KLASYCZNE WIZJE DZIEJÓW (na podstawie P. Sztompka, Socjologia)
1/ TEORIA EWOLUCJONISTYCZNA
Ewolucja dziejów to proces kierunkowy i endogenny, przebiegający w sposób prawidłowy i konieczny przez szereg etapów ku coraz doskonalszym formom życia społecznego
H. Spencer, A. Comte
• od prostoty do złożoności
• od chaosu do artykulacji
• od jednolitości do specjalizacji
• od płynności do organizacji
Cechuje ją:
- determinizm
- fatalizm
- finalizm
- progresywizm
- uniformizm
- jednoliniowość
WIZJE EWOLUCJI (przykłady):
A. Comte
prawo trzech stadiów: teologiczne, metafizyczne, pozytywne
(wszelkie formy organizacji społecznej są pochodnymi od dominujących sposobów myślenia – idealizm historiozoficzny)
H. Spencer
społeczeństwo militarne vs społeczeństwo industrialne
L. H. Morgan
dzikość – barbarzyństwo – cywilizacja
E. Durkheim
solidarność mechaniczna vs solidarność organiczna
F. Toennies (prekursor neoewolucjonizmu)
wspólnota vs stowarzyszenie
2/ TEORIA CYKLI SPOŁECZNYCH
Dzieje przyjmują schemat cyklu, czyli powracających kołowo powtarzających się, prawidłowych i koniecznych faz.
Mikołaj Danilewski (XIX w.)
Przedmiotem rozwoju są cywilizacje, które przechodzą przez pięć faz (cykli życiowych):
1/ pojawienie się cywilizacji
2/ uzyskanie odrębności kulturalnej i politycznej
3/ rozkwit cywilizacji
4/ wyczerpanie się potencjału twórczego
5/ rozpad i upadek cywilizacji
Teoria cykli dziejowych – Vilfredo Pareto
Koncepcja lwa i lisa została w socjologii wykorzystana m.in. przez V. Pareto w jego teorii krążenia elit. Opiera się ona na następujących założeniach:
1/ Zmiana historyczna to krążenie elit
2/ O właściwości elit decydują residua (skłonności, motywacje predyspozycje)
3/ Residua przyjmują dwie formy:
a/ innowacyjność, przedsiębiorczość, ekspansywność, ryzyko, pasja
b/ konserwatyzm, ostrożność, tradycjonalizm, kult stabilności i ciągłości
Wyróżniamy rozmaite cykle krążenia elit. Najważniejsze to:
• Cykl polityczno-militarny (lisy i lwy) – w warunkach wojny rządzą lwy, które nie sprawdzają się w sytuacji pokoju; dopuszczają więc do swoich kręgów lisy, które po jakimś czasie przejmują władzę; ale kiedy pojawia się konflikt zmuszone są prosić o pomoc lwy i cykl się powtarza
• Cykl ekonomiczno-przemysłowy (rentierzy i spekulanci) – analogicznie do powyższego; rentierzy sprawdzają
• się w warunkach pewności i stagnacji, spekulanci natomiast w warunkach podniesionego ryzyka
Pitrim Sorokin
mentalność ideacyjna–mentalność idealistyczna–mentalność zmysłowa
3/ MARKSISTOWSKI MATERIALIZM HISTORYCZNY
odnosi się do dualistycznej (dwa etapy) wizji rozwoju dziejów
4/ TEORIA PODMIOTOWOŚCI I STAWANIA SIĘ SPOŁECZEŃSTW
nacisk na aktywność indywidualną i zbiorową ludzi konstruujących świat społeczny, społeczeństwo znajduje się w ciągłym procesie tworzenia się
GLOBALIZACJA
TEORIE WPROWADZAJĄCE ZAGADNIENIA GLOBALIZACJI (rozwinięcie w: P.Sztompka „Socjologia”)
1/ Teoria imperializmu (1902r. J.A. Hobson)
kapitalistyczne centra / społeczeństwa peryferyczne
2/ Teoria zależności (Paul Prebisch)
centrum / peryferia
3/ Teoria systemu światowego (Immanuel Wallerstein)
3 stadia historii ludzkości:
- epoka mini-systemów
- epoka imperiów światowych
- epoka systemu światowego
TEORIE GLOBALIZACJI KULTUROWEJ
„globalna ekumena” (Ulf Hannerz) – obszar ciągłych interakcji kulturowych, wzajemnej penetracji i wymiany kulturowych treści
wizje losów ekumeny kulturowej:
1/ globalna homogenizacja – świat podlega gwałtownym wpływom kultur dominujących, np. amerykanizacja kultury
2/ nasycenie kulturowe – świat podlega wpływom kultur dominujących, ale jest to proces długotrwały i zaznaczony oporem kultur podległych
3/ deformacja kulturowa – kultury peryferyjne czerpią wzory kultur dominujących, ale w zdeformowanej postaci, np. gorsze wersje filmów sensacyjnych
4/ amalgamacja kulturowa, kultury mniej znaczące zachowują swoją tożsamość
Czynniki wpływające na zmiany w kulturze lokalnej pod wpływem ekspansji centrum kulturowego:
1/ moment wyjścia danego społeczeństwa z izolacji
2/ poziom rozwoju ekonomicznego i technologicznego
3/ stopień artykulacji silnych lokalnych wizji filozoficznych lub religijnych i znaczenie elit
4/ zapisane w społeczności standardowe sposoby reagowania na zmianę społeczną
WIZJE GLOBALIZACJI R. Robertson
1/ Globalny Gemeinschaft I (różnorodne, izolowane wspólnoty)
2/ Globalny Gemeinschaft II (ogólnoludzka wspólnota wokół pewnych wartości)
3/ Globalny Gesellschaft I (niezależne państwa narodowe powiązane więziami kooperacyjnymi)
4/ Globalny Gesellschaft II (globalna unifikacja polityczna i ekonomiczna)
PONOWOCZESNE TYPY OSOBOWOŚCI – ZYGMUNT BAUMAN
1/ WŁÓCZĘGA
W zmianie widzi szansę na poprawienie swojego bytu
Nieustannie dąży do zmian
Nie jest przywiązany do miejsc
Poszukuje nowych miejsc i doświadczeń, odczuwa potrzebę odnowienia losu
2/ TURYSTA
Kolekcjoner wrażeń
Wymaga, aby świat, który zwiedza był warty ceny, którą płaci
Turystyka konsumpcyjna
3/ GRACZ
Walczy o pozycję, miejsce w strukturze społecznej
Gotowy do podjęcia ryzyka
Nieustannie poszukuje zwycięstwa
4/ SPACEROWICZ
Przemieszcza się z miejsca na miejsce tylko w określonym celu, nie spaceruje dla przyjemności, gdyż byłaby to strata czasu
FLANEUR – pojęcie wprowadzone przez Charles’a Baudelaire, oznacza osobę spacerującą dla przyjemności spacerowania i poznawania miasta. Termin wprowadzony pod koniec XIXw.
Posiąść tłum — oto jego namiętność i powołanie. Wielka rozkosz dla prawdziwego flâneura i rozmiłowanego obserwatora: zamieszkać w mnogości, falowaniu, ruchu, w tym, co umyka, co jest nieskończone. Być poza domem, a przecież czuć się wszędzie u siebie; widzieć świat, być w środku świata i w ukryciu zarazem, takie są drobne przyjemności tych umysłów niezależnych, namiętnych, bezstronnych, które słowo tylko nieudolnie potrafi scharakteryzować. Obserwator — to książę, który wszędzie zachowuje incognito.
KONSUMPCJA JAKO PRAKTYKA SPOŁECZNA
Zestaw umiejętności posiadanych przez jednostkę, przejawiających się w jej zachowaniu, dzięki którym jest ona w stanie brać czynny udział w codziennym życiu społecznym
ASPEKTY KONSUMPCJI
1/ emocjonalny
subiektywne odczucia i reakcje wobec konsumowanych obiektów
2/ integracyjny
jednostka integruje obiekt konsumpcji z własną osobowością
3/ klasyfikacyjny
przedmioty konsumpcji służą jako przekaźniki różnych informacji dotyczących wartości, norm, cech osobowości jednostki
4/ interakcyjny
Obiekty konsumpcji są wykorzystywane do nawiązywania
RACJONALNY MODEL KONSUMENTA – cechy racjonalnego konsumenta:
1/ RACJONALNOŚĆ
konsument dąży do polepszenia warunków życia, jest świadomy swoich preferencji, nie działa kapryśnie
2/ WIEDZA
konsumenci mają wiedzę na temat produktów i na tej podstawie dokonują wyborów
3/ SPÓJNOŚĆ
preferencje konsumentów są względnie stałe w czasie i miejscu
4/ NIEZALEŻNOŚĆ
preferencje konsumentów są niezależne od siebie nawzajem
Współczesny konsument jest nieracjonalny. Kieruje się impulsem i wciąż nowymi zachciankami. Można tutaj odróżnić potrzeby (needs) od zachcianek (wants). Te pierwsze są podstawą racjonalnej konsumpcji, drugie – nieracjonalnej.
ŚMIECIOLOGIA (garbeology) – „nauka” z pogranicza etnografii, socjologii i antropologii kulturowej. Zapoczątkowana pod koniec lat 70tych przez Williama Ratuje, w Polsce uprawiana przez Władysława Pessela. Opiera się na kilku podejściach teoretycznych:
1/ KULTURA Z ODZYSKU
postmodernizm i kultura z odzysku
2/ PODEJŚCIE EKOLOGICZNE
segregacja odpadów, ekologiczne opakowania itd.
3/ PODEJŚCIE ALARMISTYCZNE
odpadki i odrzuty atrybutem
człowieka zdegradowanego
4/ PODEJŚCIE KULTUROZNAWCZE (Wł. Pessel)
pozostałości materialne są wciąż rzeczami, ale znaczą jako rzeczy już niepotrzebne
w sensie ontologicznym i epistemologicznym nie zatracają całkowicie pamięci o pierwotnym przeznaczeniu
na śmietnikach uwyraźniają się codzienne obyczaje
Nari.shma