1.Informacje ogólne o danym kraju

Polska

Niemcy

Anglia i Walia

Pod względem wielkości Polska zajmuje 9 miejsce w Europie (312 tys. km), natomiast pod względem zaludnienia- miejsce 9 (ponad 38 mln). Jest to kraj jednolity narodowościowo i religijnie – mniejszości narodowe stanowią  2,5 - 4% całej ludności, a około 93% ludności jest wyznania rzymsko-katolickiego.

W roku 1989 poziom wykształcenia  Polaków w porównaniu z krajami zachodnimi był dość niski.  Po upadku komunizmu nastąpiła szybka odbudowa gospodarki kapitalistycznej i demokracji parlamentarnej, jednocześnie wprowadzono wiele zmian w systemie oświaty

Niemcy – leżą w centrum kontynentu europejskiego, zajmują obszar 357 tys.km, ich liczba ludności przekracza 80 mln, 8% mieszkańców ma narodowość inną niż niemiecką (największa grupa to Turcy). Znaczny napływ obcej ludności do Niemiec nałożył duży ciężar na oświatę. Niemcy nie mają wiele bogactw mineralnych, a wydajność ich rolnictwa nie zaspokaja potrzeb żywieniowych narodu, co zmusza ich do wzmożonego importu i eksportu. W eksporcie wysoko przetworzonych towarów kraj ten osiągnął wielkie sukcesy, dzięki czemu możliwe było ustalenie wysokich płac i dobrze zorganizowanej opieki społecznej. Zjednoczenie Niemiec (1990) pochłonęło znaczne wydatki związane z restrukturyzacją infrastruktury we Wschodnich Niemczech, zwalczenie bezrobocia, zmiana modelu oświaty.

Anglia i Walia stanowią jeden system oświatowy. Oba kraje zajmują obszar ponad 151 tys.km. Ludność wynosi  w Anglii - 48,2 mln, w Walii -  2,9 mln. Anglia jest podzielona na 8 regionów o różnej gęstości zaludnienia. Anglia jest jednym z najbardziej rozwiniętych gospodarczo państw świata, zajmuje 5 miejsce w międzynarodowym handlu, jest jednym z trzech głównych ośrodków międzynarodowej finansjery. Głównymi bogactwami naturalnymi Anglii i Walii są węgiel, złoża ropy naftowej i gazu ziemnego.

2.cele oświaty i struktura systemu oświaty

System oświaty regulują dwie ustawy: ustawa o szkolnictwie wyższym (1990) oraz ustawa o systemie oświaty (1991). W świetle nowo przeprowadzonych reform w programach nauczania większą uwagę zwraca się na stosowanie wiedzy, a mniejszą na pamięciowe opanowywanie faktów. Istotna również rolę odgrywa nauka języków obcych, która obejmuje wszystkie szczeble szkoły, przy czym najczęściej stosowanym językiem jest język angielski.

Celami jakie stawia sobie współczesna reforma systemu oświaty są:

podniesienie poziomu wykształcenia całego społeczeństwa w wyniku upowszechnienia szkoły średniej i wyższej;   wyrównanie szans oświatowych;    poprawę jakości oświaty jako integralnego procesu kształcenia i wychowania.

Założenia te planuje się osiągnąć poprzez:

1) przedłużeni wspólnej oświaty dla całej grupy wieku do 16 roku życia- jest to przesunięcie o roku decyzji o zróżnicowaniu dalszego kształcenia

2) przebudowę szkolnictwa zawodowego, wprowadzenie: liceum profilowanego, 2-letnich szkół zawodowych, 2-letniego liceum uzupełniającego dla absolwentów 2-letnich szkół zawodowych. - ma to ułatwić przekwalifikowanie się zgodne z potrzebami rynku pracy.

Na system oświaty składają się:

*przedszkola – uczęszczają do nich dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Są one organizowane i nadzorowane przez władze lokalne ( gminy ), jednakże są one płatne. Zwiększa się także ilość przedszkoli prywatnych oferujących szeroką gamę dodatkowych zajęć dla dzieci np. naukę języka obcego, zajęcia teatralne czy muzyczne. Dzieci przebywają w tych placówkach od 5 do 9 godzin dziennie. Do przedszkoli uczęszcza nie więcej  niż 35% dzieci w wieku 3 – 5 lat oraz znacznie wyższy odsetek dzieci 6-letnich. Wynika to głównie z konieczności pokrywania kosztów pobytu dziecka w przedszkolu, na co stać niewiele rodzin.

*szkoły podstawowe – obejmują dzieci i młodzież w wieku 6-12 lat, podzielone są na klasy od I do VI. Gdy dzieci mają utrudniony dojazd do szkoły ( tzn. droga przekracza 3-4 km i brak jest transportu publicznego ) władze gminne są zobowiązane zapewnić bezpłatny transport. Szkoła podstawowa ma za zadanie stworzenie możliwości rozwoju dzieci i młodzieży w sferze społecznej, integralnej, moralnej i fizycznej. Głównym celem jest przygotowanie wychowanków do dalszej nauki w szkole średniej ogólnokształcącej lub zawodowej. Programy szkoły podstawowej są jednolite dla całego kraju , jednakże po uzyskaniu zgody kuratorium istnieje możliwość tworzenia przez szkoły własnych programów.

*szkoły średnie – po ostatniej fermie obecnie dzielimy je na: 

gimnazja ( tzw. niższe klasy szkoły średniej ) obejmują one dzieci i młodzież w wieku 12 - 15 lat, podzielone są na klasy od I do III,  po zdanym egzaminie trafiają do nich najzdolniejsze jednostki, stanowią one najkrótszą drogę do liceum.

liceum ( tzw. wyższe klasy szkoły średniej ogólnokształcącej ) przygotowujące młodzież w wieku 16-18 lat do kontynuacji nauki na uczelniach wyższych.

Istnieją także szkoły średnie zawodowe i techniczne ( 4 - 5 letnie, mogą kończyć się uzyskaniem matury ) oraz trzyletnie szkoły zawodowe ( trafiają do nich najmniej zdolni uczniowie, szkoły te przygotowują do wąsko profilowanych zawodów)

*szkoły wyższe – w trybie stacjonarnym w Polsce są bezpłatne, jednakże za studia wieczorowe czy zaoczne  na uczelniach państwowych trzeba płacić, zwiększa się coraz bardziej ilość wyższych szkół prywatnych - kształcąca ponad 40% wszystkich studentów

*oraz oświata dorosłych – nie jest organizowana przez państwo tylko przez różne stowarzyszenia i organizacje pozarządowe, które nie działają dla osiągnięcia zysku, wydatki często pokrywają sami uczestnicy. Oświata dorosłych organizowana jest w ciągu dnia, ale przede wszystkim wieczorami i wolne dni od pracy. Uczestnikami są nie tylko ludzie mający pracę, ale także bezdomni. Oświata dorosłych stwarza możliwości uzupełnia nie wykształcenia, daje szanse dokształcenia i doskonalenia zawodowego oraz kształtuje nawyk wartościowego spędzania wolnego czasu

*szkoły specjalne – obejmują szkoły na szczeblach od przedszkola do szkoły wyższej. Przeznaczona dla dzieci wymagających specjalnej troski. Posiadają specjalne programy nauczania przygotowane na zlecenie MEN.

*szkoły zawodowe – wraz ze zmianami społeczno – gospodarczymi w ostatnich latach obserwujemy zjawisko znacznego zmniejszenia roli i znaczenia szkół zawodowych na rzecz szkól ogólno kształcących.  Istnieją jeszcze szkoły zawodowo – techniczne na poziomie średnim, które realizują 4 – 5 letnie kursy prowadzące do uzyskania matury. Jednakże ich odsetek z roku na rok spada.

Niemiecka oświata nie ma jasno wytyczonych celów. Mają one związek z partiami politycznymi. Socjaldemokraci uważają, że oświata jest prawem społecznym, które umożliwia rozwój jednostki w atmosferze równości i wolności. Natomiast Chrześcijańscy demokraci uważają, że oświata powinna realizować cele grupowe, a przede wszystkim dobre przygotowanie zawodowe. W ujęciu historycznym  oświatą w Niemczech już od wczesnego średniowiecza zajmowały się kościoły i państwo. We współczesnych czasach rola i znaczenie Kościoła znacznie się zmniejszyły

Obowiązek szkolny jest różny w poszczególnych landach niemieckich, wynosi on ok. 9 – 10 lat, poczynając od 6 roku życia. Jeśli uczeń nie uzyska świadectwa ukończenia nauki w ramach obowiązku szkolnego zgodnie z prawem nie ma możliwości dalszego uczenia się w ramach państwowego systemu oświaty. Zostaje zepchnięty na margines, co może w przyszłości wiążąc się z trudnościami w znalezieniu pracy.

*przedszkola – w większości prowadzone przez organizacje pozarządowe, zwłaszcza kościoły, prawie co trzecie przedszkole jest publiczne, w każdym przypadku jest ono płatne, trafiają do nich dzieci w wieku 3 – 6 lat. Dzieci, które mimo ukończenia 6 roku życia nie osiągnęły poziomu dojrzałości pójścia do szkoły trafiają do Schulkindergarten (szkolne przedszkole )organizowane przez placówki szkolne. Ułatwiają one bezstresowe przejście z przedszkola do szkoły.

*szkoła podstawowa – zazwyczaj obejmuje 4 lata nauki, jednak w Berlinie wynosi 6 lat, a w kilku innych landach są dodatkowe klasy (V i VI) przygotowujące do szkól średnich

*szkoły średnie – wybierają je rodzice zgodnie z własnymi aspiracjami, wyróżniamy:

**Hauptschule – trafia do niej 30% uczniów szkoły podstawowej, program kształcenia ogólnego jest na najniższym poziomie, szkoła ta przygotowuje do pracy zawodowej, najczęściej uczęszczają do niej dzieci emigrantów i najmniej zdolni niemieccy uczniowie.

**Realschule ( tzw. Mittelschule ) - trafia do niej również 30% uczniów szkoły podstawowej, program kształcenia ogólnego jest po ukończeniu tej szkoły można trafić do wyższej szkoły zawodowej,

**Gymnasium - trafia do niej również 30% uczniów szkoły podstawowej, ma ona na celu przygotowanie najzdolniejszych uczniów do studiów wyższych, zwłaszcza na uniwersytecie, program nie jest ujednolicony, uczy się przynajmniej dwóch języków obcych, a w ostatnich trzech latach nauki uczniowie mogą wybierać specjalizację.

**Gesamtschule – wybiera ją tylko 6% młodzieży, jest to szkoła rozszerzona dla wszystkich dzieci z danego rejonu, istnieją w niej wewnętrzne zróżnicowania programowe i różne rodzaje świadectw, ten profil szkól spotyka się z duża krytyką.

Zdobycie matury w 13 roku nauki upoważnia do wstępu na uniwersytet., jednakże na najbardziej prestiżowych kierunkach brane są pod uwagę oceny na świadectwie maturalnym.

Obowiązek szkolny nie dotyczy tylko kształcenia ogólnego. Absolwenci Hauptschule i Realschule, jak i ci, którzy nie zdobyli świadectwa ukończenia 9-letniej nauki, muszą uzyskać oficjalnie uznawane kwalifikacje zawodowe – w trybie wieczorowym lub stacjonarnym.

*szkoły zawodowe – Befufschule

– najczęściej spotykanym typem programu nauki w tych szkołach jest czeladnictwo, kształcenie praktyczne odbywa się w zakładach pracy, a teoretyczne w szkole, nauka w ciągu 1 – 2 dni w tygodniu lub w blokach przez kilka tygodni., szkoły nie wydają świadectw, tylko lokalne izby rzemieślnicze.

- w szczególnie ważnych społecznie zawodach ( np. technik elektrowni atomowej ), których jest 400 program nauki zatwierdzają odpowiednie władze.

*szkoły wyższe

-studenci mogą wybierać wśród wielu programów nauczania, dyplom ukończenia studiów otrzymuje się po 4 – 6 latach nauki, odpad jest bardzo wysoki, studia często przedłużają się o kilka lat.

-istnieją dwa typy uczelni:

**Fachhochschule – wyższe szkoły zawodowe, przygotowują do praktycznego stosowania wiedzy naukowej ( np. ekonomista, prawnik, pedagog, psycholog ), by dostać się do tych szkół trzeba ukończyć 12 lat nauki.

**Uniwersytety – w których łączy się nauczanie z prowadzeniem badań

*szkoły specjalne – znajduje się tam około 4% uczniów na poziomie szkoły podstawowej i średniej. W ramach szkolnictwa specjalnego nie ma, poza kilkoma programami, miejsca dla dzieci i młodzieży uzdolnionej.

*szkoły zawodowe – obowiązek szkolny nie dotyczy tylko kształcenia ogólnego. Absolwenci Hauptschule i Realschule, jak i ci, którzy nie zdobyli świadectwa ukończenia 9-letniej nauki, muszą uzyskać oficjalnie uznawane kwalifikacje zawodowe – w trybie wieczorowym lub stacjonarnym.

*oświata dorosłych

-trzy główne formy: ogólna, zawodowa i polityczna. W różnych formach oświaty dorosłych uczestniczy w ciągu roku około 40% siły roboczej.

- jest ona głównie realizowana przez uniwersytety ludowe – Folkshochschule– wspierane finansowo przez władze, są to kursy na których uczy się np. języków obcych, matematyki, nauk przyrodniczych, społecznych i politycznych, pedagogiki.

Dawniej podstawową rolę w sprawach oświaty odgrywał Kościół. W 1870 wprowadzona powszechną szkołę podstawową i powstały lokalne władze oświatowe. Ustawa oświatowa z 1994 wprowadziła obowiązek szkolny do 16 roku życia oraz oświatę powszechna  na poziomie średnim, zakłada ona równość szans oświatowych dla wszystkich. W latach ’70 i ’80 nastąpił dynamiczny rozwój szkolnictwa wyższego i oświaty dorosłych-a w 1992 większość tych szkól została przemieniona na uniwersytety.

Celem oświaty jest kształcenie dzieci i młodzieży zgodne z ich wiekiem i zdolnościami w celu ich rozwoju duchowego, moralnego, umysłowego i fizycznego, przy uwzględnieniu jednak życzeń rodziców.

Obowiązek szkolny obejmuje dzieci i młodzieży w wieku 5-16 lat, a do szkoły uczęszcza 100% dzieci.

*przedszkola – chodzi do nich 52% dzieci w wieku 3-5lat, celem przedszkola jest przyspieszenie rozwoju dojrzałości szkolnej. Szczególną uwagę zwraca się na społeczne współdziałanie dzieci i rozwój fizyczny niż na naukę pisania i czytania.

*szkoły podstawowe – obejmują dzieci w wieku 5-7 lat (wczesne klasy) i 8–11/12  lat (klasy starsze), nauka trwa 6 lat, zajęcia odbywają się od 9:00 do 15:00, przez 195 dni w roku. Pensum nauczycielskie wynosi ok. 6,5 godziny dziennie.

*szkoła średnia trwa 5 lat z możliwością przedłużenia do 7 lat, większość tych szkół to szkoły rozszerzone, koedukacyjne, dające szansę wyboru profili. Wyższe klasy szkoły średniej przygotowują młodzież w wieku 16 – 19 lat do szkół wyższych.

*uczelnie wyższe- to uniwersytety, przygotowują do nich także specjalne kolegia dalszego kształcenia. Wszystkie uczelnie pobierają opłaty za naukę Każda uczelnia określa własną politykę rekrutacji, sama też decyduje o nadaniu stopni naukowych. Zazwyczaj od kandydatów wymaga się co najmniej trzech zdanych egzaminów na ogólne świadectwo szkoły średniej. Na wielu uczelniach można podjąć studia licencjackie, które trwają 3 lata.

*szkoły zawodowe – ich liczba w ostatnich 20 latach znacznie zmalała, gdyż kształcenie umiejętności praktycznych i zawodowych umiejscowiono w placówkach  oświaty dorosłych – są to kursy dla osób powyżej 16 roku życia.

*szkoły specjalne – dzieci specjalnej troski kierowane są do szkół specjalnych, choć realizuje się politykę integracji w tych samych palcówkach oświatowych niepełnosprawnych z normalnymi dziećmi.

*oświata dorosłych – koncentruje się na wyższych uczelniach i na uniwersytecie otwartym, gdzie dorośli mogą uzyskać dyplom ukończenia szkół wyższych i stopnie naukowe.  W kolegiach dalszego kształcenia można zaś rozwijać zdolności artystyczne i zawodowe.

3.administracja i nadzór nad systemami oświaty

W Polsce administracją i nadzorem całego systemu oświaty zajmuję się MEN. Jednakże niektóre szkoły zawodowe i uczelnie wyższe nadzorowane są przez inne ministerstwa ( np. Ministerstwo Rolnictwa Leśnictwa, Zdrowia) we współpracy z MEN. Przedstawicielami MEN w poszczególnych (16) województwach są kuratorzy, do których kompetencji należy kierowanie, nadzór i finansowanie oświaty. Przy kuratoriach istnieją wojewódzkie ośrodki metodyczne, które mają za zadanie udzielać pomocy nauczycielom w sprawach metodycznych. Natomiast za przedszkola i szkoły podstawowe odpowiedzialne są gminy. MEN odpowiada także za programy podstaw nauczania. Nadzór nad szkolnictwem wyższym sprawowany jest również przez MEN oraz Radę Główną Szkolnictwa Wyższego. Jednakże szkoły wyższe zdobyły wysoki poziom autonomii w sprawach programów i metodyki nauczania

Za oświatę odpowiadają poszczególne landy. Szkoły podlegają administracji regionalnej. Za infrastrukturę szkolną oraz za zatrudnienie nauczycieli odpowiada administracja lokalna. Bezpośredni nadzór nad szkołami na stanowe ministerstwo oświaty. Nadzór dotyczy:  procesu nauczania,  aspektów prawnych wiążących się z funkcjonowaniem szkoły,  pracy nauczycieli jako pracowników służby cywilnej. 

Ministerstwo Oświaty pełni naczelną władzę oświatową., podlegają mu również uczelnie wyższe. Kierowaniem szkołami i nadzorem  zajmują się kuratorzy, a właściwie Lokalne Władze Oświaty ( LEA ).

W szkołach powstałych przez wspólnoty religijne decyduje Kościół, jednakże LEA ma wpływ na ich programy nauczania po przez wspieranie ich finansowo.

Ważna jest także rola samego dyrektora szkoły, który jest odpowiedzialny za organizację, kierowanie i kontrolę swojej placówki.

Każda szkoła jest zobowiązana przedstawić publiczny prospekt  zawierający dane swojej szkoły, który trafia do rodziców potencjalnych uczniów.

4.finansowanie oświaty

W Polsce finansowanie oświaty przez państwo jest na dość niskim poziomie, gdyż wynosi zaledwie 3,8% PKB z czego tylko 8,8% idzie na inwestycje, a 75% na pensje nauczycieli. Pensum nauczycielskie wynosi tylko: 18 godzin nauczania tygodniowo w szkole podstawowej i szkole średniej oraz 5 – 7 godzin na uczelniach wyższych. Nauka jest bezpłatna w państwowej szkole podstawowej i średniej w ramach obowiązku szkolnego, oraz na studiach wyższych – dziennych. Uczniowie i studenci muszą płacić za podręczniki i pomoce naukowe oraz za studia ( kursy ) wieczorowe i zaoczne. Szkolnictwo prywatne – na każdym szczeblu – jest płatne. Państwo wspomaga jedynie prywatne szkoły podstawowe i średnie ( w wysokości 50% wydatków ).

Koszty osobowe związane z oświatą pokrywają landy, a koszty infrastruktury szkolnej – władze lokalne. Odpowiedzialność rządu dotyczy głównie szkolnictwa wyższego. Studiowanie nie jest płatne, władze federalne wspierają studentów fundowanymi stypendiami lub gwarantowaniem pożyczek bankowych. Szkoły wyższe otrzymują od państwa zwrot 90% kosztów, w wielu szkołach prywatnych można studiować bezpłatnie. Całość wydatków państwa niemieckiego na oświatę, naukę i badania można ocenić na 9,3% PKB – jest to bardzo wysoki odsetek

Udział oświaty w PKB osiąga 4,5%. Większość pieniędzy na oświatę trafia bezpośrednio do LEA ( Lokalnych Władz Oświatowych ). 70% funduszy na oświatę przeznacza się na pensje dla nauczycieli, 61% na szkolnictwo podstawowe i średnie, a 29%na wyższe i na oświatę dorosłych. Wydatki na 1 ucznia w Anglii i Walii wynoszą rocznie 1800$.

5.nauczyciele

Kształcenie nauczycieli odbywa się  w uniwersytetach, wyższych szkołach pedagpgicznych,3-letnich kolegiach nauczycielskich i kolegiach pedagogiczno – technicznych. By podjąć studia na kierunkach nauczycielskich trzeba mieć ukończoną szkołę średnią ( matura )i zdać egzamin wstępny ( weryfikujący umiejętność posługiwania się językiem obcym i wiedzę z 2 przedmiotów). Centralny Ośrodek Dokształcania Nauczycieli oraz środki metodyczne przy kuratoriach dokształcaniem nauczycieli zajmują się dokształcaniem i doskonaleniem nauczycieli, jednakże uczestnictwo ich kursach nie jest obowiązkowe. Zbyt niskie zarobki nauczycielskie odstraszają od podjęcia pracy w szkole. Niektórzy nauczyciele szkół podstawowych i średnich nie mają pełnych kwalifikacji ( szczególnie nauczyciele języków obcych i matematyki ).

Tylko nauczyciele uczący w gimnazjach i handlówkach kształcą się na uniwersytetach, gdzie otrzymują dobre wykształcenie przedmiotowe, a bardzo słabe z zakresu pedagogiki i psychologii. Nauczyciel nauczający w szkołach podstawowych i średnich uczą się w wyższych szkołach zawodowych. Status kwalifikowanego nauczyciela wiąże się nie tylko z ukończeniem studiów przedmiotowych ( 3,5 – 4,5-letnich), ale także z uzyskaniem certyfikacji wydanej przez land w wyniku dalszych 2-letnich studiów, po których następuje egzamin teoretyczny i praktyczny. Tak więc najmłodszym nauczycielem może zostać osoba w wieki 30 lat.

Szkołą kieruje dyrektor, któremu pomaga jego zastępca.

Nauczyciele to absolwenci uniwersytetów i wyższych szkół pedagogicznych i politechnik.  W kształceniu nauczycieli najważniejsza jest praktyka w klasie szkolnej i metodyka nauczania. Nauczyciel oprócz ukończenia studiów musi uzyskać licencję kwalifikowanego nauczyciela., otrzymać ją może dopiero po 2 latach pracy i pozytywnej opinii.

Nadzorem szkół zajmują się Inspektorzy Królewscy, m.in. przeprowadzając inspekcje.

6.programy nauczania

Programy podstaw nauczania są przygotowywane  przez zespoły pracowników naukowych i nauczycieli na zlecenie MEN. Programy te mogą być rozszerzane o treści charakterystyczne dla danego regionu, jego kultury i tradycji. Szkoły mogą przygotowywać własne programy nauczania po uzyskaniu zgody kuratorium. Religia lub etyka są nauczane we wszystkich szkołach w Polsce. Podręczniki szkolne podlegają ocenie MEN i muszą uzyskać jego aprobatę zanim trafią do szkoły

Za programy nauczania odpowiadają ministrowie oświaty w landach. Decydują np. o liczbie lekcji w tygodniu, o przedmiotach, o podręcznikach. Istnieją więc znaczne różnice w tych kwestiach między landami.

We wszystkich szkołach obowiązują ogólnonarodowe programy nauczania., które przygotowuje Ministerstwo Oświaty. W szkołach  podstawowych uczy się przedmiotów podstawowych z pominięciem języków obcych, a w średnich na przedmioty podstawowe przeznacza się 75-85% czasu nauki, reszta przypada na przedmioty wybrane przez ucznia. Od niedawna powstała Narodowa Rada Programów Szkolnych nadzorująca realizację polityki oświatowej dotyczącej programów nauczania.