Kumaniecka Monika - Osobowe źródła informacji w technice operacyjnej.pdf

(219 KB) Pobierz
Monika Komaniecka
Osobowe źródła informacji w technice operacyjnej
Osobowe źródła informacji 1 (OZI) były definiowane przez instrukcje pracy operacyjnej 2 .
Pojęcie OZI zostało wprowadzone na użytek UB, a następnie SB, dla odróżnienia osobowego
środka informacji, czyli – agentury, od środków rzeczowych.
Technika operacyjna stanowiła jedno z tzw. rzeczowych źródeł informacji 3 , które były
wykorzystywane w pracy operacyjnej i przy pomocy których funkcjonariusze SB uzyskiwali
określone informacje.
Po raz pierwszy określenie tych środków pojawia się w instrukcji nr 03/55 4 , dopiero
jednak instrukcja nr 03/60 podaje ich rolę i znaczenie, jakie odgrywają w pracy operacyjnej:
„Służba bezpieczeństwa przy wykonywaniu swych zadań posługuje się również innymi
środkami pracy, jak: technika operacyjna, obserwacja zewnętrzna, kontrola korespondencji.
Te środki pracy spełniają w zasadzie tylko rolę pomocniczą i kontrolną [podkreślenie –
M.K.] w stosunku do usług oddawanych przez tajnych współpracowników. W określonych
jednak przypadkach umiejętne zastosowanie tych środków może mieć istotne, a nawet
decydujące znaczenie dla rozpoznania i likwidacji wrogiej działalności” 5 . Kolejna instrukcja
pracy operacyjnej z 1970 r. określiła, iż „technikę w pracy operacyjnej należy stosować
równolegle z innymi środkami i metodami” 6 . Ponadto instrukcja ta wprowadziła pojęcie
rzeczowych źródeł informacji określając nimi wrogie ulotki, raporty i notatki szpiegowskie,
materiały archiwalne, pisma urzędowe, a także materiały uzyskane w wyniku obserwacji,
przeszukania, przeglądu korespondencji, podsłuchu, fotografowania, nasłuchu radiowego.
1 Najobszerniejszy jak dotąd wykaz kategorii OZI cywilnych i wojskowych organów komunistycznego aparatu
bezpieczeństwa oraz wywiadu zob. W. Sawicki, Osobowe źródła informacji w PRL 1944–1990 , „Gazeta
Polska”, 29 XI 2006; zob. także F. Musiał, Osobowe źródła informacji , „Biuletyn IPN” 2006, nr 10; T.
Ruzikowski, Wstęp , [w:] Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945–1989) , Warszawa 2004
(publikacja dostępna pod adresem www. ipn.gov.pl/instrukcje_aparat_bezp.pdf).
2 Pełny tekst instrukcji zob. Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945–1989) , opr. T.
Ruzikowski, Warszawa 2004.
3 Określenie „rzeczowe źródła informacji” wprowadza instrukcja o pracy operacyjnej wprowadzona
zarządzeniem nr 006/70, jakkolwiek same te środki są znane dużo wcześniej, przywołuje je instrukcja nr 03/60 i
określa jako „pomocnicze”.
4 „Dla prowadzenia agenturalnego rozpracowania i agenturalno-operacyjnej obserwacji organy bezpieczeństwa
dysponują różnorodnymi środkami pracy operacyjnej: agenturą, śledztwem, techniką operacyjną, obserwacją
zewnętrzną i innymi, których umiejętne wykorzystanie pozwala w porę wykrywać, udaremniać oraz likwidować
przestępcze zamierzenia i poczynania wrogów narodu polskiego” zob. Instrukcja nr 03/55 o zasadach
prowadzenia rozpracowania agenturalnego i ewidencji operacyjnej w organach bezpieczeństwa publicznego
PRL z 11 III 1955 r. , [w:] Instrukcje… , s. 47–68.
5 Instrukcja nr 03/60 z 2 VII 1960 r. o podstawowych środkach i formach pracy operacyjnej służby
bezpieczeństwa [dalej: Instrukcja nr 03/60… ], [w:] Instrukcje…, s. 97.
6 Instrukcja o pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa resortu spraw wewnętrznych wprowadzona
zarządzeniem nr 006/70 MSW z 1 II 1970 r. [w:] Instrukcje… , s. 135.
1
Do środków techniki operacyjnej w ścisłym rozumieniu należały: podsłuch pokojowy
(PP), podsłuch telefoniczny (PT), podsłuch telegraficzny (PTG), podgląd i dokumentacja
fotograficzna (PDF) oraz tajne przeszukanie (TP). Rzeczowe środki informacji, co można
zauważyć w instrukcjach o pracy operacyjnej, od funkcji pomocniczej i kontrolnej w
stosunku do pracy tajnych współpracowników ewoluowały do równorzędnego środka pracy
operacyjnej.
Specyfika zastosowania środków techniki operacyjnej wymuszała wykorzystanie również
i w tej dziedzinie osobowych źródeł informacji (OZI). Znalazło to wyraz w instrukcji nr
03/60: „w związku z realizowanymi przedsięwzięciami techniki operacyjnej, obserwacji i
kontroli korespondencji wynikają również potrzeby pozyskiwania tego rodzaju tajnych
współpracowników, których rola sprowadza się do wykonywania określonych usług
potrzebnych przy tych przedsięwzięciach” 7 . Podlegały one z reguły procedurze rejestracji w
kartotekach i dziennikach rejestracyjnych na ogólnie znanych zasadach. Obok znanych
kategorii pojawiają się nowe, a co charakterystyczne są one zakonspirowane ze względu na
rodzaj podejmowanych przedsięwzięć.
Lokal przejściowy, lokal baza, punkt odbioru i ich dysponenci
Specyfika pionu „T” i sposób prowadzenia pracy wymagała wykorzystania OZI. W tym
zakresie obowiązywały przepisy wydane w latach 1958 8 , 1961 9 , 1968 10 , 1979 11 i 1982 12 .
Przede wszystkim dotyczyło to przedsięwzięć przy zakładaniu podsłuchu pokojowego
(PP) oraz podglądu i dokumentacji fotograficznej (PDF), a także przy tajnym przeszukaniu
(TP).
W celu zastosowania danego środka techniki operacyjnej niezbędny był wniosek jednostki
zamawiającej o zastosowanie PP lub PDF podpisany przez komendanta wojewódzkiego MO
lub jego zastępcę ds. SB. Przy realizowaniu PP i PDF bardzo duży wpływ na realizację całego
7 Instrukcja nr 03/60 …, [w:] Instrukcje…, s. 97.
8 AIPN Kr 0179/1599, Instrukcja nr 003/58 z 24 III 1958 r. o zasadach stosowania i wykorzystywania podsłuchu
pokojowego (P.P.) i telefonicznego (P.T.) oraz podglądu i dokumentacji fotograficznej (P.D.F.) [dalej: AIPN Kr
0179/1599, Instrukcja nr 003/58…].
9 Instrukcja wykonywania podsłuchu pokojowego przygotowana w pionie techniki operacyjnej MSW dla sekcji
instalacyjnych tego pionu, opr. kpt. Wiktor Kolenda, 1961 [w:] Instrukcja pionu „T” MSW w sprawie zakładania
podsłuchu pokojowego , wstęp i opr. P. Gontarczyk, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2006, nr 2
(4), s. 318–357.
10 AIPN BU 01225/761, Zarządzenie nr 0068/68 z 15 VII 1968 MSW w sprawie stosowania i wykorzystywania
podsłuchu pokojowego (PP), podsłuchu telefonicznego (PT) oraz podglądu i dokumentacji fotograficznej (PDF).
11 AIPN Kr 0179/537, Zarządzenie nr 0047/79 MSW z 27 XII 1979 r. w sprawie stosowania i wykorzystania
techniki operacyjnej, [dalej: AIPN Kr 0179/537, Zarządzenie nr 0047/79…], zob. także Zarządzenie nr
0047/79… [w] Informacje z podsłuchów , opr. P. Gontarczyk, „Biuletyn IPN” 2006, nr 5 (64), s. 89–92.
12 Ibidem, Zarządzenie nr 0018/82 MSW z 17 II 1982 r. zmieniające zarządzenie w sprawie stosowania i
wykorzystania techniki operacyjnej, por. Zarządzenie nr 0018/82…, [w:] Informacje…, s. 97–98.
2
przedsięwzięcia miało zorganizowanie lokalu przejściowego (LP), punktu odbioru (PO) i
lokalu bazy (LB) 13 . Czynności związane z wytypowaniem i zorganizowaniem tych lokali
przebiegały w zbliżony do siebie sposób, jednak spełniały one odmienne funkcje:
Lokal przejściowy (LP) – był to lokal przylegający (z dołu, z góry, z boku, ze skosu) do
mieszkania (tzw. obiektu), w którym planowano umieścić instalację PP czy PDF.
Punkt odbioru (PO) – był to lokal pozyskany w odpowiedniej odległości od budynku, w
którym usytuowany był obiekt i przeznaczony był do prowadzenia eksploatacji sygnałów PP.
Lokal baza (LB) – to lokal usytuowany w budynku, w którym zamieszkiwał figurant
możliwie najbliżej pomieszczenia, w którym planowano przeprowadzenie instalacji. Służył
on do gromadzenia i przechowywania sprzętu, dokumentów i odzieży, przebywania osób
uczestniczących w akcji, suszenia lub czyszczenia odzieży lub sprzętu używanego w akcji,
aby nie zostawić śladów w pomieszczeniach figuranta. W przypadku zagrożenia
dekonspiracją lokal baza był miejscem, gdzie grupa instalująca aparaturę podsłuchową mogła
się ukryć.
Pierwszym etapem pozyskania danego pomieszczenia było wytypowanie odpowiedniego
właściciela lub dysponenta lokalu, który zamierzano przeznaczyć na LP, PO czy LB.
Następnie zbierano informacje na jego temat, jak również wszelkie dane o pozostałych
osobach zamieszkujących dany lokal. Najczęściej działania te rozpoczynano poprzez
sprawdzenie ich (kartami E-15) w ewidencji operacyjnej. Dążono tym samym do
stwierdzenia, czy nie znajdują się one w zainteresowaniu jednostek operacyjnych, czyli czy
nie zostały one zarejestrowane lub „zabezpieczone” przez inny pion SB. W przypadku, kiedy
dana osoba znajdowała się w czynnym zainteresowaniu innej jednostki SB, przed udzieleniem
odpowiedzi pion ewidencji operacyjnej miał obowiązek porozumienia się z jednostką, która
daną osobę „zabezpieczyła” lub zarejestrowała. Następnie na podstawie zgromadzonej
dokumentacji opracowywano plan i taktykę kontaktu z właścicielem lokalu oraz legendę,
czyli fikcyjnych, ale prawdopodobnych powodów, dla których SB chciała wykorzystać
mieszkanie (np. tłumaczono, że mieszkanie zostanie wykorzystane do obserwacji ulicznych
zamieszek). Później przystępowano do sporządzenia raportu o zezwolenie na
przeprowadzenie rozmowy pozyskaniowej. Raport ten zatwierdzony przez kierownika
jednostki techniki operacyjnej powinien zawierać:
13 AIPN Kr 053/5, t. 5, Praca dyplomowa „Dokumentowanie przedsięwzięć techniczno-operacyjnych w
Wydziałach »T« KWMO” napisana przez por. Kazimierza Gierusa, Legionowo 1980.
3
-
podstawowe dane personalne figuranta (imię i nazwisko, imiona rodziców, datę i
miejsce urodzenia, narodowość, obywatelstwo, miejsce pracy, stanowisko, przynależność do
organizacji społecznych i politycznych, stan cywilny, wykształcenie, miejsce zamieszkania);
-
uzasadnienie konieczności przeprowadzenia rozmowy (cel rozmowy);
- charakterystykę rozmówcy i jego najbliższej rodziny;
- taktykę rozmowy (sposób nawiązania kontaktu z rozmówcą z uwzględnieniem
sposobów pokonania ewentualnych oporów ze strony pozyskiwanego);
-
legendę, pod jaką SB wyjaśniała swój pobyt w mieszaniu.
Do raportu można było na żądanie kierownika jednostki techniki operacyjnej załączyć
odpisy lub wyciągi akt personalnych, dokumentów z Biura Dowodów Osobistych, informacje
uzyskane od osobowych źródeł informacji, opinie z zakładów pracy dotyczących dysponenta
mieszkania i jego rodziny itp. Ze względu na ograniczone możliwości wytypowania lokalu,
dotyczyło to szczególnie lokalu przejściowego, zwracano uwagę na dokładne sprawdzenie
kandydata, jego sytuację rodzinną i majątkową, aby w trakcie rozmowy wysunąć
odpowiednie argumenty. Po uzyskaniu zgody przełożonego funkcjonariusz techniki
operacyjnej przeprowadzał rozmowę z właścicielem lokalu wytypowanego na LP, PO, LB, z
której następnie sporządzał raport, określając w nim:
- dane funkcjonariusza, miejsce i czas przeprowadzenia rozmowy,
- taktykę przeprowadzonej rozmowy i warunki, na jakich uzgodnione zostało prawo
korzystania z lokalu,
-
legendę przyjętą w stosunku do kandydata (w wypadku uzyskania zgody opisuje się
również legendę, którą w trakcie rozmowy ustala się w porozumieniu z właścicielem lokalu, a
przeznaczoną dla otoczenia),
-
zachowanie się kandydata i jego reakcje w trakcie rozmowy,
-
termin i sposób otrzymania kluczy do lokalu,
-
sposób nawiązywania kontaktów na przyszłość,
-
umowę zawartą z właścicielem LP, PO, LB na udostępnienie dla potrzeb SB (MO)
lokalu, która określała zasady i częstotliwość korzystania z lokalu oraz okres trwania umowy,
- zobowiązania o zachowaniu w tajemnicy treści przeprowadzonej rozmowy między
właścicielem lokalu, a funkcjonariuszem SB,
-
proponowany sposób wynagrodzenia dla właściciela LP, PO, LB.
Istotną kwestią było opracowanie właściwej legendy, która miała być przekonywująca dla
właściciela mieszkania i uzasadniać konieczność pobytu w nim funkcjonariuszy. Druga
4
legenda przeznaczona była dla otoczenia (najczęściej sąsiadów) i w tym wypadku
funkcjonariusz występował zazwyczaj jako członek rodziny właściciela lokalu.
Dysponenci LP, PO, LB byli rejestrowani w ewidencji operacyjnej jako dysponenci lokali
kontaktowych (LK). Rejestracji dokonywano na czas prowadzonej eksploatacji. W tym
zakresie obowiązywały przepisy dotyczące rejestracji dysponentów LK z lat 1962 14 i 1972 15 .
Od 1979 r. w sprawach krótkotrwałych właścicieli tych lokali należało zgłaszać w ewidencji
operacyjnej jako tzw. zainteresowanie operacyjne 16 . Celem takiej rejestracji była ochrona
obiektu, w którym instalowano PP czy PDF. Czasami LB, LP, PO zlokalizowane były w
mieszkaniu konspiracyjnym tzn. lokalu, którego właścicielem było MSW.
Na każdego dysponenta LP, PO, LB prowadzona była osobna teczka, a w niej
gromadzona była dokumentacja według zasad obowiązujących przy prowadzeniu LK. W
zakresie LK/MK obowiązywał formularz wzór EO-79.
W części pierwszej powinny się znaleźć:
1. Raport o zezwolenie na założenie mieszkania,
2. Ankieta właściciela LK (MK),
3. Umowa o korzystanie z mieszkania i zobowiązanie o zachowaniu tajemnicy (w
przypadku MK zobowiązania osób, które mają związek z mieszkaniem),
4. Spis inwentarza w mieszkaniu powierzonym,
5. Karty sprawdzenia właściciela i sąsiadów,
6. Karta wynagrodzeń i kosztów (w załączeniu pokwitowania),
7. Wykaz osób, które zapoznały się z materiałami,
8. Postanowienie o zakończeniu korzystania z mieszkania,
9. Zobowiązanie właściciela LK o zachowaniu tajemnicy i pokwitowanie zdania kluczy,
W części drugiej:
1. Wykaz funkcjonariuszy korzystających z lokalu,
2. Opis warunków korzystania,
3. Wykaz osobowych źródeł informacji, z którymi odbywają się spotkania,
4. Okresowe oceny stopnia „zabezpieczenia” konspiracji.
14 AIPN Kr 0179/785, Zarządzenie nr 0110/62 MSW z 18 VI 1962 r. w sprawie zasad i trybu rejestracji spraw i
osób będących w aktualnym zainteresowaniu jednostek operacyjnych służby bezpieczeństwa. Instrukcja w
sprawie zasad i trybu rejestracji spraw i osób będących w operacyjnym zainteresowaniu jednostek operacyjnych
służby bezpieczeństwa oraz sprawdzania i udzielania informacji.
15 AIPN Kr 0179/146, Zarządzenie nr 079/72 MSW z 2 VIII 1972 r. w sprawie rejestracji przez jednostki Służby
Bezpieczeństwa osób i spraw oraz sprawdzania i udzielania informacji. Instrukcja w sprawie zakresu i trybu
rejestracji przez jednostki Służby Bezpieczeństwa osób i spraw oraz sprawdzania i udzielania informacji [dalej:
AIPN Kr 0179/146, Zarządzenie nr 079/72…]
16 AIPN Kr 0179/537, Zarządzenie nr 0047/79…, s. 5–6.
5

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin