wyprawy.pdf

Wyprawy i podróże wikingów

Autor: Tadeusz Przerwa-Tetmajer – Halldor

www.bdn.org.pl

Chcąc mówić o wyprawach i podróżach wikingów, należałoby najpierw

powiedzieć parę słów o tym, kim byli wikingowie.

Wikingowie to sformułowanie, które przyjęło się dla bardzo ogólnego

określenia ludów zamieszkujących półwysep Skandynawski w okresie

średniowiecza. Vik - w języku staro-nordyjskim oznacza zatokę lub w języku staro-

germańskim osadę portową.

Pod tą nazwą kryją się więc „ludzie morza czyli mieszkańcy zatok”, inaczej – już

przez średniowieczne kroniki określani jako Normanowie („ludzie Północy”)

Powody ekspansji były prawdopodobnie natury ekonomicznej, tzn. wzrost

populacji spowodował deficyt ziemi uprawnej i niemożność egzystencji na tym

samym terenie większej liczby ludności. Nie bez znaczenia jednak była również

natura wojownicza i ciągłe doskonalenie technik wojskowych, które przy słabości

atakowanych krajów i wypracowaniu metod nacierania z zaskoczenia, dawały

znakomite – z punktu widzenia napadających - efekty. Nie można jednak wykluczyć,

że powody wypraw były mniej związane z uwarunkowaniami ekonomicznymi, a

bardziej z odwiecznym dążeniem człowieka do zdobycia sławy, bogactwa i przeżycia

przygody. Typowy wikiński rozbójnik (a potem i kolonista) był najczęściej młodszym

synem, krzepkim i dobrze odżywionym młodzianem, pragnącym zdobyć bogactwo

dorównujące majątkowi rodzinnemu, który z urodzenia miał przypaść jego starszemu

bratu.

Wikingowie, oprócz motywacji i wiedzy potrzebnych do przygotowania

zamorskich wypraw, potrzebowali środków pozwalających im na zrealizowanie

swoich zamierzeń. Zdobyli je dzięki rozwojowi szybkich, zwrotnych łodzi

oceanicznych, które słusznie są uważane za symbol ery wikingów. W pełni

ukształtowane do końca VIII wieku, dały ludom północy narzędzie niezbędne, by

mogli ruszyć na podbój świata.

Statki żaglowe wikingów docierały na Morze Śródziemne, widywano je na

Morzu Czarnym, dotarły do Ameryki, woziły kupców po wielkich rzekach Rusi,

żołnierzy do Bizancjum, kolonistów na Wyspy Brytyjskie, Islandię i Grenlandię, a

najeźdźców i rozbójników we wszystkie zakątki świata zachodniego. Statki były

przedmiotem zazdrości innych ludów, które je kopiowały i ulepszały, zaś sami

wikingowie widzieli w nich symbol potęgi i zamożności.

Były jednak statki czymś więcej niż tylko symbolem potęgi i bogactwa – były

najważniejszym środkiem transportowym w północnej Europie, a w wielu miejscach

podstawowym środkiem komunikacji. Odnosi się to zwłaszcza do Norwegii, gdzie

budowa geologiczna kraju czyniła z wód przybrzeżnych naturalny środek

umożliwiający stosunki handlowe i towarzyskie.

Łodzie i statki podlegały klasyfikacji na rozmaite sposoby, przy czym nie

zawsze różnice pomiędzy poszczególnymi typami były wyraźne. Najmniejsze

jednostki określano w zależności od ogólnej liczby wioseł, np. sexaeringr (łódź

sześciowiosłowa) czy tolfaeringr (łódź dwunastowiosłowa), która jest największą

określaną w ten sposób. Łodzie te były dość małe, aby jeden człowiek mógł

obsługiwać dwa wiosła. Większe (na których jeden człowiek mógł pracować tylko

jednym wiosłem), posiadające od 12 do 32 wioseł (największe znane tego typu)

można było określać podając liczbę wioślarzy po obu burtach. Łodzie tego typu

można było identyfikować poprzez liczbę podwójnych miejsc wioślarskich – miejsce

takie nosiło miano sess – stąd statki określano np. fimtánsessa (piętnastoławkowiec).

Według Prawa Gulathingu najmniejszym statkiem który mógł być określany w ten

sposób był trzynastoławkowiec, czyli jednostka posiadająca dwadzieścia sześć

wioseł. „Standardową” jednostką przeznaczoną do działań wojennych był

prawdopodobnie dwudziestoławkowiec, jakkolwiek używano oczywiście mniejszych,

a także większych (dwudziestopięcio- i trzydziesto- (a nawet więcej) ławkowych).

Różne kategorie i wielkości statków miały swoje nazwy, i tak:

Eikja – dłubanka i jej pochodne, używane powszechnie jako prom na

rzekach i jeziorach;

Bátr – czasem określana też jako eptirbátr (łódź na holu) – czyli łódź

statku;

Skip – nazwa stosowana w odniesieniu do praktycznie każdej

niezależnej jednostki, oznaczające statek;

Ferja, byrdingr – statki przeznaczone głównie do przewozu towarów –

prom;

Knorr (knarr) – główny pełnomorski statek handlowy, właśnie na takich

statkach odbywane były regularne rejsy do Islandii i Grenlandii.

Ogólnym określeniem statku handlowego był kaupskip – statek kupiecki;

Skúta – statek ogólnego przeznaczenia;

Karfi – prawdopodobnie statek przeznaczony do działań wojennych,

jednak mniejszy od „długiego statku”;

Langskip – długi statek, najbardziej znany statek wojenny, którego

wielkość to co najmniej dwadzieścia ławek. Długie łodzie także dzieliły

się ze względu na swój rozmiar oraz stosunek długości do szerokości:

o Smekkja – stosowane w odniesieniu do okrętów o wysokim

stosunku długości do szerokości;

o Skeid – drugi co do wielkości typ długich łodzi;

o Drekar (drakkar) – największe z okrętów wojennych, zwane tak

(smok) prawdopodobnie ze względu na kształt dziobów.

Rys. 1 – Drakkar, źródło: [3]

Chociaż w pierwszych wyprawach wikingów brało udział zaledwie kilka łodzi,

to ich liczba stale wzrastała. Flota, która żeglowała na zachód ku Anglii, Szkocji,

Francji i Irlandii, liczyła już setki okrętów. Początkowo ich wyprawy nie wychodziły

poza obręb Morza Północnego i wysp szkockich - Orkadów, Szetlandów, Hebrydów.

Około 800 po raz pierwszy wylądowali na Wyspach Owczych, które szybko zostały

przez nich skolonizowane. Pomiędzy 879 a 920 rokiem skolonizowali Islandię, która

z kolei stała się dla nich bazą do kolonizacji Grenlandii.

Niektóre grupy, opływając Półwysep Iberyjski, dostawały się na Morze

Śródziemne i grabiły wybrzeża południowej Galii i Italię. Inni, wyprawiając się na

wschód, penetrowali szlaki i tereny wzdłuż rzek Dźwiny oraz Dniepru, aż do Morza

Czarnego, gdzie ich łupem stawały się przybrzeżne miasta Cesarstwa

Bizantyjskiego. Wołgą przepływali aż na Morze Kaspijskie. Wikingowie bogacili się

jednak nie tylko dzięki wyprawom łupieskim, ale również handlem. Prowadzili intratny

handel z Arabami, którym za srebro z Taszkentu i Afganistanu dostarczali futra,

ozdoby z metali szlachetnych i niewolników z terenów nadbałtyckich.

Nie sposób w tym miejscu nie wspomnieć o Waregach - Waregami nazywano

wojowników pochodzenia skandynawskiego, którzy w VIII i IX wieku utworzyli na

terenie dzisiejszej Ukrainy i Rosji pierwszy organizm państwowy, zwany Rusią

Kijowską. Pierwsi Waregowie byli pochodzenia bałto-fińskiego. Pływając na swoich

płaskodennych drakkarach rzekami, zaczęli w VIII wieku infiltrować tereny Rusi. W

odróżnieniu od ich pobratymców, nazywanych na zachodzie Europy Wikingami, zajęli

się oni tutaj przede wszystkim działalnością handlową, monopolizując w końcu

handel na tych terenach i stając się pośrednikami między północną Europą,

Bizancjum i Kalifatem Bagdadzkim. Brak większych wypraw łupieżczych na tych

terenach wynikał z faktu, że handel przynosił większe dochody niż działalność

łupieska. Waregowie zaczęli zakładać na tych terenach swoje faktorie handlowe i

wchodzić w sojusze wojskowe z miejscowymi książętami ruskimi. W ten sposób na

drodze głównie pokojowej (choć czasami dochodziło do starć zbrojnych) powstało

państwo Ruś Kijowska.

Warescy kupcy płynęli Dnieprem do Morza Czarnego i dalej, do stolicy

Bizancjum - Konstantynopola. Inni kupcy płynęli Wołgą do Morza Kaspijskiego, na

wybrzeżu którego prowadzili handel z kupcami arabskimi. Waregowie odbywali

dalekie podróże przemieszczając się na łodziach, wykorzystując sieć długich

rosyjskich rzek, a kiedy musieli przedostać się z jednego szlaku wodnego na drugi

lub pokonać progi wodne, przetaczali łodzie lądem na belkach. W ten właśnie sposób

wędrowali od Morza Bałtyckiego po Morze Czarne, Śródziemne i Kaspijskie. W X i XI

wieku Waregowie z Rusi dokonali też kilka śmiałych rajdów na Bizancjum zagrażając

samemu Konstantynopolowi.

W 986 roku urodzony w Norwegii Eirik Thorvaldsson, zwany Erykiem Rudym,

spenetrował i skolonizował południowo-zachodnią część Grenlandii. Natomiast jego

syn, Leiv Eiriksson, pierwszy Europejczyk, który przybył do Ameryki Północnej i

pierwszy odkrywca norweskiego pochodzenia, zyskał światową sławę.

Data i miejsce urodzenia Leiva Eirikssona nie są definitywnie ustalone, uważa

się jednak, że wychowywał się na Grenlandii. Saga o Eryku Rudym donosi, że w 999

roku Leiv odpłynął do Norwegii, gdzie służył przez jeden sezon królowi Olafowi I

Tryggvassonowi i w rok później został odesłany z powrotem na Grenlandię, aby

szerzyć tam chrześcijaństwo.

Rys. 2 – Terytoria i podróże wikingów, źródło: [4], autor: Bogdan Giusca

Istnieją dwie wersje dalszego rozwoju wypadków. Według pierwszej z nich,

Eirikssona, po drodze na Grenlandię, wiatr zwiał z kursu, i całkiem przypadkowo

dotarł on do brzegów północno-zachodniej. Ameryki w roku 1000, w ten sposób, o

prawie pięć stuleci wyprzedzając Kolumba. Natomiast według Sagi Grenlandzkiej,

którą powszechnie uznaje się za wiarygodne źródło, odkrycie Eirikssona nie było

przypadkowe. Saga donosi, że Leiv przygotował wyprawę i pożeglował na zachód,

aby zebrać dowody popierające twierdzenia islandzkiego kupca Bjarniego

Herjulfssona. W 986 roku Herjulfsson, zepchnięty daleko z kursu przez gwałtowny

sztorm pomiędzy Islandią a Grenlandią, doniósł o tym, jakoby widział daleko na

zachodzie pagórkowaty, pokryty lasem ląd. Herjulfsson był zapewne pierwszym

Europejczykiem, który zobaczył kontynent północnoamerykański, jednak nigdy nie

pojawił się na jego brzegu. Leiv Eiriksson, ośmielony ówczesnymi opowieściami o

potencjalnych odkryciach, jak też nieustanną potrzebą posiadania ziemi pod uprawę,

kupił od Bjarniego jego statek i wyruszył w drogę.

Wydaje się, że Leiv odbył trasę Bjarniego, tyle że w przeciwnym kierunku,

trzykrotnie schodząc na ląd. Pierwsze z miejsc lądowania nazwał Helluland, czyli

Ziemią Płaskiego Kamienia. Obecnie miejsce to powszechnie uznaje się za

Labrador. Drugim była Markland, czyli Ziemia Lasu, prawdopodobnie Nowa

Funlandia. Dokładne usytuowanie trzeciego, nazwanego Vinland, jest przedmiotem

sporów wśród naukowców, a jego lokalizację umieszcza się gdzieś pomiędzy

północą Nowej Funlandii a przylądkiem Cape Cod, bądź nawet terenem jeszcze dalej

na południe.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: