Halina RechulWyższa Szkota Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych w Katowicach
Na całym świecie obserwuje się obecnie zmiany w energetyce, które są konsekwencją rosnących cen ropy i gazu. Stawiają one nowe wyzwania przed sektorami energetycznymi różnych krajów. W krajach Unii Europejskiej najważniejsze są problemy związane z zachowaniem bezpieczeństwa energetycznego, zmianami klimatu i tworzeniem wewnętrznego rynku energetycznego.
Kraje piętnastki prowadzą zrównoważoną politykę energetyczną, której celem nadrzędnym jest polepszenie dobrobytu społeczeństwa w długim okresie, poprzez dążenie do utrzymania równowagi pomiędzy bezpieczeństwem energetycznym, zaspokojeniem potrzeb społecznych, konkurencyjnością gospodarki i ochroną środowiska. Prowadzenie przez dany kraj polityki zrównoważonego rozwoju w zakresie energii wiąże się m.in. ze wzrostem udziału energii z odnawialnych źródeł energii (OŹE) w bilansie energetycznym kraju. Jedną z korzyści wypływających z wdrożenia energetyki odnawialnej jest rozwój małych i średnich przedsiębiorstw oraz niezależnych producentów energii elektrycznej.
Polska decydując się na przystąpienie do Unii Europejskiej zobowiązana jest do wypełnienia wszystkich zobowiązań UE, także tych dotyczących produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych.
Energetyka odnawialna w polityce energetycznej Unii Europejskiej
Głównym celem polityki energetycznej Unii Europejskiej są działania, zmierzające do utworzenia wspólnego rynku energii, który zapewniłby swobodny przepływ energii (towaru), osób, usług i kapitału. Realizacji tego celu służą strategie w trzech obszarach działań: bezpieczeństwa dostaw energii, liberalizacji wewnętrznych rynków energii i trwałego rozwoju gospodarek państw członkowskich z uwzględnieniem zasad ochrony środowiska [1].
Zgodnie z postanowieniami traktatu amsterdamskiego polityka energetyczna Unii ma być realizowana m.in. poprzez normalizację stanowiącą strategiczny instrument określający przemysłową i gospodarczą integrację, obejmującą w dziedzinie energii: wytwarzanie i przesył energii elektrycznej, sektor ropy, zaopatrzenie w gaz, odnawialne źródła energii oraz oszczędne wykorzystanie energii [2].
W Unii Europejskiej rozwój odnawialnych źródeł energii jest strategicznym celem polityki energetycznej, co znalazło wyraz w tzw. Białej księdze Komisji Europejskiej pt. Energia dla przyszłości: odnawialne źródla energii, przyjętej 26 listopada 1997 roku. W dokumencie założono wzrost udziału produkcji energii ze źródeł odnawialnych z 6 proc. do 12 proc. w 2010 roku.
Biała księga zawiera zapisy, określające m.in. kluczowe korzyści wynikające z wykorzystania odnawialnych źródeł energii, ocenę potrzebnych środków inwestycyjnych, zadania dla każdego z państw UE, mające doprowadzić do wzrostu zainteresowania wykorzystaniem energii ze źródeł odnawialnych.
Światowy kryzys energetyczny lat 70., wywołany embargiem krajów arabskich na dostawy ropy naftowej do krajów zachodnich i blisko 10-krotny wzrost jej cen spowodował duże zainteresowanie odnawialnymi źródłami energii.
W wielu krajach, zwłaszcza uprzemysłowionych, podjęto badania i działania zmierzające do ograniczenia zużycia ropy naftowej, m.in. przez wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, zwłaszcza energii wodnej, wiatrowej i biomasy. Największe efekty uzyskano w zakresie wykorzystania energii cieków wodnych i energii wiatru
Na bazie Białej księgi Komisja Europejska, dla osiągnięcia ogólnounijnych celów polityki energetycznej, uwzględniając krajowe uwarunkowania państw członkowskich, opracowała programy działań, które powinny być w nich podejmowane zgodnie z zasadą subsydialności. W obszarze nowe źródła energii wypracowano różne formy wspierania wykorzystania energii odnawialnej, do których można zaliczyć gwarancje zakupu, ulgi podatkowe lub pomoc finansową.
Innym dokumentem określającym politykę UE wobec energetyki odnawialnej jest tzw. Zielona księga Ku europejskiej strategii bezpieczeństwa energetycznego z 29 listopada 2000 roku. Księga ta za priorytet uznaje bezpieczeństwo energetyczne. Realizacji strategii bezpieczeństwa zaopatrzenia ma służyć uznanie energii ze źródeł odnawialnych za zasoby dostępne lokalnie oraz podwojenie udziału OŹE w bilansie energetycznym.
We wrześniu 2001 roku Parlament Europejski przyjął Dyrektywę 2001/77/EC w sprawie promocji na rynku wewnętrznym energii elektrycznej produkowanej z odnawialnych źródeł energii. Unia Europejska zadecydowała, że w 2010 roku aż 12 proc. całej energii (i jednocześnie 22,1 proc. energii elektrycznej produkowanej z odnawialnych źródeł energii w całkowitym zużyciu energii elektrycznej) zużywanej przez państwa członkowskie ma pochodzić ze źródeł odnawialnych.
W krajach Unii stosowane są środki promujące produkcje energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych i jednocześnie wspierające jej rozwój. Należą do nich sybsydia inwestycyjne, gwarantowany poziom zakupów po ustalonych cenach, okresowe przetargi z określeniem wymaganego udziału danego rodzaju energii, rynek zielonych certyfikatów, zielone etykiety i promowanie urządzeń OŹE oraz opodatkowanie paliw konwencjonalnych.
Narzędziami do realizacji unijnej polityki energetycznej w zakresie rozwoju odnawialnych źródeł energii są programy Altener, Save, Synergy, Carnot i Surę. W ramach programu Altener zrealizowano projekt o nazwie PRETIR. Celem projektu były przegląd i ocena ex ante efektywności instrumentów wspierających rozwój i wdrażanie odnawialnych źródeł energii stosowanych przez kraje piętnastki.
Odnawialne źródła energii w polityce energetycznej Polski
Ustawa Prawo energetyczne z 10 kwietnia 1997 roku jest konstytucją dla sektora energetycznego. Jej celem jest tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju z uwzględnieniem (m.in.) wymogów ochrony środowiska. Integralnym elementem zrównoważonego rozwoju państwa jest użytkowanie odnawialnych źródeł energii, ponieważ umożliwia to osiągnięcie korzyści ekologicznych, gospodarczych i społecznych.
Sejm RP w rezolucji z 8 lipca 1999 roku w sprawie wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych zadeklarował udział w pracach nad stworzeniem warunków prawnych, sprzyjających rozwojowi energetyki odnawialnej, a także w opracowaniu projektu ustawy o wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii. Kluczowe elementy (cele i zadania) polskiej polityki energetycznej zostały sformułowane w Założeniach polityki energetycznej Polski do roku 2020. Wymieniony dokument Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów przyjął w lutym 2000 roku. Następnie 2.04.2002 roku Rada Ministrów przyjęła dokument pt. Ocena realizacji i korekta założeń polityki energetycznej Polski do 2020 r, w którym główne cele polityki energetycznej pokrywają się z celami sformułowanymi w dokumencie poprzednim. W obu dokumentach podkreślona została rola energetyki odnawialnej dla zapewnienia suwerenności energetycznej państwa. Znalazło to wyraz w następujących rodzajach strategii określonych przez rząd polski w polityce energetycznej dla rozwoju energetyki odnawialnej:
- zintegrowanego zarządzania energią i środowiskiem,- decentralizacji organizacyjno-technicznej systemów energetycznych [3].
Pierwsza z wymienionych strategii jest wyrazem konieczność stosowania zasad zrównoważonego rozwoju w harmonii ze środowiskiem naturalnym. Oznacza to, że rozwój gospodarczy ma się odbywać z uwzględnieniem zasad ekorozwoju z priorytetem dla rozwiązań o charakterze zintegrowanym.
Zastosowanie zasad zrównoważonego rozwoju ma prowadzić do znaczącego zmniejszenia zużycia nośników energii, co równocześnie redukuje negatywny wpływ na środowisko i poprawia efektywność ekonomiczną przedsiębiorstw. Istotnym elementem tej strategii jest wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w przyszłych bilansach energetycznych kraju, a także promocja skojarzonej produkcji energii elektrycznej i ciepła.
Druga strategia wynika z Prawa energetycznego, które nakłada na samorządy obowiązek realizacji polityki energetycznej w zakresie wykorzystania lokalnych zasobów energii odnawialnej oraz tworzenia lokalnych rynków energetycznych. Działania państwa w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii związane są z nałożeniem na przedsiębiorstwa energetyczne obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła ze źródeł odnawialnych oraz określeniem warunków tego zakupu. Powinny być one wspomagane przez Prezesa URE w toku zatwierdzania taryf przedsiębiorstw energetycznych oraz działania władz gminnych, polegających na uwzględnianiu w szerokim zakresie odnawialnych źródeł energii przy sporządzaniu założeń do planu zaopatrzenia w energię elektryczną.
W dokumentach programowych polityki energetycznej, w prognozowanym okresie, popyt na energię nie zmieni się. Zmianie ulegnie struktura jego konsumpcji, której towarzyszyć będzie zmiana struktury podaży nośników energii pierwotnej, wyrażająca się w odchodzeniu od paliw stałych na rzecz gazu ziemnego. Jednak węgiel nadal będzie ważnym nośnikiem energii w Polsce, a energia odnawialna będzie miała niewielkie znaczenie w krajowym bilansie energetycznym. Być może aktywne włączenie się samorządów terytorialnych do procesu kształtowania polityki energetycznej oraz obowiązujące wymagania prawne, dotyczące zakupu przez spółki dystrybucyjne energii elektrycznej produkowanej z zasobów energii odnawialnej umożliwią zwiększenie jej udziału w bilansie energetycznym kraju.
Rozwój energetyki odnawialnej
Rozwój energetyki odnawialnej w Polsce jest uzależniony od rozwoju całego sektora energetyki i wymaga koordynacji działań na szczeblu rządowym, Polskich Sieci Elektroenergetycznych SA, Urzędu Regulacji Energetyki, wytwórców i dystrybutorów. Duże znaczenie ma sposób implementacji dyrektywy UE.
Polski rząd zadeklarował przystosowanie się do unijnej dyrektywy 2001/77/EC jeszcze przed przystąpieniem do UE. W związku z tym Ministerstwo Gospodarki wydało w grudniu 2000 roku rozporządzenie w sprawie obowiązku zakupu energii elektrycznej ze źródeł niekonwencjonalnych, odnawialnych oraz ciepła wytwarzanego w skojarzeniu. Według tego rozporządzenia przedsiębiorstwa energetyczne mają obowiązek zakupu energii ze źródeł odnawialnych w ilości: 2,4 proc. w 2001 r., 2,5 proc. w 2002 r., 2,65 proc. w 2003 r., aż do 7,5 proc. w 2010 r. Jednak z obowiązku tego się nie wywiązują. Przyczyna tkwi w zasadach rozliczeń.
W 2001 roku Sejm przyjął dokument Strategia rozwoju energetyki odnawialnej. Zakłada się w nim udział energii ze źródeł odnawialnych w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5 proc. w roku 2010 i do 14 proc. w roku 2020 w strukturze zużycia nośników pierwotnych. Wstępnie oszacowane nakłady inwestycyjne w zakresie rozwoju odnawialnych źródeł energii na lata 2000-2010 wynoszą 14,5-19,1 mld zł. Na ten cel zostaną przekazane środki publiczne w wysokości 230-310 min zł/rok, co stanowi 15,7-16,4 proc. całkowitych nakładów inwestycyjnych na instalacje odnawialnych źródeł energii [4].
Polska ma dobre warunki do rozwoju energetyki odnawialnej, ale ich wykorzystaniu przeszkadza brak jasnych zasad korzystania z energii pochodzącej z OŹE oraz brak skutecznego programu wspierania jej rozwoju. Polska jest jednocześnie krajem posiadającym bogate złoża węgla kamiennego i brunatnego, które są podstawowym surowcem energetycznym. Efektem takiego stanu rzeczy jest niewielkie zainteresowanie poszukiwaniem alternatywnych rozwiązań zrównoważenia bilansu energetycznego. Ze względu na dużą rezerwę mocy elektrowni systemowych wprowadzenie źródeł odnawialnych powoduje dodatkowe koszty, związane z koniecznością odstawienia źródeł konwencjonalnych i jest to czynnik hamujący rozwój energetyki odnawialnej.
Nie można porównywać możliwości produkcji energii ze źródeł odnawialnych w Polsce i w krajach Unii Europejskiej. Kraje Unii pomagają producentom energii z OZE najczęściej zwalniając ich z płacenia podatków lub udzielając im subwencji. Polski budżet jest zbyt ubogi, aby wspierać finansowo inwestycje w energetykę odnawialną. Mimo dużego ryzyka i braku przejrzystych rozwiązań legislacyjnych oraz organizacyjnych, prywatni inwestorzy polscy i zagraniczni wykazują zainteresowanie polskim rynkiem.
Nie należy zapominać, że energetyka odnawialna dopiero się rozwija i będzie potrzebowała wsparcia ze strony państwa, chociażby w postaci gwarancji cenowych czy w uzyskaniu i wykorzystaniu funduszy pomocowych z Unii Europejskiej. Według różnych źródeł odnawialne źródła energii stanowią obecnie w całym polskim bilansie energetycznym 2-4 proc. Z dokumentu Założenia polityki energetycznej Polski do 2020 roku wynika, że najbliższe 7 lat nie będzie sprzyjać szybkiemu rozwojowi energetyki odnawialnej.
Ceny energii pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych
Do ustalania cen energii wytworzonej ze źródeł odnawialnych nie można stosować metody kosztowej, stosowanej w odniesieniu do energii produkowanej w elektrowniach konwencjonalnych, ponieważ byłyby one zbyt wysokie i tym samym nie byłyby akceptowane przez odbiorców. Dlatego wiele krajów stosuje szeroko rozbudowany system dopłat, upustów podatkowych i innych zachęt, pokrywających częściowo wysokie koszty produkcji energii z OŹE. Bez takich dopłat i zachęt wytwórcy zielonej energii w tych krajach nie byliby zainteresowani rozwojem wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych.
Wydaje się więc, że dla zapewnienia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce jej ceny powinny być także w różny sposób subsydiowane. Biorąc jednak pod uwagę obecną i przewidywaną sytuację gospodarczą i budżetową Polski należy oczekiwać trudności z uzyskaniem znaczących subwencji na rozwój energetyki odnawialnej, czytamy w Założeniach polityki energetycznej do 2020 roku, przyjętych przez rząd w kwietniu 2002 r.
Obowiązek zakupu energii ze źródeł odnawialnych wydaje się być słuszny, ale niewystarczający, oprócz niego powinny być stosowane przez państwo faktyczne formy zachęt i określone szczegółowe zasady naliczania cen za tę energię, wtedy dopiero stworzone zostaną dogodne warunki dla inwestorów.
Zarówno w krajach Unii Europejskiej, jak i w Polsce główną barierą w rozwoju energetyki odnawialnej są ceny energii pozyskiwanej z tych źródeł. Należy jednak pamiętać, że zaletą energii odnawialnej ma być to, iż jest ona produkowana w sposób nieszkodliwy dla środowiska, a nie jej cena.
Prywatne elektrownie wiatrowe w Polsce
Elektrownie wiatrowe można podzielić na te dające prąd do sieci państwowej i te, których energia służy do zaspokojenia potrzeb własnych posiadacza. Właściciele szklarni, pieczarkarni, przetwórni spożywczych i innych małych przedsięwzięć, w których nie musi być ustabilizowanego napięcia, natomiast potrzeba dużo ciepła, wykorzystując energię wiatru znacznie obniżają koszty produkcji. Zyski łatwo wyliczyć. Na tym polega sens posiadania malej, prywatnej elektrowni wiatrowej.
Energię wiatru można wykorzystywać na 40 proc. powierzchni kraju. Prąd można uzyskiwać już przy wietrze o prędkości 2,5 m/s, jednak za użyteczną dla potrzeb energetycznych uważa się prędkość 4 m/s. Obliczenia prof. Haliny Lorenc z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej wykazują, że potencjalna roczna produkcja energii z wiatru wynosi 86 950 tyś. MWh.
Pierwszą w Polsce prywatną elektrownię wiatrową zbudował i uruchomił mieszkaniec wsi Wrocki koło Torunia w 1996 roku. Maszyna do produkcji prądu była polskiej konstrukcji i wzbudziła spore zainteresowanie wśród ludzi chcących zainwestować swoje pieniądze [6].
Zagraniczne firmy inwestują w Polsce w energię z wiatru. Największe doświadczenie w budowaniu farm wiatrowych mają Dania, Niemcy i Holandia. Kraje te mają rozbudowane rządowe pomoce eksportowe i ich firmy mogą bez obaw inwestować z zyskiem w Polsce. Wydaje się, że obecnie jest najlepszy okres dla inwestorów, ponieważ przewiduje się, że w przyszłości cena za energię elektryczną z wiatru będzie sukcesywnie malała, a w 2010 roku będzie konkurencyjna z ceną energii z konwencjonalnych źródeł energii.
Moc elektrowni wiatrowych formalnie przytaczanych do sieci do czerwca 2002 roku osiągnęła 3500 MW. Nadal wielu inwestorów prowadzi prace przygotowawcze do budowy nowych elektrowni wiatrowych. Istnieje obawa, że nastąpi przeinwestowanie energetyki wiatrowej. Dotychczas znane zamiary inwestorów przekraczają znacznie moc elektrowni wiatrowych, założoną w "Programie rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce na lata 2002-2005" [7].
Największa w kraju elektrownia wiatrowa ma być uruchomiona na początku bieżącego roku, będzie to Zespół Elektrowni Wiatrowych Zagórze, złożony z 15 turbin wiatrowych o mocy 2 MW każda, który powinien produkować 70 tyś. MWh energii. Inwestorem przedsięwzięcia, którego przewidywany koszt wynosi 125 min koron duńskich jest firma Alsam, największy w Danii producent energii elektrycznej i cieplnej. Uruchomienie Zespołu Elektrowni w Zagórzu wiąże się z podwojeniem mocy dotychczas istniejących elektrowni wiatrowych w kraju. Odbiorcą energii z Zagórza będzie Enea, koncern, który rozpoczął działalność w ostatnich dniach 2002 roku po konsolidacji pięciu dystrybutorów energii elektrycznej [8].
Według źródeł statystycznych w roku 2000 liczba prywatnych elektrowni wiatrowych wynosiła 16, a moc w nich zainstalowana wynosiła 4,15 MW. W 2001 było ich już 25 i miały ponad czterokrotnie więcej zainstalowanej mocy - 18,04 MW. W tym samym okresie ok. 2,5 razy wzrosła sprzedaż energii elektrycznej, z 5 424 MWh w 2000 roku do 13 608 MWh w roku 2001. [9]
Rozwój inwestycji w energetykę wiatrową wskazywałby na ich atrakcyjność dla prywatnych inwestorów, którzy liczą na określoną stopę zwrotu z zainwestowanego kapitału. Inaczej mówiąc, mają nadzieję, że sprzedadzą wyprodukowaną energię po atrakcyjnych cenach. Niestety, zakłady energetyczne, mimo iż mają obowiązek kupowania energii ze źródeł niekonwencjonalnych bronią się przed nim, ponieważ energia z tych źródeł jest droga.
Cena optymalna energii pozyskiwanej z elektrowni wiatrowych waha się w granicach 260-300 zł za 1 MWh. Zakłady energetyczne skłonne są płacić od 160 do 220 zł za 1 MWh, czyli niewiele więcej niż wynosi średnia cena energii w kraju - 130 zł za 1 MWh. Niechęć zakładów energetycznych do nabywania energii z wiatru (i innych źródeł odnawialnych) wiąże się z tym, iż nie mogą one w całości przenieść kosztów nabycia takiej energii do taryf.
Inwestorów zagranicznych w elektrownie wiatrowe w Polsce w ciągu 2002 roku zniechęciły wadliwe przepisy regulujące rynek energii, które sprawiły, że polskie elektrownie wiatrowe znajdują się na granicy bankructwa. Wielu z zagranicznych inwestorów przeniosło działalność na tereny Słowenii, Bośni i Hercegowiny czy Chorwacji. Jednak głównym problemem hamującym inwestycje w energetykę wiatrową jest brak przepisów regulujących relacje między producentem energii a jej odbiorcą.
Polskie podmioty inwestujące w energetykę wiatrową liczą głównie na atrakcyjne kredyty z Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i dotacje. Ekofundusz w ramach ekokonwersji polskiego zadłużenia udzielił dotacji polskiej farmie wiatrowej w Cisowie (27 min zł) oraz elektrowni w Barzowicach (ok. 7 min zł). Gdyby te farmy wiatrowe zbankrutowały, przepadnie wiele milionów złotych podatników. Miejmy więc nadzieję, że program rozwoju energetyki wiatrowej ulegnie korzystnej weryfikacji.
Małe firmy, które zainwestowały w energetykę wiatrową są najbardziej pokrzywdzone i czują się oszukane przez zakłady energetyczne i Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA. W wielu przypadkach zagrożone są bankructwem, ponieważ obowiązuje regulamin PSE, który wymusza na elektrowniach wiatrowych planowanie dostaw prądu z 48-godzinnym wyprzedzeniem. Jest to niemożliwe, ponieważ żaden właściciel nie zaplanuje siły, z jaką będzie wiał wiatr. Na zakłady energetyczne zgodnie z rozporządzeniem ministra gospodarki może zostać nałożona kara (wyliczana i egzekwowana w rozliczeniu rocznym), jeżeli nie kupią one określonej ilości energii odnawialnej. Jednocześnie polityka PSE SA sprawia, że spółka dystrybucyjna może odmówić zakupu energii odnawialnej bez żadnej konsekwencji.
Zielona energia nie jest tania i polskiego społeczeństwa na nią nie stać, mamy też nadwyżkę produkcji energii ze źródeł konwencjonalnych. Nie są to jednak wystarczające powody, aby ograniczać inwestycje w nowe elektrownie wiatrowe.
Autorzy najnowszego raportu Greenpeace (międzynarodowej organizacji ekologicznej) stwierdzają, że jedyną przeszkodą dla rozwoju energetyki wiatrowej jest ślepota polityków [10].
Zakończenie
Energetyka odnawialna została uznana za jedną z metod poszanowania energii i ochrony środowiska, dlatego tworzone są warunki dla jej rozwoju. Dyrektywa 2001/77/EC wyznaczyła październik 2004 roku jako datę pierwszego raportu Komisji Europejskiej nt. jej wdrożenia przez państwa członkowskie. Raport oceni także Polskę. W wypadku negatywnej oceny, Komisja Europejska będzie miała prawo wyznaczenia danemu państwu obowiązkowego minimalnego limitu wykorzystania energii odnawialnej, bez względu na koszty. Otwartym pozostaje pytanie, jak Polska wywiąże się z obietnicy wprowadzenia w życie tej dyrektywy jeszcze przed naszym wejściem do Unii Europejskiej.
W ramach zrównoważonej polityki energetycznej problematyka energetyki odnawialnej zajmuje ważne miejsce, rozwój jej wymaga jednak dużych nakładów finansowych. Powinny być zatem tworzone korzystne warunki do rozwoju inwestycji prywatnych.
Proces rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce wymaga weryfikacji i nadzoru. Inwestujący w energetykę wodną i wiatrową nie mają zagwarantowanego zbytu energii po cenach zapewniających efektywność inwestycji, mimo tego inwestują nadal. Koszty przeinwestowania energetyki odnawialnej poniesie w znacznym stopniu społeczeństwo i dlatego należy zadbać ojej zrównoważony rozwój.
Prywatni inwestorzy zarówno w elektrownie wodne, jak i wiatrowe powinni mieć świadomość, iż po okresie preferencji działalność ich zostanie poddana konkurencji rynkowej.
Przypisy
1. Odnawialne źródło energii to źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych cząstek roślinnych i zwierzęcych.
2. We wrześniu 2000 r. została przyjęta przez Radę Ministrów Strategia rozwoju energetyki odnawialnej w Polsce.
3. Decyzja ojej rozwoju jest decyzją polityczną, co niesie ze sobą określone implikacje w praktyce.
Piśmiennictwo
1. General Report on the Activities ofthe European Union 1999. European Communities Brussels, Luxembourg 2000, Akt. 360-395.
2. Glossary. Insritutions, Polices and Enlargement of the European Union. European Communities, Luxembourg 2000, 11, 19.
3. Ocena realizacji i korekta "Zalożeń polityki energetycznej Polski do roku 2020". MG, Warszawa 2002.
4. Skoczowski T. Energetyka odnawialna. Źródla rozproszone Materiały konferencyjne Unia Europejska a Polska Energetyka, 27.06.2002 r.
5. Elektroenergetyka Polska 2001. Przegląd statystyczny. Wyd. ARĘ, W-wa2001.
6. Kowalik T. Energia wiatru w sieci. Energia nr 7/1996r.
7. Program rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce na lata 2002-2005. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, projekt, czerwiec 2002.
8. Drogi, czysty wiatr. Rzeczpospolita, 30.12.2002 r.
9. Elektroenergetyka Polska 2001. Przegląd statystyczny. Wyd. ARĘ SA, W-wa 2002.
10. Raport Greenpeace o elektrowniach wiatrowych. Gazeta Wyborcza, 3.06.2002 r.
hantajo