PROGRAM PRACY Z DZIEĆMI UPOŚLEDZONYMI UMYSŁOWO W STOPNIU LEKKIM W KLASACH I – III SZKÓŁ MASOWYCH
Agnieszka Maj , Anita Pielak, Hanna Rdzanek, Izabela Zwidryn
AKADEMIA UMIEJĘTNOŚCI PEDAGOGICZNYCH
KWIDZYN 2004r.
SPIS TREŚCI
I. Wstęp ............................................................................. ....................................................................... ..........str.3
II. Definicja upośledzenia umysłowego i klasyfikacja upośledzeń................................................................................str.4
Hanna Rdzanek
III. Charakterystyka uczniów upośledzonych w stopniu lekkim.................................................................................. .str.8
IV. Planowanie pracy. Tworzenie indywidualnych planów pracy...............................................................................str.11
Agnieszka Maj, Anita Pielak, Hanna Rdzanek, Izabela Zwidryn
V. Procedury osiągnięcia celów edukacyjnych dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim..............str. 38
VI. Przewidywane osiągnięcia uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim w klasach I-III.......................str. 40
VII. Ocenianie uczniów........................................................................................................................................................str. 45
VIII. Bibliogfrafia ...............................................................................................................................................................str. 47
Opracowanie graficzne – Izabela Zwidryn
I. WSTĘP
Ustawa o systemie oświaty postawiła przed współczesna szkołą wiele zadań. Jednym z nich jest podjęcie problemu integracji uczniów niepełnosprawnych w ramach funkcjonowania szkół masowych. Realizacja tego zadania postawiła szkoły i nauczycieli wobec całkiem nowych problemów zarówno organizacyjnych jak i metodycznych. Mówimy nie tylko o pokonaniu barier architektonicznych ale również o przygotowaniu kadry pedagogicznej do pracy z uczniami przejawiającymi bardzo zróżnicowane dysfunkcje rozwojowe.
Prawidłowe funkcjonowanie w warunkach szkolnych zwłaszcza uczniów z niepełnosprawnością umysłową wymaga od nauczyciela głębokiej wiedzy pedagogicznej z wielu dziedzin, ogromnego zaangażowania oraz wielkiego nakładu pracy. Wielkie zainteresowanie zagadnieniem świadczy o ich gotowości do zmierzenia się z nałożonymi na nich zadaniami. Potrzeba wzbogacania warsztatu pracy prowadzi do poszukiwań wszelkich źródeł doskonalenia. Jednym z nich jest współpraca i dzielenie się doświadczeniami. Wychodząc naprzeciw potrzebą pod patronatem Akademii Umiejętności Pedagogicznych powstały zespoły przedmiotowe nauczycieli , których zadaniem było opracowanie programu pracy z uczniami upośledzonymi umysłowo w stopniu lekkim w szkołach masowych. Niniejsze opracowanie skierowane jest do nauczycieli nauczania zintegrowanego. Jest wynikiem pracy zespołu w składzie:
Agnieszka Maj nauczycielka SP 5 w Kwidzynie
Anita Pielak nauczycielka SP w Cyganach
Hanna Rdzanek – nauczycielka Specjalnej Szkoły Podstawowej w Kwidzynie
Izabela Zwidryn - nauczycielka SP 5 w Kwidzynie
Elżbieta Nowak- doradca metodyczny nauczania zintegrowanego AUP Kwidzyn
Nauczanie zintegrowane jest etapem edukacji o wyjątkowym znaczeniu dla całej nauki szkolnej uczniów. Efekty osiągnięte przez dzieci w tym okresie życie dają podwaliny w postaci podstawowych umiejętności umożliwiających dalsze zdobywanie wiedzy. Wielkie znaczenie ma również budowanie w tym okresie właściwych postaw będących zaczątkiem wychowawczym do późniejszego kształtowania jednostek efektywnie funkcjonujących we współczesnym świecie. Jeżeli ten pierwszy kontakt z procesem kształcenia jest uwieńczony sukcesem, następne etapy edukacji mają również szanse na jak najlepsze rezultaty. Prawidłowość ta dotyczy w takim samym stopniu uczniów z dysfunkcjami rozwojowymi.
Osiągnięcie tego podstawowego celu w stosunku do dziecka upośledzonego umysłowo jest zadaniem bardzo odpowiedzialnym i trudnym, wymaga spełnienia wielu warunków oraz ogromnego nakładu dodatkowych działań pedagogicznych i wychowawczych. Zadaniem niniejszego opracowania jest przybliżenie najważniejszych zagadnień związanych z planowaniem pracy z tym dzieckiem realizowanej w klasach zintegrowanych szkół masowych.
II . DEFINICJA UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO I KLASYFIKACJA UPOŚLEDZEŃ
Wartość i poziom rozwoju każdego społeczeństwa wyraża się jego stosunkiem do jednostek niepełnosprawnych. Na przestrzeni wieków stosunek ten przechodził transformację od wrogości, odrzucenia do zrozumienia i tworzenia systemów pomocy. Na przemianę tą wpłynął gwałtowny rozwój nauki, podniesienie poziomu wiedzy w społeczeństwie oraz poświęcenie i ciężka praca ludzi zaangażowanych w działalność na rzecz niepełnosprawnych.. Szczególnie trudno jest przezwyciężyć stereotypy i niestety uprzedzenia dotyczące osób upośledzonych umysłowo, które jeszcze pokutują w środowiskach o niskim rozwoju kulturowym. Związane jest to ze złożonością etiologii upośledzeń umysłowych oraz faktu, że jest to niepełnosprawność trwała ( jej przejawy można niwelować tylko do pewnego stopnia). Nie oznacza to , że powinniśmy pozostawać bierni, wprost przeciwnie- od zaangażowania i prowadzenia szerokich działań ( procesu kształcenia, polityki społecznej, opieki medycznej, integracji w społeczeństwie) zależy godne życie osób z niepełnosprawnością umysłową w warunkach współczesności.
Celem tego opracowania jest wyposażenie nauczycieli nauczania zintegrowanego szkół masowych w wiadomości ułatwiające im efektywną pracę z uczniami upośledzonymi umysłowo na etapie wczesnoszkolnym. Zagadnienia związane z etiologią niepełnosprawności umysłowej oraz metodami postępowania zmierzającego do możliwie najlepszego ( na miarę jednostkowych możliwości) poziomu rozwoju leżą w gestii zainteresowania wielu dziedzin nauki min: medycyny, psychologii, pedagogiki, socjologii itp. Prekursorem oligofrenopedagogiki na gruncie Polski była profesor Maria Grzegorzewska. Problematyka upośledzeń umysłowych ma charakter rozwojowy tzn. ciągle prowadzone są nowe badania pogłębiające i doskonalące naszą wiedzę.
Najogólniej można wyróżnić zdaniem J. Wyczesany dwa przeciwstawne modele niepełnosprawności:
-model medyczny- traktujący problem jako jednostkowy, leczony z pomocą profesjonalistów i wiążący się z polityką zdrowotną
-model społeczny- traktujący zagadnienie jako problem psychospołeczny
W literaturze przedmiotu jak również w języku potocznym funkcjonuje wiele określeń niepełnosprawności umysłowej min:
- niedorozwój umysłowy,
- upośledzenie umysłowe,
- oligofrenia (z j. Greckiego oligos-mały, phren-umysł),
- opóźnienie rozwoju umysłowego,
- obniżona sprawność umysłowa,
- niepełnosprawność umysłowa,
- otępienie umysłowe (demencja)
Zdaniem J. Kostrzewskiego „upośledzenie umysłowe jest to stan charakteryzujący się istotnie niższym od przeciętnego ogólnym poziomem funkcjonowania intelektualnego i zaburzeniami w zakresie przystosowania się”. Autor ten przedstawia w obrazowy sposób podział wszelkiego rodzaju dysfunkcji intelektualnych ( rys. 1)
Dysfunkcje intelektualne
Upośledzenie
określonej funkcji
Globalne
Obniżenie poziomu określonej funkcji
Zahamowanie rozwoju określonej funkcji
umysłowe
Parcjalne
Opóźnienie rozwoju intelektualnegonego
Obniżenie poziomu
intelektualnego
Zahamowanie rozwoju
umysłowego
Opóźnienie poziomu określonej funkcji
Rys.1 Rodzaje dysfunkcji intelektualnych za J. Kostrzewskim
Jak widać na powyższym rysunku upośledzenie umysłowe zaliczane jest do globalnych dysfunkcji intelektualnych i ma charakter nadrzędny do pojęć niedorozwoju umysłowego i otępienia umysłowego. Upośledzenie umysłowe, jak podkreśla wielu autorów ( M.Bogdanowicz, H. Borzyszkowska) jest globalną dysfunkcją rozwojową powstałą na skutek oddziaływania różnego rodzaju czynników patogennych rozpoznawana do 3 roku życia. Gdy zaś czynniki szkodliwe wpływają na dziecko po 3 roku życia mówimy o obniżeniu poziomu rozwoju umysłowego.
Jeżeli rozwój dziecka przebiega zgodnie z normą wieku do pewnego momentu i nastąpi jego zatrzymanie ( spowodowane różnymi czynnikami) mówimy o zahamowaniu rozwoju intelektualnego. Zahamowanie to może mieć charakter czasowy.
Ostatnim rodzajem globalnych dysfunkcji prezentowanych w wykresie przez autora jest opóźnienie rozwoju intelektualnego. Jego cechą jest wolniejsze tempo rozwoju od przeciętnego spowodowane czynnikami chorobotwórczymi lub społecznymi. Poprzez odpowiednie działania pedagogiczne i stworzenie prawidłowych warunków społecznych opóźnienie to ulega wyeliminowaniu.
Pojęcie upośledzenia umysłowego odnosi się do bardzo zróżnicowanej grupy osób. Różnice te są bardzo istotne z punktu widzenia działań edukacyjnych i opiekuńczo-wychowawczych. Zaistniała więc konieczność ujęcia zjawiska w formie klasyfikacji. Dawniej funkcjonował trzystopniowy podział upośledzeń umysłowych wyróżniający:
1.debilizm
2. imbecylizm
3. idiotyzm
Nazewnictwo to wytworzyło wiele niekorzystnych i krzywdzących stereotypów, jak również niepożądanych postaw ( w skrajnych przypadkach funkcjonowało jako potoczne, obraźliwe formy językowe)
Obecnie zastosowanie ma klasyfikacja przyjęta przez IX rewizję Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów obowiązująca od 1stycznia 1980 roku (tabela 1). W podziale tym wzięto pod uwagę prócz ilorazu intelektualnego tzw. odchylenia standardowe.
Tabela 1 Klasyfikacje upośledzeń umysłowych według IX rewizji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Przyczyn Zgonów obowiązująca od 1 stycznia 1980r. (za J. Wyczesany s. 27)
STOPIEŃ ROZWOJU UMYSŁOWEGO
Mamla