
Zasada równości polega na tym, że każdy obywatel w państwie powinien być równy wobec prawa. Stanowienie prawa miejscowego przez samorząd terytorialny ogranicza tę zasadę. Państwo więc stara się kontrolować możliwości stanowienia prawa przez samorządy w celu zachowania zasady równości wszystkich obywateli wobec prawa.
Zasada równości dostępu do dóbr publicznych- idealistyczna zasada nie do wykonania przez niejednakowe warunki finansowe poszczególnych samorządów.
Sprawowane jest przez członków wspólnoty lokalnej (elektorat lokalny) poprzez - demokrację bezpośrednią: referendum, konsultację, zgromadzenia ludowe itp.,
- demokrację pośrednią –wybierając swoich przedstawicieli,
polega zdolności do zarządzania „swoimi sprawami” poprzez wykonywanie zadań publicznych czyli należących do administracji publicznej. Ograniczenia to tylko cenzusy ogólnego prawa wyborczego ale może również wystąpić związanie z zamieszkaniem lub z okresem zamieszkiwania (domicyl).
1. Władztwo stanowienia prawa
Jest ograniczone do:
-możliwości stanowienia o własnej organizacji wewnętrznej – statut gminy, regulamin organ. jednostek organizacyjnych (w ramach określonych ustawowo przez państwo np. wzorcowy statut powiatu),
-możliwości swobodnego stanowienia regulaminów korzystania z obiektów należących do samorządu: np. parku, pływalni,
-możliwości wydawania aktów wykonawczych do ustaw „państwowych”,
-stanowienia przepisów porządkowych wydawanych w sytuacjach kryzysowych, dotyczących zagrożenia ładu, porządku i bezpieczeństwa publicznego.
2. Władztwo majątkowo-finansowe
Ma związek z realizacją praw majątkowych jednostek samorządu, które powinny być nienaruszalne. Państwo w trybie nadzoru narzuca jednak ogólne reguły np. ograniczenie możliwości działalności komercyjnej z wykorzystaniem obiektów publicznych.
Władztwo finansowe- państwo wskazuje i zapewnia pewien zasób źródeł finansowych, które w jakiejś mierze zależą od aktywności działań samorządu.
Zasadą dochodów własnych jest duża autonomia przeznaczania dochodów na konkretne cele.
- Podatki lokalne -stawki określane przez państwo wg 3 systemów:
a) pełna swoboda w ustalaniu przez samorząd (państwo określa tylko stawki bazowe),
b) ustawowe określenie stawki minimalnej,
c) ustawowe określenie stawki maksymalnej.
- Opłaty (za określone usługi komunalne) powinny tylko pokrywać poniesione koszty a w przypadku usług typu społecznego mogą być ustalane nawet poniżej kosztów.
- Podatki dzielone – ustawowo określona część z podatków PIT i CIT przekazywana jest samorządom.
-Transfery budżetowe -środki z budżetu państwa przekazywane samorządom:
a) Subwencje ogólne.
b) Dotacje celowe – na wykonanie zadań zleconych (brak swobody w wydatkowaniu),
c) Dotacje inwestycyjne (wyłącznie na określone inwestycje),
d) Pożyczki i kredyty na specjalnie określonych warunkach udzielane przez państwo za pośrednictwem wskazanych banków.
Władztwo kadrowe
Dotyczy urzędników samorządowych, pracowników danej jednostki samorządowej.
Organy jednostek samorządowych w ramach tego władztwa:
-kształtują struktury i obsadzają stanowiska, państwo stawia tylko wymogi merytoryczne np. dotyczące wymaganego wykształcenia,
-tworzą systemy wynagradzania pracowników samorządowych (ograniczane ustawa kominową),
-określają systemy awansowania tych pracowników.(ogranicz. służby cywilne samorządowe)
1. zadania obowiązkowe (obligatoryjne)
2. zadania fakultatywne
Do zadań własnych zalicza się następujące dziedziny:
a). związane z infrastrukturą techniczna: drogi, mosty,
b). związane z infrastrukturą społeczną: oświata, kultura, pomoc społeczna,
c). związane z zagospodarowaniem przestrzennym: ochrona środowiska, decyzje o planie przestrzennego zagospodarowania,
d). związane z zabezpieczeniem publicznym i porządkiem: straż pożarna, służby porządkowe.
Zadania własne gmina, powiat czy województwo realizują z własnych środków finansowych, w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Zadania zlecone z zakresu administracji rządowej
1.zadania przekazane przez ustawy
Podmiotem zlecającym może być tylko państwo a formą zlecenia ustawa określająca zakres i sposób realizacji. Państwo zobowiązuje się do sfinansowania zlecanego zadania. W trybie nadzoru obowiązują wtedy kryteria celowości, racjonalności gospodarowania i legalności.
a). zadania związane z ewidencją ludności,
b). zadania związane z obronnością,
c). z relacjami międzyludzkimi (USC)
d). rejestr działalności, stowarzyszeń
e). zadania pomocy społecznej
2.zadania powierzone, wykonywane na podstawie porozumień, przejęte od innych organów lub jednostek na podstawie uchwały danej jednostki.
Województwo - samorządowe -sejmik wojewódzki (Zarząd wojewódzki)
- rządowe (wojewoda)
Powiat - Rada Powiatu (Zarząd Powiatu)
Gmina - Rada Gminy – Wójt, Burmistrz lub Prezydent miasta
Brak zasady hierarchiczności, brak podległości, równość podmiotowa wszystkich szczebli.
Zasada separacji personalnej – uniemożliwienie sprawowania funkcji w różnych szczeblach samorządu terytorialnego.
Gmina- określana wg klauzuli generalnej – domniemanie kompetencji na rzecz Gminy w zakresie spraw publicznych o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżonych ustawami na rzecz innych podmiotów.
Powiat – określany wg zasady pomocniczości
Województwo samorządowe – określano wg klauzuli generalnej – wszystkie sprawy dotyczące obejmowanego regionu z wyjątkiem dobranych spraw na rzecz kompetencji administracji rządu.
Administracja w jednostkach samorządu terytorialnego.
1. administracja świadcząca – zaspakajanie świadczeń (przede wszystkim Gmina, Powiat )
2. administracja władcza – orzekająca –wydawanie decyzji (również dominują Gmina i Powiat )
3. administracja normotwórcza – stanowienie prawa miejscowego 1- Gmina, 2-Powiat, 3-Wojew.
4. administracja koordynacyjna: polega na organizowaniu współpracy i współdziałania poszczególnych podmiotów politycznych, gospodarczo-społecznych – dominacja województwa.
Gmina to wspólnota gminna + terytorium.
Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego.
Mieszkańcy Gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową – przynależność nie zależy od aktywności lub bierności mieszkańców.
Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Do zakresu działania Gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym.
Możliwość stosowania władztwa administracyjnego – podmiotowość publicznoprawna.
Charakter lokalny spraw publicznych: w granicach terenu Gminy i ludności ją zamieszkującej.
1.osobowość prawno– publiczna
2.osobowość prywatno- prawna – zdolność prawna, własny majątek i samodzielne rozporządzanie nim, zaciąganie zobowiązań i zdolność sądowa (pozywanie i bycie pozywanym ).
1.klauzula generalna – domniemanie kompetencji na rzecz Gminy w zakresie spraw publicznych o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżonych ustawami na rzecz innych podmiotów
2.zadania własne i zadania zlecone (pyt.11)
1. kryterium legalności (przy zadaniach własnych)
2. kryterium: legalności, celowości, rzetelności, gospodarności (przy zadaniach zleconych)
Rozróżnienie to ma charakter formalny (nie wynika z ustawy), wpływa na nazewnictwo gminy i jednostek pomocniczych. W Gminie rządzą organy gminy i mieszkańcy w postaci demokracji bezpośredniej.
Formy demokracji bezpośredniej, konstytucje z mieszkańcami- mogą mieć charakter:
-obligatoryjny (w przypadkach przewidzianych ustawą, proces tworzenia, łączenia, podziałów i znoszenia gmin, ustalanie granic gmin i nazw, siedzib władz przed wydaniem rozporządzenia rady, zmiana granic miasta, ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym)
-fakultatywny (w innych sprawach ważnych dla gmin )
1. Referendum gminne- sposób rozstrzygania w drodze głosowania o istotnych sprawach zbiorowości lokalnej przez ogół zainteresowanych obywateli
2. Wybory
3. Zebrania wiejskie
Powiat występuje jako jednostka podziału terytorialnego państwa i jako jednostka samorządowego podziału terytorialnego. Powiat jako jednostka podziału terytorialnego stanowi podstawę do tworzenia organów państwowych: sądowych, prokuratorskich, administracji rządowej .
Powiat obejmuje całe obszary graniczących ze sobą gmin albo cały obszar miasta na prawach powiatu. Przy tworzeniu, łączeniu, podziale, znoszeniu powiatów i ustaleniu ich granic należy dążyć do tego, aby powiat obejmował obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny oraz więzi społeczne, gospodarcze, zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych.
marcymonka