H. Markowski - Autor i Narrator.pdf - Poetyka z elementami teorii literatury - krajanka29

Henryk Markiewicz

A U T O R I N A R R A T O R

Każda wypowiedź to następstwo działań jakiegoś psychofizycznego sprawcy czyli autora wypowiedzi a

podstawowa relacja w każdym procesie komunikacyjnym

AUTOR – WYPOWIEDŹ

AUTOR = instancja wobec wypowiedzi zewnętrzna = AUTOR ZEWNĘTRZNY

Może być rozpatrywany w różnych perspektywach:

- realny człowiek – osoba psychofizyczna, ucechowana bez względu na związek tych cech z

wypowiedzią, którą się zajmujemy

- realny człowiek, ale zajmujemy się jedną z rół społecznych, jakie pełni – postawy i zachowanie

związane z działalnością autorską

tylko te postawy, które są istotne dla danej wypowiedzi w ten sposób konstruuje się tzw. OSOBOWOŚĆ

TWÓRCZĄ

Inne, ważne dla badacza literatury, aspekty autora zewnętrznego: osobowość publiczna – dane

personalne i biograficzne

AUTOR ZEWNĘTRZNY = realnie istniejąca osoba psychofizyczna

AUTOR WEWNĘTRZY - autor ujawniający się w samej wypowiedzi – ujawniany w niej przez działania interpretacyjne

czytelnika / badacza.

Można go traktować:

czynnościowo = podmiot dokonywujący kolejnych operacji tekstotwórczych

systemowo = korelat reguł urzeczywistnionych w wypowiedzi

personalnie = osobowość implikowna przez właściwości tej wypowiedzi

W zasadzie – autor wewnętrzny = „ja mówiące” tekstu / podmiot tekstowy (podmiot tekstowy jest zarazem

autorem wewnętrznym)

odrębność autora wew. i podmiotu tekstowego występuje w licznych utworach literatury pięknej, szczególnie

w tych, które posługują się FIKCJĄ.

1. Wolfgang Kayser: Narrator nigdy nie jest znanym czy jeszcze nieznanym autorem, lecz rolą, którą autor

wynajduje lub odgrywa.

2.Aleksandra Okopień-Sławińska: Podmiot utworu (autor wew.) jest nietożsamy z głównym naratorem czy

podmiotem lirycznym.

Ale – autor szkicu nie zgadza się z nimi :

3. NARRATOR FINGOWANY = jego dane personalne są jawnie nie zgodne z autorskimi

Ojciec zadżumionych – bezsporny przykład narratora fingowanego

4. NARRATOR AUTORSKI – Beniowski

PODZIAŁ NARRACJI WG MARKIEWICZA

Zdarzają się utwory, które mają kilku narratorów – Wściekłość i wrzask Faulknera

I. Ze względu na sposób przekazu narracji:

narracja mówiona

narracja pisana

brzmieniowy = narracja mówiona (narracja mówiona odtwarzająca narrację pisaną (lektura radiowa)

napisowy = narracja pisana

a. narracja pisana odtwarzająca / imitująca n. mówioną (gawęda, monolog wypowiedziany)

b. narracja pisana lub mówiona odtwarzająca lub częściej fingująca czyjeś narracyjnie nasycone myślenie

(monolog wewnętrzny) lub myślenie wraz z postrzeżeniami i wyobrażeniami (strumień świadomości)

II. Ze względu na na modalność:

narrator autorskiego = autor wewnętrzny (a. Asertujący i a. Fingujący)

narrator fingowany

narratora autorskiego (identyczny z autorem wewnętrznym)

narrator fingowany ( odrębny od autora wew.)

adnotacja do „narrator autorski” : narrator autorski może wystąpić jako:

- narrator asertujący – mówi szczerze lub wbrew swoim przeświadczeniom, mówi prawdę lub się myli – zawsze

manifestuje / przekazuje treści wypowiedzi jako swe przekonania (list, pamiętnik, reortaż, praca naukowa)

- narrator fingujący – podmiot tekstowy, który przez swoje cechy mniej lub bardziej oddziela się od autora;

wypowiada quasi-sądy , zdania pozorujące tylko sądy rzetelne, wytwarza fikcję literacką (powieść, nowela...)

Narrator asertujący występuje jako:

- narrator asertujący relatywnie – ze swojego stanowiska (narrator powieściowego pamiętnika czy dzinnika)

(rzadziej) narrator fingowany i fingujący zarazem (postać powieściowa pisząca powieść – Edward w Fałszerzach

Gide’a)

- narrator pseudoasertujący – Stanisław Lem jako autor fingowanych recenzji w Doskonałej próżni

III.

względy

pozycje

narratora

wobec

przedstawianej

rzeczywistości

narrator bezpośredni

narrator mediatyzujący

narracja immanentna

narracja transcendentna

należy do rzeczywistości jako uczestnik czy bezpośredmni świadek całości/części przedstawianych zdarzeń

(pamiętnik, dariusz, odminny fingowane) = narracja immanentna

znajduje się poza jej obrębem (praca hostoryczna) = narracja transcendentna

Narrator bezpośredni opowiada ze swojego własnego stanowiska

Narrator mediatyzujący utożsamia się z postacią lub postaciami, o których opowiada, czyniąc ich w ten sposób

pośredników narracyjnych (patrz niżej)

zjawisko mediatyzacji NARRATOR MEDIATYZUJĄCY

autonarracja – 1 osobowa

allonarracja – 3 osobowa

narrator asertujący

narrator fingujący

Orientacja: autotropiczna i allotropiczna

skierowana na samego siebie – autotropiczna = autonarracja (1.os.)

skierowana na inne postaci lub przedmioty – allotropiczna = allonarracja (3.os.)

Motywacja czyli źródło od którego pochodzi przekazywana treść np. Obserwacja, samoobserwacja,

retrospekcja, rekonstrujcja na podstawie innych żródeł, domysły, hipotezy, fantazjowanie

a. narrator asertujący – ujawnia wprost lub bezpośrednio swoją motywację

b. narrator fingujący – udaje tylko obserwację, retrospekcję itd., jego obserwacja posiada często cechę

niezawodnej hiperdomyślności; retrospekcja opiera się tu na „doskonałej pamięci”. U narrartorów fingujących

występują jeszcze inne motywacje : - empatia = bezpośrednia penetracja przebiegów cudzego życia -

nadwiedza = wyposażenie narratora w taki zasób informacji, który przekracza granice wiedzy dostępnej w danym

momencie jakiejkolwiek postaci(np.antycypacja wydarzeń przyszłych) oraz w wiedzę o nieświadomych stanach

psychicznych postaci - kreacja = np. narrator Kubusia fatalisty ujawnia wprost swoje uprawnienia kreacyjne

Wobec rzeczywistości przedstawionej narrator może przejawiać różne kompetencje

1. może ograniczyć się do asertowanej lub fingowanej konstancji działań, zdarzeń, procesów zewnętrzych = „oko

kamery” / poza behawiorystyczna

2. może przytaczać wypowiedzi i myśli czy przedstawienia innych stanów psychocznych swych bohaterów

może dalej interpretować, wyjaśniać i uzasadniać, stawiać hipotezy i przewidywania, oceny i uogólnienia

Stosunek narratora do przedstawianego i projektowanego odbiorcy:

1. uwydatnianie tego stosunku – może się ujawnić wyższość lub niższość, dystans lub poufałość, akcentowanie

zgodności lub sprzeczności stanowisk, agresywność lub symapatia, ułatwnienie lub utrudnienie odbioru

2. stonowanie

konstrukcja narratora uwzględniać musi stopień i sposoby tematyzowania samej komunikacji narracyjnej

wzminki narratora o sobie jako podmiocie czynności narracyjnych

wzmianki autoprezentacyjne – inne informacje o sobie , np.dane personalne, biograficzne, cechy charakteru,

uczucia, poglądy

obfitość, wyrazistość i indywidualizacja tych danych – stanowi o stopniu personalizacji narratora

wzmianki kontaktowe – nawiązujące kontakt z odbiorcą

Autorytatywność narratora

Cechy charakterystyczne:

- niezmienność tych cech na przestrzeni całego tekstu (lliteratura naukowa, pamiętnikarska, reportażowa)

- niezmienność narratora, zwłaszacza obranego przez niego punktu widzenia – naczelny postulat sztuki

powieściowej (szczególnie XX wiek)

- w powieściach z XIX wieku – narrator się zmienia (np. Lalka )

Monolog Molly z Ulissesa J. Joyce’a:

narracja niby myślana

fingowana (względnie asertowana)

immanentna czyli jest uczestnikiem przedstawianych zdarzeń

auto- i allotropiczna

obserwacyjna i wspomnieniowa

bezpośrednia, spersonalizowana

H. Markowski - Autor i Narrator.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: