Dziecko z ADHD w przedszkolu.doc

Dziecko z nadpobudliwością psychoruchową (ADHD) w przedszkolu. Leczyć i wychowywać.

        Niniejsza praca dotyczy dziecka z nadpobudliwością psychoruchową i deficytem uwagi (ADHD) w przedszkolu. Jego zachowania, kontaktów z rówieśnikami, trudnościach w uczeniu się i wreszcie sposobach leczenia i wychowywania. Spróbujemy przybliżyć sylwetkę dziecka dotkniętego ADHD, wyjaśnić jego funkcjonowanie w przedszkolnej grupie rówieśniczej oraz sposoby i metody pomocy zarówno medycznej, psychologicznej jak i wychowawczej.

SPIS TREŚCI:

1.     Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi – istota, objawy i diagnoza

1.1 Istota i objawy ADHD

1.2 Przyczyny

1.3 Diagnoza

1.4 Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym

1.5 Dziecko z ADHD w przedszkolu

1.6 Leczenie zaburzeń:

1.6.1     Medyczna pomoc dziecku

1.6.2     Psychologiczna pomoc dziecku

1.6.3     Terapie niekonwencjonalne

1.7 Wychowanie dziecka z ADHD

2.     Problem i metoda badawcza

3.     Opracowanie wyników

1.1 Istota i objawy ADHD

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi [Attention Deficit/Hiperactivity Disorder – AD/HD] jest rozpoznaniem medycznym, stosowanym wobec dzieci i dorosłych, mających poważne trudności poznawcze i zaburzenia zachowania w ważnych aspektach swojego życia (np. w stosunkach rodzinnych i osobistych, w szkole lub w pracy).[1]

Termin ADHD wprowadziło Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne i zamieściło je w klasyfikacji chorób DSM-IIIR w 1987 r. określając w ten sposób „zespół nadruchliwości z deficytem uwagi”. Jest to stan chorobowy charakteryzujący się zaburzeniami pracy mózgu. Powoduje to u osób chorych trudności z kontrolowaniem zachowania i utrzymywaniem koncentracji uwagi, czego efektem są problemy związane z przyswajaniem wiedzy, zachowaniem i kontaktami międzyludzkimi.

Podstawowymi objawami ADHD są:

- problemy z utrzymaniem koncentracji uwagi,

- nadmierna impulsywność,

- nadpobudliwość.

Objawy kłopotów z koncentracją uwagi to:

-brak zorganizowania,

- zapominalstwo,

- łatwe rozpraszanie,

- problemy z utrzymaniem koncentracji podczas zabawy.

Objawami nadpobudliwości lub nadmiernej impulsywności są:

- wiercenie się,

- problemy z zabawą w ciszy,

- przeszkadzanie i przerywanie innym,

- ciągły stan aktywności,

- nieumiejętność czekania na swoją kolej.

Dzieci z ADHD nie potrafią się skupić na określonym zadaniu, od rozpoczęcia, aż do zakończenia, łatwo się rozpraszają jakimkolwiek bodźcem. Charakterystyczna dla ich zachowania jest wzmożona ruchliwość, dzieci te są ciągle w ruchu, wszędzie ich pełno, w tym samym czasie mogą wykonywać mnóstwo różnych czynności. Nie myślą o konsekwencjach swojego zachowania, nie potrafią wyciągać wniosków z własnych doświadczeń ani powiązać skutków z przyczynami, np. nie rozumieją niezadowolenia nauczyciela, spowodowanego ich nieodpowiednim zachowaniem. Reagują impulsywnie i gwałtownie, łatwo popadają w skrajne nastroje, mają niskie poczucie własnej wartości.

W charakterystyce zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi wykorzystuje się pojęcia z psychologii klinicznej i psychiatrii dziecięcej (np. niepokój, uwaga, koncentracja, impulsywność, hiperaktywność, hiperkinezja, hipermotoryka), co wskazuje na zaburzenia, które należy potraktować w szczególny sposób.

Mianem dzieci hiperaktywnych nazywa się dzieci, które nie umieją we właściwy sposób dokonać wyboru pomiędzy tym, co ważne, a tym, co nieważne i skupić swojej uwagi na rzeczach istotnych. Nie potrafią odpowiednio zablokować i dokonać selekcji dopływających doń bodźców. Ich uwaga przeskakuje z jednego źródła bodźców na następne i mają trudności z tym, aby zająć się dłużej jedną sprawą. Dzieci te najpierw robią, potem dopiero myślą.

U większości dzieci w wieku 3 – 7 lat stwierdza się podwyższoną emocjonalność. W tym czasie zazwyczaj trafiają one do przedszkola lub szkoły, gdzie przeżywają nowe sytuacje ekscytujące lub napawające lękiem. Jednocześnie trwa ważny proces odcinania się od rodziców, który również wzbudza w dzieciach strach. Swoje emocje dzieci odreagowują w różny sposób, wykazują brak zainteresowania, koncentracji albo niepokój czy nawet gwałtowność. W ten sposób w zachowaniu dziecka odbicie znajdują problemy, które ono aktualnie przeżywa, np. kryzys małżeński rodziców, rozwód, nowi członkowie rodziny, kłopoty w szkole, zagrożenie przemocą, brak czasu ze strony kochających przecież rodziców, itp. Wszystko to wpływa na zachowanie dzieci i ma poważne konsekwencje dla jego psychiki. W rezultacie pojawia się nadpobudliwość psychoruchowa, gwałtowność reakcji czy też agresja.

Większość chorych na ADHD wykazuje przeciętny lub ponadprzeciętny poziom intelektualny. Wysoki poziom inteligencji umożliwia dzieciom chorym radzenie sobie w szkole tak długo, aż nie dotknie ich jakiś kryzys, zazwyczaj w wieku dojrzewania. Najczęstszym problemem są tutaj niska samoocena i kontakty międzyludzkie.

Problem ADHD częściej dotyka chłopców niż dziewczynek. Jest to stosunek 9:1. U dziewcząt przeważają zaburzenia koncentracji uwagi, u chłopców natomiast częściej występuje nadpobudliwość psychoruchowa i agresja, ponieważ są oni zarówno pod względem fizycznym jak i organicznym narażeni na tego rodzaju zachowania.

Wolf-Wedigo Wolfram przyczyn dopatruje się w warunkach socjalizacji. Mianowicie uważa on, że chłopcom brakuje często możliwości identyfikacji z mężczyznami. Opiekują się nimi i wychowują przede wszystkim kobiety, w związku, z czym wynikające ze specyfiki płci potrzeby chłopców mogą zostać zaspokojone tylko w mniej zadowalający sposób niż u dziewczynek.[2]

Heike Baum natomiast zastanawia się czy chłopcy rodzą się z większą energią agresywną, (której wszyscy potrzebujemy do przetrwania). Uważa również, że w procesie wychowania chłopcom pozwalamy na bardziej „dzikie” zachowania niż dziewczynkom i dlatego też oni kierują swoją agresję na zewnątrz.

Częstotliwość występowania zespołu nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci ocenia się na 10-12 %. Niestety nie ma dokładnych danych dotyczących Polski, ale szacuje się, że problem ADHD dotyczy ok. 400 tys. dzieci. Nie wszyscy rodzice udają się po pomoc do lekarzy. Według danych światowych tylko 1/5 ogólnej liczby dzieci nadpobudliwych na świecie trafia pod opiekę specjalistycznego lecznictwa.[3]

Dzieci nadpobudliwe nie potrafią przypomnieć sobie zasad we właściwym momencie. Chociaż znają reguły i chcą się do nich stosować niestety nie są w stanie tego zrobić. To właśnie rodzice, opiekunowie czy nauczyciele powinni jak najczęściej przypominać im te zasady i reguły, przewidując, kiedy zachowania impulsywne mogą nastąpić.

Występujące z ADHD zaburzenia koncentracji uwagi powodują, że zachowanie dziecka odbieramy jako niegrzeczne lub bezczelne, a ono po prostu nie może zbyt długo skupić się na jednej rzeczy, chociaż bardzo się stara.

Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci w wieku przedszkolnym występuje na ogół w formach złożonych i obejmuje trzy sfery rozwojowe – ruchową, poznawczą i emocjonalną.

Sfera ruchowa:

§        nadmierna ekspansja ruchowa – dziecko biega, skacze, kręci się i są to działania bezcelowe i niezorganizowane, niechętnie korzystają z propozycji udziału w zajęciach ruchowych zorganizowanych np. rytmika, zabawy zespołowe,

§        niepokój ruchowy – u dziecka, które wprawdzie dość długo potrafi pozostać w jednym miejscu, występują różnego rodzaju ruchy ciała: machanie nogami, bębnienie palcami o blat stołu, wzruszanie ramionami, drapanie się, dłubanie w nosie, obgryzanie paznokci oraz dość często masturbowanie się, oraz ruchy mimowolne – tiki.

§        forma mieszana – tutaj występuje zarówno ekspansja ruchowa, jak i niepokój ruchowy.

Przy większym nasileniu nadpobudliwości ruchowej może także wystąpić niezręczność, niezborność, brak dokładności, precyzji, co sprawia, że dzieci te ciągle coś tłuką, zrzucają, łamią i ulegają wypadkom. Często nie potrafią się sprawnie ubrać czy spakować swoich rzeczy.

Niepokój ruchowy objawia się także dodatkowymi skurczami mięśni, wyładowaniami ruchowymi. Dzieci takie wykonują wiele drobnych, niepotrzebnych ruchów, np. bazgrzą po zeszycie, obgryzają ołówek, skrobią po ławce, niszczą rzeczy znajdujące się wokół nich. Wzrost emocjonalnego napięcia może doprowadzić do jąkania czy też nerwicy.

Sfera poznawcza: są to głównie zaburzenia koncentracji uwagi – dziecko nie jest w stanie skupić się dłużej na jednej czynności czy temacie, nawet, jeżeli to jest zabawa, łatwo się rozprasza, nie potrafi się zorganizować, jest zapominalskie. Dzieci te nie lubią czytać, często nie mają własnych zainteresowań, szybko się zniechęcają do zajęć wymagających większego wysiłku umysłowego. U takich dzieci często występuje także wzmożona wyobraźnia. Świat fantazji zaczyna wtedy przeważać nad rzeczywistością. Dziecko jest zamyślone, pogrążone w swoim świecie, czasami coś mówi do siebie lub nie na temat, robi miny, nie śledzi tematu zajęć i nie uważa.

Sfera emocjonalna: zaburzenia reakcji emocjonalnych – dziecko reaguje nieadekwatnie do bodźca, jest nadwrażliwe, lękliwe, gadatliwe, drażliwe, impulsywne, a czasem wręcz agresywne. Jego uczucia są krótkotrwałe.

Nadpobudliwość emocjonalna może objawiać się także w postaci wzmożonej lękliwości. Pojawia się wtedy niepokój, lęk, strach przed różnymi sytuacjami. Pytane o coś dzieci te pocą się, czerwienią lub bledną. Ten rodzaj nadpobudliwości może przejawiać się także w sferze uczuć wyższych, głównie społecznych.

Dzieci nadpobudliwe często przeżywają cudzą krzywdę, zamartwiają się, płaczą, mocno przeżywają swoje niepowodzenia, nieporozumienia w domu czy wśród rówieśników.

 

Zaburzenia, które obejmują te trzy sfery rozwojowe nazywamy pierwotnymi efektami ADHD. Rzutują one na społeczne i poznawcze funkcjonowanie dziecka oraz sposób, w jaki jest ono odbierane przez rówieśników.

Możemy wyodrębnić również wtórne efekty, które wywoływane są właśnie pod wpływem otoczenia, a konkretnie reakcji innych ludzi na osobę chorą. Są one odrzucane przez innych, pozostawione na uboczu, niekiedy ignorowane, nierozumiane. Prowadzi to do ogromnych problemów emocjonalnych. Dzieci te wykazują niską samoocenę, bark szacunku do samego siebie, czują się wyobcowane. Zdarza się również często, że dzieci z ADHD są negatywnie oceniane przez osoby dla niego ważne, co wywołuje u nich poczucie bezsilności i beznadziejności, zwłaszcza, jeżeli ciągle są karcone za zachowania, których tak naprawdę nie są w stanie zmienić.

1.2 Przyczyny

Czy nadpobudliwość jest wynikiem zaburzeń rozwoju, czy może jest to zespół cech składających się na temperament dziecka? Czy jest uwarunkowana genetycznie, czy też może jest wynikiem mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN)?

Psychologowie i lekarze wymieniają różne przyczyny nadpobudliwości psychoruchowej.

Badania przeprowadzone przez dr. Alana Zametkina, na dorosłych, udowodniły, że pomiędzy badanymi ze zdiagnozowanym ADHD a osobami zdrowymi istnieją różnice w ilości zużytej energii, potwierdziły zredukowany metabolizm glukozy w partiach kory mózgowej związanych ze sterowaniem uwagą, emocjami i kontrolą impulsów.

 .I. P. Pawłow stwierdził, że indywidualne cechy ludzkiego działania zależą od czynności układu nerwowego, a przede wszystkim od trzech podstawowych, względnie stałych jego właściwości: siły, równowagi i ruchliwości procesów pobudzania i hamowania w korze mózgowej.[4]

Układ nerwowy człowieka jest odpowiedzialny za regulację równowagi między organizmem a jego środowiskiem. Powinien się on odznaczać odpowiednią siłą procesu pobudzania oraz siłą procesu hamowania równoważącą siłę pobudzania, a także umiarkowanym stopniem ruchliwości tych procesów. Siła OUN to inaczej zdolność komórek nerwowych do wytrzymywania długotrwałych bądź silnych bodźców pobudzających lub hamujących. Pomiędzy procesami pobudzenia i hamowania musi być zachowana równowaga. U dzieci nadpobudliwych występuję zaburzenie tej równowagi, w związku z czym są one zdolne do silnych i długotrwałych reakcji pobudzeniowych, natomiast reakcje hamulcowe są słabe i krótkotrwałe.

Badania nad nadpobudliwością psychoruchową prowadzone w latach 80-tych, w większości stanowiły prace opisowe, charakteryzujące różne sfery funkcjonowania osób dorosłych i dzieci. Niezwiązane jednak były z żadną konkretną teorią.

Richard Barkley skonstruował model nadpobudliwości, który wyjaśniał mechanizmy powstawania złożonego obszaru objawów w nadpobudliwości. Według niego nadpobudliwość jest wynikiem zaburzeń funkcji kory przedczołowej.

Prezentowany przez Barkleya model zakłada, że deficyt hamowania reakcji jest podstawowym zaburzeniem w nadpobudliwości, co prowadzi do zaburzeń w czterech funkcjach neuropsychologicznych, których praca jest zależna od procesu hamowania. Wpływa to z kolei na obniżenie kontroli zachowania motorycznego i na zachowania samoregulacyjne (autokierujące), czego konsekwencją jest słaba koncentracja uwagi.

Zdolność hamowania reakcji motorycznej na zdarzenie pozwala na optymalne wykorzystanie czterech neuropsychologicznych funkcji wykonawczych:

§        pamięci operacyjnej – jest to zdolność do powiązania w czasie przeszłości i przyszłości, przetwarzanie zdobytych informacji i doświadczeń w celu wykorzystania ich w przyszłości w innej sytuacji;

§        samoregulacji impulsywno-motywacyjno-wzbudzeniowej – jest to zdolność do skutecznego realizowania celowego zachowania;

§        internalizacji mowy – jest to zdolność do refleksji, układania planów i zasad. Połączenie mowy wewnętrznej z pamięcią operacyjną pozwala na przyswojenie norm społecznych i rozwój myślenia moralnego.

§        rekonstrukcji – jest to zdolność do analizy i syntezy zdarzeń, dzięki którym powstaje możliwość kreatywności. Rekonstrukcja pozwala na sekwencyjną organizację zdarzeń.

Według Barkleya obniżenie reakcji hamowania zachowania, zmniejsza efektywne działanie czterech powyższych funkcji.

U dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej występuje brak tego właśnie hamowania i w związku z tym niemożliwy jest prawidłowy rozwój pozostałych funkcji wykonawczych.

Dzieci z ADHD są nadaktywne, impulsywne, głośniejsze i bardziej gadatliwe, od innych, zdrowych dzieci. Potrafią mówić głośno, zarówno do innych jak i do siebie.

Inną oznaką zaburzenia funkcji hamowania jest udzielanie szybkich nieprzemyślanych odpowiedzi, nieumiejętność czekania na swoją kolej, przerywanie innym.

Kolejnym dowodem na istnienie owych zaburzeń jest nieumiejętność zmiennego zachowania w zależności od otrzymanego bodźca, problemu w zadaniach z odroczoną odpowiedzią, czy też trudności w zadaniach ciągłego wykonania.

Różni naukowcy wysuwają również hipotezę, że zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest przekazywany z pokolenia na pokolenie, czyli jest uwarunkowana genetycznie. Przeprowadzone badania ujawniły, że jeśli u kogoś z bliższych lub dalszych krewnych stwierdzano lub stwierdza się występowanie zespołu nadpobudliwości, to ryzyko ponownego wystąpienia ADHD i kolejnego jej członka jest 5-7 razy większe niż u dzieci z rodzin, w których ten problem nie istnieje. Ryzyko wystąpienia zespołu nadpobudliwości u dziecka wzrasta nawet do 50%, gdy jedno z rodziców miało lub ma zespół hiperkinetyczny.[5] Nie oznacza to jednak wcale, że jeżeli sami cierpimy z powodu ADHD, to nasze dzieci również będą miały ten sam problem. Jest to bardziej prawdopodobne, ale nie pewne.

W połowie lat 90-tych opublikowano badania, w których stwierdzono, że u osób nadpobudliwych istnieje zaburzona równowaga pomiędzy dwoma neuroprzekaźnikami – noradrenaliną i dopaminą.

Właściwy poziom noradrenaliny pomaga skupić się na wszystkim, co nowe lub niezwykłe. Jej niedobór może powodować niedocenianie zagrożenia, natomiast nadmiar wywołuje stan ciągłego pobudzenia organizmu. Noradrenalina pozwala na rozpoznanie sygnału zagrożenia i reakcję organizmu.

Dopomina zaś odpowiada z gotowość do odbioru i przetwarzania informacji oraz zdolność do selekcji i koncentracji na jednym wybranym bodźcu. Właściwy jej poziom pozwala odrzucić nieważne i zbędne informacje i utrzymać uwagę na zadaniu.

Dziecko z nadpobudliwością nie selekcjonuje docierających doń bodźców i wszystkie traktuje jako równie ważne, np.: głos nauczyciela czy matki, szelest przewracanych kartek, hałas uliczny czy też ruch firanki poruszanej wiatrem. Jednocześnie niedobór noradrenaliny powoduje, że dziecko nie potrafi rozpoznać informacji o zagrożeniu, w związku z czym nie potrafi mu przeciwdziałać, np.: zna zasady bezpiecznych zabaw zimą, a mimo to jeździ na łyżwach po zamarzniętym jeziorze.

W ADHD częściej występuje zmiana w genie DAT1, kontrolującym system dopaminy w mózgu. Stwierdzono też częstsze występowanie „nieprawidłowego” receptora dla dopaminy.[6]

Niestety, pomimo, iż znane są dobrze niektóre działania neurotransmiterów, nadal nie wiadomo, w jakim stopniu wpływają one na przepływ informacji w mózgu. Nie wiadomo także, w jaki sposób kierują one naszym zachowaniem.

1.3 Diagnoza

Aby zdiagnozować ADHD potrzebna jest wizyta u lekarza specjalisty z zakresu psychiatrii dzieci i młodzieży. Decyzję o konieczności takiej wizyty mogą jednak podjąć nauczyciele lub rodzice na podstawie wcześniejszej obserwacji, jeżeli dziecko spełnia następujące warunki:

1.trudne zachowania u dziecka:

                  - występują dłużej niż 6 miesięcy,

                  - są nieodpowiednie dla poziomu rozwoju dziecka,

                  - pojawiają się co najmniej w dwóch różnych obszarach życia,

występują już przed 7 rokiem życia .

2. dziecko:

    - nie zwraca uwagi na szczegóły,

    - zapomina o zadaniach i poleceniach,

    - gubi przedmioty,

    - jest nieuważne i z tego powodu popełnia błędy,

    - łatwo się dekoncentruje,

    - unika zadań wymagających większego zaangażowania umysłowego.

3. objawami takiego zachowania może być:

    - machanie nogami i rękami,

    - częste bieganie i wspinanie się,

    - trudności ze spokojną zabawą w ciszy,

    - nadmierna gadatliwość,

    - niecierpliwość,

    - przerywanie innym.

Jeżeli dziecko wykazuje takie objawy, ale nie spełnia warunków z punktu 1 i 2, zwraca na siebie uwagę, jednak najprawdopodobniej przyczyną takiego zachowania są jakieś inne, niż ADHD, zaburzenia np. lękowe, osobowościowe, lub jakiś kryzys, który dziecko przeżywa.

Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne opracowało kryteria diagnostyczne stosowane w diagnozowaniu ADHD. Klasyfikacja DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders):

A1. Zaburzenia koncentracji uwagi. Sześć lub więcej z następujących objawów utrzymywało się, przez co najmniej pół roku na poziomie niezgodnym z normą rozwojową.

a)     Często nie potrafi skupić się na szczegółach i popełnia proste błędy w zadaniach szkolnych i innych ćwiczeniach.

b)    Często ma problemy z utrzymywaniem koncentracji podczas zabawy oraz wykonywania ćwiczeń w klasie.

c)     Często nie słucha, gdy się do niego mówi.

d)    Często nie wykonuje poleceń i nie kończy rozpoczętych zadań i ćwiczeń

     ( nie w związku z zaburzeniami opozycyjnymi lub brakiem zrozumienia

       poleceń).

e)     Często ma problemy z zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć.

f)      Często gubi materiały i przybory potrzebne do pracy lub innych zajęć (np. zabawki, kartki z poleceniami, ołówki, książki, narzędzia).

g)    Często unika i z niechęcią podchodzi do zadań wymagających dużego wysiłku umysłowego (np. odrabianie prac domowych).

h)    Często rozprasza się pod wpływem bodźców zewnętrznych.

i)      Często zapomina o różnych codziennych sprawach.

A2. Nadpobudliwość-impulsywność. Sześć lub więcej z następujących objawów utrzymywało się, przez co najmniej pół roku na poziomie niezgodnym z normą rozwojową.

Nadpobudliwość:

a)     Często wykonuje nerwowe ruchy dłońmi lub stopami i wierci się na krześle.

b)    Często wstaje z miejsca podczas lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia.

c)     Często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, kiedy jest to zachowanie niewłaściwe.

d)    Często nie potrafi bawić się lub odpoczywać w ciszy i spokoju.

e)     Często jest w ruchu i nie daje się go uspokoić.

f)      Często jest nadmiernie gadatliwe.

Impulsywność:

g)    Często wyrywa się z odpowiedzią, zanim pytanie zostanie sformułowane w całości.

h)    Często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej.

i)      Często przerywa innym lub im przeszkadza (np. wtrąca się do rozmów i zabaw).

B. Niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości i impulsywności ujawniły się przed siódmym rokiem życia dziecka.

C....