14
ROZDZIAŁ 1
Najniższym poziomem sztuki wojennej jest poziom taktyczny, obejmujący wszelkie działania związków taktycznych, oddziałów i pododdziałów w celu efektywnego wykorzystania ich możliwości bojowych. Taktyka obejmuje teorię i praktykę przygotowania i prowadzenia walki przez pododdziały, oddziały i związki taktyczne różnych rodzajów wojsk działających w składzie wojsk lądowych.
W taktyce wojsk lądowych wyróżnia się taktykę ogólną i taktykę rodzajów wojsk. Taktyka ogólna i taktyka rodzajów wojsk tworzą logicznie i racjonalnie uporządkowaną całość przy jednoczesnym zachowaniu odrębności koniecznej ze względu na zakresy odpowiedzialności i specjalizacji. Wyróżniamy taktykę pododdziałów (wojsk): zmechanizowanych i pancernych, aeromobilnych, rakietowych i artylerii, obrony przeciwlotniczej, łączności, inżynieryjnych oraz obrony przeciwchemicznej.
Taktyka ogólna obejmuje teoretyczne podstawy taktyki, teorię i praktykę przygotowania i prowadzenia walki przez ogólnowojskowe pododdziały, oddziały i związki taktyczne oraz koordynację działań taktycznych rodzajów wojsk. Taktyka rodzajów wojsk obejmuje teorię i praktykę przygotowania i prowadzenia walki przez specjalistyczne (typowe) pododdziały, oddziały i związki taktyczne rodzajów wojsk. Teoria taktyki wyznacza jej zakres problemowy. Wyjaśnia istotę walki. Stanowi zespół tez i twierdzeń logicznie uporządkowanych oraz uzasadnionych, a także określa efektywne i sprawdzone w praktyce sposoby przygotowania i prowadzenia walki. Praktyka taktyki - to wynikające z teorii wszelkie świadome i celowe działania pododdziałów (wojsk) na poziomie taktycznym. Wyróżniamy wojenną oraz pokojową (szkoleniową) praktykę taktyki, podczas której jest weryfikowana (sprawdzana) efektywność i funkcjonalność koncepcji teoretycznych.
Działania taktyczne - to wszelkie działania pododdziałów, oddziałów i związków taktycznych wojsk operacyjnych i obrony terytorialnej. Dzielą się one na: rozstrzygające (walki), pomocnicze (przemieszczanie i rozmieszczanie) oraz pokojowe (misje pokojowe).
Walka jest główną kategorią działań taktycznych, rozumianą jako skupione w czasie i przestrzeni starcie dwóch przeciwstawnych stron w skali taktycznej.
Podstawowymi rodzajami walki są: obrona, natarcie oraz działania opóźniające. Wyróżnia się ponadto: działania desantowo - szturmowe, specjalne, wycofanie, działania nieregularne i inne (rys.1.1).
OBRONA
DZIAŁANIA
DESANTOWO-
SZTURMOWE
WALKA
NATARCIE
SPECJALNE
DZIAŁANIA OPÓŹNIAJĄCE
WYCOFANIE
NIEREGULARNE
INNE DZIAŁANIA
Rys. 1.1. Rodzaje walki
Obrona jest zamierzonym lub wymuszonym rodzajem walki prowadzonej po to, aby zapobiec opanowaniu przez przeciwnika terenu (zajmowanego przez nas punktu, stanowiska, obiektu itp.) i uniemożliwienia mu realizacji zakładanych przez niego celów.
Natarcie jest zamierzonym rodzajem walki prowadzonej z zamiarem rozbicia pododdziałów przeciwnika i opanowania (odzyskania) zajmowanego przez niego terenu (punktu, obiektu, stanowiska).
Pododdział prowadząc walkę często będzie przechodził z obrony do natarcia i odwrotnie. Te dwa rodzaje walki będą się przeplatać i nawzajem uzupełniać. W toku ich realizacji mogą wystąpić także pozostałe rodzaje walki, jak również przemieszczanie i rozmieszczanie.
Działania opóźniające są stosowane podczas ruchu pododdziału do tyłu. Będą to starcia o charakterze obronnym i zaczepnym, w których szeroko stosowany manewr będzie miał m.in. na celu osłabienie potencjału przeciwnika, by ostatecznie doprowadzić do zatrzymania jego natarcia. Mogą być prowadzone w: obronie, w pasie przesłaniania, na pozycjach opóźniania, podczas wycofania, walki w okrążeniu i podczas wychodzenia z okrążenia. Istotą działań opóźniających jest unikanie przewlekłych walk przez stawianie nacierającym oporu na kolejnych liniach opóźniania i niedopuszczanie do rozstrzygających starć.
Działania desantowo - szturmowe są formą działań aeromobilnych, w których pluton, drużyna zmechanizowana wykonuje manewr na polu walki na śmigłowcach (samolotach). W działaniach tych zwalcza się przeciwnika z powietrza bronią pokładową śmigłowców oraz bronią pododdziałów zmechanizowanych rozmieszczonych w śmigłowcach. Obejmują one przemieszczenie pododdziału drogą powietrzną do rejonu i jego walką po wylądowaniu.
Działania specjalne - to działania prowadzone w ugrupowaniu przeciwnika przez odpowiednio przygotowane zespoły (grupy specjalne) w celu zdobycia lub potwierdzenia szczególnie ważnych informacji. Oprócz przedsięwzięć rozpoznawczych mogą obejmować przedsięwzięcia dywersyjne, psychologiczno-propagandowe i inne.
Wycofanie jest rodzajem walki prowadzonej w celu zerwania kontaktu bojowego z przeciwnikiem lub uchylenia się od starcia w niekorzystnej sytuacji. Dzięki zorganizowanemu i sprawnie prowadzonemu wycofaniu pododdziały mogą zająć dogodniejsze rubieże do kontynuowania walki, jak również dokonać zamierzonego wciągnięcia przeciwnika w strefę własnego skutecznego ognia. Wycofanie prowadzi się na rozkaz lub za zgodą przełożonego.
Działania nieregularne są prowadzone przez przygotowane już w czasie pokoju lub doraźnie tworzone w czasie wojny pododdziały (zgrupowania), stosujące specyficzne sposoby walki w celu zwalczania i dezorganizacji działań przeciwnika na obszarze przez niego opanowanym. Decyzję o nieplanowanym przejściu do działań nieregularnych (wymuszonych sytuacją zagrażającą zniszczeniem pododdziału) podejmuje bezpośredni przełożony dowódcy pododdziału, a w wypadku braku łączności – dowódca pododdziału samodzielnie.
Utrwalająca się, we współczesnych działaniach taktycznych, dominacja środków konwencjonalnych i precyzyjnego rażenia decyduje o wzroście możliwości jednoczesnego oddziaływania ogniowego i elektronicznego na całą głębokość ugrupowania bojowego. Sprawia to, że nie ma dla wojsk lądowych, w tym również pododdziałów zmechanizowanych, miejsc o względnym bezpieczeństwie, są tylko miejsca ograniczające stopień rażenia danym rodzajem broni. Sytuacja ta wymusza określone zachowanie się wojsk. Ich walka charakteryzuje się wieloma specyficznymi cechami (rys.1.2).
Rys. 1.2. Cechy walki
Duża dynamika działań wynika ze stosowania przez walczące strony nowoczesnych, środków o dużej sile rażenia, ruchu wojsk na polu walki oraz coraz doskonalszych środków dowodzenia. Jest ona determinowana potrzebą przenoszenia wysiłku wojsk na wybrane kierunki lub w głąb ugrupowania przeciwnika. Będzie występowała również podczas przekraczania stref skażeń, zakażeń, zniszczeń, pożarów i zatopień, wyprowadzania wojsk spod uderzeń i rejonów zagrożonych odcięciem lub okrążeniem, a także podczas zamiany wojsk obezwładnionych uderzeniami przeciwnika, może także wynikać z innych przyczyn.
Dynamika działań na polu walki, wyraża się również m.in. gwałtownym i zaskakującym manewrem ogniem prowadzonym w celu zmiany niekorzystnego stosunku sił, głównie przez zadanie dużych strat przeciwnikowi. Powoduje to wyzwolenie ruchu pododdziałów, które ostatecznie rozbijają przeciwnika i opanowują zajmowany przez niego teren.
Walki nabierają wyjątkowej dynamiki, intensywności i zaciętości, zwłaszcza na kierunkach ważnych rejonów i punktów, a tym samym pozwalają szybko osiągać cele oraz zniszczyć lub obezwładnić przeciwnika.
Częste i gwałtowne zmiany sytuacji następują wskutek stosowania silnych środków rażenia, szerokiego manewru, stosowania przez walczące strony niekonwencjonalnych rozwiązań i często znacznej różnicy potencjału bojowego. Mogą być również wynikiem sztuki prowadzenia walki, czy też pełnego wykorzystania możliwości środków walki.
Działania będą się rozwijać nierównomiernie, co powodować będzie powstawanie odizolowanych ognisk walk, częste zawiązywanie bojów spotkaniowych, gwałtowne przechodzenie od jednego do drugiego rodzaju walki. Walczące strony, przestrzegając zasadę ciągłości, będą prowadziły walkę bez względu na porę doby, warunki atmosferyczne i właściwości terenu. Szeroko stosując manewr i zmieniając formy oddziaływania utrudnią organizację skutecznego przeciwdziałania. Sytuacje te będą absorbujące, wymagające ciągłej i pełnej koncentracji, bardzo wyczerpujące dla dowódców i żołnierzy.
Gwałtowne i częste zmiany sytuacji wymuszać będą również zmiany w sposobach prowadzenia walki. Nawet w toku jednego rodzaju walki, wskutek szybkich zmian sytuacji, często trzeba będzie zmieniać punkty ciężkości, prowadzić działania w tych rejonach i takimi sposobami, których poprzednio nie przewidywano. Zmuszają one do nieprzerwanej aktualizacji planów walki, wprowadzania zmian w ugrupowaniu bojowym i zadaniach pododdziałów, częstego przechodzenia z natarcia do obrony i odwrotnie, a także przechodzenia do pościgów, rajdów, wycofań czy prowadzenia działań nieregularnych. Modyfikacji podlegać będzie również zabezpieczenie bojowe i logistyczne. Stąd wniosek, że dowódca i pododdział stale muszą być gotowi do działań w złożonej i zmiennej sytuacji, umieć ją szybko oceniać i podejmować stosowne decyzje.
Duża ilość informacji lub ich brak utrudnia podejmowanie decyzji i kierowanie wojskami. Gwałtowny wzrost ilości i jakości technicznych środków pozyskiwania i przekazywania informacji spowodował równie szybki wzrost środków ich zakłócania i niszczenia. Powoduje to, że w pewnych okresach walki dowódcy mogą otrzymywać bardzo dużą ilość informacji pochodzących z różnych źródeł i często ze sobą sprzecznych, a w innych okresach może nastąpić prawie całkowity brak informacji. Dlatego też, podejmowanie decyzji będzie często oparte na informacjach zmiennych lub niepełnych. Z kolei podczas przekazywania zadań wykonawcom mogą wystąpić znaczące zmiany treści (szumy informacyjne) wynikające z niedoskonałości środków technicznych, czy też nieznajomości i nieprzestrzegania zasad korespondencji lub też zbyt długiego czasu dotarcia zadania do adresata, w rezultacie czego otrzymane zadanie może być nieaktualne.
Różnorodność sposobów prowadzenia walki będzie wynikać z charakteru działań przeciwnika, dużych możliwości bojowych posiadanego uzbrojenia i wyposażenia, ilości posiadanych sił i środków, a także możliwości realizowania określonych zadań bojowych w różnych warunkach terenowych.
Może zdarzyć się tak, że pododdziały tego samego oddziału będą w tym samym czasie prowadzić różne rodzaje walki. Linie styczności wojsk ulegną "postrzępieniu", a w poszczególnych rejonach walki mogą przyjąć charakter "ogniskowy". Wojska walczących stron będą działać przy odsłoniętych skrzydłach, niejednokrotnie w oderwaniu od sił głównych i źródeł zaopatrywania.
Jednoczesne prowadzenie walki w zróżnicowanych środowiskach oznacza realizację określonych zadań bojowych na lądzie, w powietrzu, na wodzie. Najbardziej typowe będą działania powietrzno-lądowe, prowadzone z dużym rozmachem przestrzennym i w szybkim tempie. Przykładem walki w trzech środowiskach może być prowadzenie działań przez wojska lądowe wzdłuż wybrzeża morskiego, przy aktywnym udziale marynarki wojennej i lotnictwa.
1.2. Zasady działań taktycznych
Zasady działań taktycznych stanowią obiektywną podstawę racjonalnego i twórczego działania dowódców i pododdziałów. Ich znajomość pomaga w praktycznej działalności, sprzyja przejawianiu rozumnej i twórczej inicjatywy w procesie dowodzenia wojskami.
Zastosowanie zasad działań taktycznych nie gwarantuje zwycięstwa. Priorytety ich stosowania zmieniają się w miarę rozwoju środków i sposobów walki, dlatego należy się nimi kierować uwzględniając charakter walki oraz sytuację i poczynania wyższego dowódcy. Względną ważność każdej z zasad dyktują zawsze okoliczności i warunki konkretnego zadania.
Obowiązkiem i prawem dowódców jest wiedzieć i decydować gdzie i kiedy zastosować określoną zasadę. Dlatego też, zasady nie stanowią niezmiennych prawd – kanonów, lecz są jedynie przewodnikiem w działaniu.
Do zasad działań taktycznych zaliczamy (rys. 1.3.):
1. Celowość. W każdych działaniach taktycznych ważnym jest wybór i sprecyzowanie celu. Wybór celu jest jednym z najważniejszych obowiązków dowódcy, wymaga to jasnego i logicznego myślenia. Cel walki należy określać ściśle i jednoznacznie, tak aby był zrozumiały dla wykonawców i wyzwalał ich inicjatywę. Powinien on być głównym motywem działania dowódców i pododdziałów podczas wykonywania zadań bojowych.
2. Zachowanie zdolności bojowej wyraża się nieustannym utrzymywaniem przez wojska gotowości do podjęcia walki i wykonania zadań bojowych oraz osiągania celu działań przy jak najmniejszych stratach własnych. Oznacza to konieczność efektywnego wykorzystania wojsk, niedopuszczenie do nadmiernego ich wyczerpania i takiej organizacji systemu działań aby zapewnić sukcesywne odtwarzanie zdolności bojowej poprzez odpowiednie zapewnienie zabezpieczenia logistycznego.
3. Ekonomię sił. Dowódca musi wykorzystywać swoje siły do zasadniczych zadań, dlatego nie wolno mu angażować więcej wysiłku do ich realizacji niż jest to niezbędne. Nie można być silnym wszędzie, więc w celu umożliwienia koncentracji swoich sił dowódca może być zmuszony akceptować ryzyko użycia absolutnego minimum sił gdzie indziej. Racjonalne wykorzystanie potencjału bojowego osiąga się przez: umiejętny podział sił i środków, utworzenie właściwego ugrupowania bojowego, trwałe dowodzenie i terminowe zaopatrywanie (zasilanie) walczących wojsk.
4. Zaskoczenie wyraża się w nieoczekiwanym, nagłym i gwałtownym działaniu, wskutek którego przeciwnik zostaje pozbawiony inicjatywy oraz możliwości zorganizowanego prowadzenia walki. Elementami składowymi zaskoczenia są: zachowanie tajemnicy, ukrywanie, wprowadzanie przeciwnika w błąd, nieszablonowość, śmiałość i szybkość działania.
5. Aktywność oznacza nieustanne dążenie do narzucenia przeciwnikowi swojej woli i swoistego sterowania jego działaniami w myśl własnych celów i zamierzeń. Wyraża się przede wszystkim w uprzedzeniu przeciwnika w działaniach, ciągłym i skutecznym użyciu środków rażenia, wykonywaniu manewru i przenoszeniu punktu ciężkości na najważniejsze kierunki, rejony i obiekty.
6. Manewr wyraża zdolność do sprawnego ruchu, stosownie do zaistniałej sytuacji taktycznej w różnych warunkach terenowych i atmosferycznych. Umożliwia zastosowanie zasad ekonomii sił i zaskoczenia. Sprzyja on zdobyciu i utrzymaniu inicjatywy. Każdy manewr, aby był skuteczny, powinien być prosty w zamiarze oraz przeprowadzony szybko i skrycie.
Ponadto, podczas prowadzenia działań taktycznych dużą rolę odgrywają tzw. czynniki ludzkie, do których zalicza się:
1. Przywództwo. Dowódcy muszą posiadać możliwości i determinację do wypełniania zadań bojowych. Muszą być zdolni do subordynowania podległych sobie dowódców i żołnierzy w czasie niepowodzenia i zagrożenia. Ważność roli przywódcy i trudność wykształcenia skutecznego przywództwa wzrasta z powodu charakteru współczesnego pola.
2. Morale jest to gotowość do podjęcia zadań lub efekt dobrze wykonanego zadania. Morale jest jednym z najważniejszych czynników charakteryzujących żołnierza w czasie pokoju i wojny. Wola zwycięstwa musi występować od dowódcy po szeregowego żołnierza. Będzie ona często decydować o rezultacie walki.
Wysokie morale jest wartością, która umożliwia działanie w najtrudniejszych warunkach lub okazywanie odwagi w okresach zmęczenia i niebezpieczeństwa. Opiera się ono na zaufaniu, dyscyplinie, profesjonalnym wyszkoleniu, uwarunkowaniach psychicznych oraz na ambicji. Morale może być wpajane poprzez realistyczne, wymagające i prowadzone z wyobraźnią szkolenia oraz przez kładzenie nacisku na inteligencję i rozsądne dowodzenie.
Morale uwydatnia się przede wszystkim poprzez koleżeństwo oraz w grupowej lojalności, które dowódca musi popierać w swoich pododdziałach. W tym względzie dowódca pododdziału zobowiązany jest uświadamiać żołnierzom skuteczne sposoby walki z przeciwnikiem, umacniać wiarę we własne siły i umiejętności, zwalczać przejawy paniki i strachu, pokaz...
hermes50