31
CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU PAŃSTWA EPOKI KAPITALIZMU
# XVIII/XIX – kształtowanie się państwa konstytucyjnego na gruzach feudalizmu – przemiany i przesunięcia w układzie sił społecznych
$$ Początkowo: Rewolucje „burżuazyjne” miały gł. charakter ANTYFEUDALNY – chodziło o odsunięcie od władzy uprzywilejowanych warstw feudalnych
à etap ten przyniósł – wraz z upadkiem monarchii absolutnej – przewagę bogatego mieszczaństwa, które wraz z odłamami dawnej arystokracji stworzyło podstawę społeczną wielu XIX-wiecznych systemów ustrojowych à zwykle MONARCHII KONSTYTUCYJNYCH OGRANICZONYCH (Prusy, Austria, Rosja po 1906)
$$ Faza kapitalizmu wolnokonkurencyjnego: walka drobnomieszczaństwa o realizację DEMOKRACJI LIBERALNEJ
à jeszcze poparcie robotników, ale już pogłębiające się antagonizmy bo wzrost klasy robotniczej z równoczesnym zmniejszeniem się jej udziału w dochodzie społecznym
$$ Faza monopolistyczna (pierwsza połowa XX w.) – wysunięcie się na czoło wielkiego kapitału, który zaczął podporządkowywać sobie aparat państwowy
à pogłębiający się kryzys ekonomii liberalnej i demokratycznych instytucji politycznych
$$ Doba powszechnej industrializacji – proletariat wystąpił z programem obalenia ustroju kapitalistycznego i wprowadzenia SOCJALIZMU
à Komuna Paryska, rewolucja rosyjska (1905), rewolucja październikowa (1917) i rewolucje proletariackie (po I wojnie światowej)
à wprowadzenie konstytucji było głównym punktem programu walki o obalenie ustroju federalnego, filarem praworządności w państwie
# Konstytucja była na ogół jedną ustawą
à wyjątki: francuska III Republiki, austriacka, rosyjska (1906)
# Powstanie konstytucji:
a) konstytucja OKTROJOWANA – nadana przez monarchę
à takie były przeważnie konstytucje w monarchiach europejskich (francuska Karta konstytucyjna [1814], większość niemieckich, rosyjska [1906], Księstwa Warszawskiego, Królestwa Polskiego [1815])
à charakter mniej demokratyczny – akt łaski monarchy, podkreślający suwerenność jego władzy
b) konstytucja UCHWALONA przez organ przedstawicielski
à bardziej demokratyczne (USA [1787], francuskie [1791, 1793, 1795, 1848, 1875], ogólnoniemieckie [1867, 1871, 1919])
c) konstytucja w formie PAKTU konstytuanty i monarchy (francuskie [1791, 1830], pruska [1850])
d) konstytucja przyjmowana przez PLEBISCYT LUDOWY (francuskie [1793, 1799, 1852, 1946])
# Konstytucja SZTYWNA – przepisy utrudniające jej rewizje czy nowelizacje (USA)
Konstytucja ELASTYCZNA – łatwiej było zmieniać (najbardziej elastyczna konstytucja WB – zmiana przez zwykłą ustawę uchwaloną zwykłą większością głosów)
# Konstytucje nigdy nie były kompletne – nie kodyfikowały wszystkich dziedzin zaliczanych do prawa państwowego (konstytucyjnego), np. nie zawierały przepisów dot. prawa wyborczego (odrębne ustawy – ordynacje wyborcze)
à Dla poznania ustroju państw epoki kapitalizmu nie wystarczy znajomość samego tekstu konstytucji. Trzeba znać inne ustawy państwowe i znać praktykę konstytucyjną (mogła odbiegać od tego, co zamierzali twórcy konstytucji, np. III Republika Francuska, II Rzesza [1871], USA)
# Konieczne są odpowiednie gwarancje przestrzegania konstytucji, gł. kwestia kontroli zgodności ustaw z konstytucją:
a) WB: nie ma problemu – jeśli ustawa jest niezgodna to jej uchwalenie jest równoznaczne ze zmianą konstytucji
b) USA: decydują sądy – mogą uchylić zastosowanie ustawy uznanej przez nie za niezgodną z konstytucją
c) Kraje kontynentalne: dawniej nie brano tego w ogóle pod uwagę, od połowy XIX w. specjalne Trybunały Konstytucyjne
# Koncepcja konstytucji wyłoniła się z teorii umowy społecznej, a konstytucje nowożytne opierały się na założeniach doktrynalnych prawa natury:
a) Teoria suwerenności ludu
# Antyteza monarchii absolutnej (gdzie suwerenność skupiała się w osobie władcy) i zaprzeczenie podstaw państwa feudalnego.
# Opór niektórych władców – bo teoria ta narusza podstawową legitymację ich władzy
# Nie było jej w konstytucjach oktrojowanych à król stoi ponad konstytucją, która nie normuje jego działalności
# Konstytucja angielska połączyła zasadę suwerenności króla z suwerennością ludu – wprowadzając premiera wybieranego przez lud, który faktycznie wykonywał władzę
b) Konstytucyjne gwarancje praw obywatelskich
# Wprowadzone przez Deklarację praw z 1789, pierwsze konstytucje francuskie, konstytucje stanowe i nowele do konstytucji USA – również w późniejszych konstytucjach (XIX i XX w.)
# Katalog praw obywatelskich różnie ujmowano. Na ogół gwarantowano równość wobec prawa i prawa wolnościowe (różny zakres)
à z biegiem czasu rozszerzany o prawa ekonomiczne i socjalne (np. konstytucja jakobińska), tj. prawo do oświaty, pracy, ubezpieczenia à „państwo opiekuńcze”
# Podmiotowe prawa publiczne jednostki – pojęcie stworzone przez państwo konstytucyjne
à poddany zmienił się w obywatela, miał podstawę do obrony swych praw
à prawo państwowe i administracyjne stały się prawem publicznym obowiązującym i państwo, i obywatela
$$ Ogólnie zagwarantowane przez konstytucję prawo obywatelskie wymagało bliższego określenia przez ustawy
$$ Legalne formy zawieszania/ograniczania praw obywatelskich: ogłoszenie stanu wyjątkowego
c) Teoria podziału władzy
# Inspirowała twórców konstytucji USA, konstytucji francuskiej (1791); punkt wyjścia wszystkich konstytucji nowożytnych do XX w.
# Cel – zapewnienie równowagi między poszczególnymi władzami – nigdy nie został osiągnięty
à praktyka konstytucyjna prowadziła do przewagi albo władzy ustawodawczej albo wykonawczej – w USA sądowniczej
à rozwój demokracji parlamentarnej – ku prymatowi władzy ustawodawczej i jej kontroli nad władzą wykonawczą
# Demokracja bezpośrednia – PLEBISCYT, REFERENDUM – ludność nie jest ograniczona tylko do wyboru swych przedstawicieli, lecz sama podejmuje jakąś decyzję państwową (sporadycznie XIX w., częściej XX w.)
# Zasada reprezentacji – na niej oparte pierwsze konstytucje nowożytne (wyjątek – konstytucja jakobińska [1793])
# Wybory pięcioprzymiotnikowe: powszechne, równe, bezpośrednie, tajne, proporcjonalne
# 4-przymiotnikowy system wyborczy najwcześniej w III Republice Francuskiej i II Rzeszy Niemieckiej. Rozpowszechnił się dopiero po I wojnie światowej.
à niekoniecznie odzwierciedla prawdziwą wolę wyborców – „grupy nacisku”
à do połowy XIX w. najdonioślejszą rolę odgrywał we wszystkich państwach cenzus majątkowy
à prawa wyborcze kobiet: 1869 niektóre stany USA, Finlandia – 1906, WB – 1928, Belgia – 1948
à sprzeczne z zasadą powszechności wyborów były też praktyki tj. pozbawienie praw wyborczych wojskowych w służbie czynnej
à wyższy cenzus wieku ma wpływać na bardziej konserwatywny charakter wybieranych organów
à chorzy umysłowo pozbawiani przez sąd zdolności do czynności prawnych
# Ograniczenia mające na celu odsunięcie od wyborów pewnych grup (sztuczki trzymających władzę)
(Najbardziej rozwinięte w USA, gdzie po wojnie secesyjnej [1870] niewolnicy
otrzymali prawo głosu i teoretycznie zaczęła się demokracja. Ale na południu
nie chciano ich dopuścić do głosowania)
a) DOMICYL – obowiązek zamieszkiwania na określonym obszarze (stan) przez dany czas (USA – 2 lata)
à ludność uboższa przemieszcza się za pracą
b) Ukryte cenzusy majątkowe (niby racjonalne)
à „drobna” taksa za głosowanie
à obowiązek wykazania posiadania środków na własne utrzymanie (czarni pracowali gł. na czarno” – bez podatków, ubezpieczeń – nie mogli wykazać zarobków)
c) Odsunięcie od głosowania analfabetów
à w szkołach państwowych nie uczą, prywatne bardzo drogie
à na terenach zabranych Meksykowi przeważał hiszpański (a wymagano angielskiego)
à czarni mówią slangiem
d) Egzamin z konstytucji – łatwo oblać kogoś
è (lata 30-ste) Luisiana: 50% białych – nie głosowało 1-2%
50% czarnych – nie głosowało 99,....%
è 1964 – poprawka do konstytucji USA zakazała takich sztuczek i faktycznie dopiero wtedy DEMOKRACJA
Równość (≠ pluralne) - głos każdego wyborcy ma taką samą „siłę”
# Znaczenie historyczne: każdy ma tyle samo głosów (z reguły 1) - dziś uważane jest to za oczywiste
# Naruszenie zasady równości wyborów:
à wybory PLURALNE - niektórzy wyborcy mieli więcej niż 1 głos (WB 1948)
à systemy KURIALNE (Austria, Prusy i Rosja) – obliczone na przyznanie większej liczby mandatów kuriom mało liczebnym, ale obejmującym bogatsze warstwy
à systemy KORPORACYJNE (niektóre państwa faszystowskie) – z góry określano ilość mandatów przypadających na poszczególne korporacje
à ...
prawozaoczne