Kresowy Serwis Informacyjny nr 4 - 2013(23).pdf - Kresowy Serwis Informacyjny - tukaka

Trwa AKCJA zbierania podpisów pod projektem Ustawy mającej na celu uchwalenie

11 lipca jako Dnia Pamięci Męczeństwa Kresowian - DOŁĄCZ DO AKCJI

ORGAN MEDIALNY POROZUMIENIA POKOLEŃ KRESOWYCH

K R E S O W Y

Serwis Informacyjny

PAMIĘTAĆ O KRESACH, O MAŁEJ OJCZYŹNIE PRZODKÓW,

TO NIE TYLKO OBOWIĄZEK, ALE ZASZCZYT

Numer 4/2013 (23)

1 Kwietnia 2013

To koniecznie

trzeba obejrzeć

Czytaj na stronie 23

Najserdeczniejsze życzenia

zdrowych, radosnych

i spokojnych Świąt

Wielkiej Nocy

czytelnikom redakcja KSI

JAJKO - SYM-

BOL ŻYCIA I…

O Z B R O D N I

I ZAGŁADZIE

JANOWEJ DO-

LINY

Nim doszło do powstania polskiej

samoobrony ludności na Wołyniu

przed narastającą falą zbrodni ze

strony nacjonalistów ukraińskich z

....... na stronie 4 i 18

IKONA WJAZDU

PAŃSKIEGO DO

JEROZOLIMY -

ŚWIĘTO NIEDZIE-

LI PALMOWEJ

Nadeszły Święta Wielkanocne.

Oprócz religijnych rozważań nasu-

wają mi się i inne releksje.

-Wielkanoc 1943 roku w Janowej

Dolinie i opowieści o tym mojej

babci i mamy… spalona wioska…

rzeź… okrucieństwo bandy ukraiń-

skiej......

Strona 32

Powstał "Parlamen-

tarny Zespół ds. Kre-

sów, Kresowian........."

22 marca w sali nr. 25 gmachu

Sejmu Rzeczypospolitej zainau-

gurowano prace Parlamentarnego

Zespołu ds. Kresów, Kresowian

i Dziedzictwa Ziem Wschodnich

Dawnej Rzeczypospolitej. Czy 70.

letnia zmowa milczenia o Kresach

( Kresy to zapomniana

Strona 21

Opracowywałam mozolnie temat

12 Wielkich Świąt. Zbierałam ma-

teriały, pisałam- szło mi to opornie.

W pewnym momencie usłyszałam

jak coś mi mówi (a może to był

Ktoś?) : ..........Strona 31

www.ksi.kresy.info.pl Kresowy Serwis Informacyjny 1 kwietnia 2013 - strona 1

HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE

Frontowe walki 27 WDP AK

z regularną armią niemiecką

-Wermachtem w kwietniu 1944 r.

Henryk Kata

o kilku dniach odpoczynku

w nowym miejscu postoju

pierwsza kompania 2 Bata-

lionu „Jastrzębia”, pod jego

dowództwem, zrobiła skok na od-

dział Wermachtu w miejscowości

Maszów. Miejscowość ta położona

koło Lubomla, całkowicie opano-

wana przez Niemców, jako bezpo-

średnie zaplecze bronionego Kowla,

była bezpiecznym schronieniem dla

wojsk przyfrontowych Wermachtu.

Tym większym dla nich zaskocze-

niem było nasze wtargniecie ran-

kiem do kwater, gdzie czuli się

względnie pewni. Rezultat był prze-

sądzony na naszą korzyść. Po sto-

sunkowo krótkiej wymianie ognia z

pewną ilością zdobytej broni, amu-

nicji oraz kuchnią polową wrócili-

śmy bez strat własnych do miejsca

postoju Stawki. Moim osobistym

trofeum z rajdu na Maszów był zdo-

byty pistolet typu browning, kaliber

9 milimetrów, 14-strzałowy. Cieszy-

łem się z tej zdobyczy przy kurczą-

cym się zapasie amunicji do mojego

rkm, oszczędzałem ją na sytuacje

wyjątkowe. Rozpoczął się nowy

etap walk, walk z regularną armią

niemiecką, dobrze uzbrojoną w broń

polową, pancerną i lotnictwo. Jeżeli

my nad Niemcami mieliśmy jaką-

kolwiek przewagę, to chyba tylko

wolę walki o wolny kraj, co nie za-

wsze wystarcza, żeby zwyciężać.

Dlatego rozpoczęty etap walki z

Niemcami potoczy się różnie i ze

zmiennym szczęściem. W przeży-

tych i zapamiętanych wspomnie-

niach z oddziału I Kompanii 2 Bata-

lionu „Jastrzębia” zbliżam się, do

coraz częstszych zwarć i niemal co-

dziennych walk z Wermachtem.

Niemieckie dowództwo odcinka

Kowel- Włodzimierz poczuło się

zagrożone na bezpośrednim zaple-

czu. Postanowiło zlikwidować to

zagrożenie rzucając przeciw na-

szym ugrupowaniom 27 Dywizji

swoją doborową dywizję „Wiking”

z pomocniczymi oddziałami wszyst-

kich rodzajów broni, łącznie z lot-

nictwem. . Po kilku dniach od naszej

udanej akcji na Maszów Wermacht

zaczął przejawiać zainteresowanie

naszymi jednostkami, które były

rozlokowane we wspomnianym

międzyrzeczu Turii i Bugu, wschód-

-zachód, Luboml- Włodzimierz Wo-

łyński, północ południe. Każdego

dnia już od rana pojawiał się samo-

lot zwiadowczy, tzw. Rama, i po za-

kreśleniu dymnego koła na niebie

odlatywał. Ponieważ był to okres

przed świętami Wielkanocny, dow-

cipkowaliśmy, że Niemcy przesyła-

ją nam wielkanocne jajko. Wiedzie-

liśmy, ze za moment wybuchną albo

pociski artyleryjskie, a za nimi pój-

dą czołgi i piechota, albo zbombar-

duje nas lotnictwo.I tak już dzień po

dniu Niemcy nas ostrzeliwali, bom-

bardowali, atakując jednocześnie

czołgami i piechotą. Z dnia na dzień

wdzierali się w tereny zajęte przez

nas. Staraliśmy się przeciwdziałać;

często skutecznie, z zaskoczenia od-

bijaliśmy utracone pozycje. Jednak

brak broni ciężkiej, lotnictwa, brak

zaplecza i zaopatrzenia stopniowo

przechylały szalę na naszą nieko-

rzyść. Żelazny pierścień zaciskał się

wokół całego ugrupowania 27 Dy-

wizji Wołyńskiej AK. Była to pierw-

sza połowa kwietnia 1944 roku. Ko-

lejny dzień ciężkich walk. Z trudem

pokonywaliśmy rozmokłe grząskie

pola, żeby zająć pozycje wzdłuż

drogi prowadzącej z Czmykosu

przez Staweczki do Oleska. Z pra-

wej strony, 1 kompania batalionu

„Jastrzębia”, od wsi Staweczki po-

zycję zajął batalion „Sokoła”, z le-

wej od Czykosu batalion „Gzym-

sa”, był też z nami z lewej naszej

strony oddział żołnierzy radzieckich

z rusznicą przeciwpancerną, ckm

oraz działkiem przeciwpancernym.

Trzymając Niemców w bezpiecznej

odległości czekaliśmy na podcią-

gnięcie bocznych skrzydeł i sygnał

do natarcia. Nagle, na trakcie Czmy-

kos – Staweczki – Olesk pojawiła

się kolumna samochodów pancer-

nych nieprzyjaciela. Z Felkiem „Bą-

kiem” na rozmokłym polu pod wła-

snym ciężarem zapadaliśmy się w

maziowatą, mokrą ziemię. Pod rkm

podłożyliśmy jakiś kawał drzewa.

Obserwowaliśmy też, jak porucznik

„Jastrząb” podbiegł do żołnierza ra-

dzieckiego z rusznicą przeciwpan-

cerną, zajął jego miejsce i oddał

strzał, potem drugi, trzeci. Równo-

cześnie posypały się i moje serie z

rkm. Rozpętał się ogień wzdłuż ca-

łej linii z broni ręcznej i maszyno-

wej. Kolumna samochodów zatrzy-

mała się nagle. Widać było

zamieszanie i słychać nerwowe na-

woływania. Żołnierze Wermachtu

wyskakują z samochodów i zza

osłony drogi starają się ostudzić na-

sze działania, ostrzeliwując nas z

broni maszynowej gęstym ogniem.

W pewnym momencie na tyłach na-

szego batalionu pojawił się duży od-

dział nieprzyjacielski ( Węgrzy lub

Rumunii ) i ostrzelał nas silnym

ogniem karabinowym. Znaleźliśmy

się w niewesołej sytuacji, odcięci od

zaplecza. Do tego jakby na sygnał

na nasze tyły od Oleska, Staweczek

i kolumny samochodów, posypały

się serie z broni maszynowej, moź-

dzierzy i działek szybkostrzelnych,

których pociski świetlne torem pła-

skim ponad ziemią przeszywały ho-

ryzont jak błyskawice. Rozpętało

się piekło. Porucznik „Jastrząb” na-

tychmiast skierował oddział na za-

grożone tyły, co wymagało sforso-

wania rzeki Neretwy, pełnej wody w

czasie wiosennych roztopów. Z pro-

wizorycznej kładki i mostu niewielu

mogło skorzystać – pod silnym

ostrzałem z broni maszynowej. To-

/ Żołnierze 27 WDP AK z kolekcji zdjęć Pana profesora Władysława Filara

też większość forsowała Neretwę

wielkanocnym śmigusem-dyngu-

sem. Z Felkiem „Bąkiem” krótkimi

seriami rkm-u opóźnialiśmy natar-

cie żołnierzy Wermachtu, którzy za-

legli wzdłuż drogi przy samocho-

dach. Jako jedni z ostatnich

chyłkiem przebiegliśmy po kładce

asekurowani z kolei prze kolegów

ostrzałem zza Neretwy. Tuż za rzeką

pas rozmokłego, grząskiego pola.

Widzę, jak kolega Stasio Kossak

„Surma” strzela w pozycji klęczą-

cej, w swoim czerwonym kożuszku,

widzę też jak smugowy pocisk z

działek szybkostrzelnych traia Sta-

sia w pierś. Ginie na miejscu. Na

rozmokłej ziemi nie można pośpie-

szyć; ostrzeliwuje się z kolana i

ostatkiem sił wycofuje się, a klejąca

się gleba trzyma za nogi, jakby żyw-

cem chciała człowieka wchłonąć.

Za chwilę zobaczyłem ciężko ran-

nego mojego kolegę z Bud Ossow-

skich Janka Zielińskiego „Muchę”.

Wynoszą go koledzy z pola ostrzału.

Na moje : Janek co z Tobą?.. On

mnie pyta :Heniu czy ja będę żył?

Pocieszam Janka jak potraię i pada-

my z Felkiem ze zmęczenia, na

zbawczej łące porośniętej chaszcza-

mi. Ośmiokilogramowy rkm z ma-

gazynkiem przerósł moje siły, serce

biło jak młot, pot zalewał oczy. Fe-

lek „Bąk” dysząc jak miech pokazu-

je, że do rkm pozostały jeszcze dwa

magazynki ( obaj jeszcze nie mogli-

śmy mówić). Robię beznadziejny

ruch ramionami, a w tym momencie

kula dosięgnęła mojego kolegę i

przyjaciela z Turii jarka Oświęcim-

skiego „Lubicza”. Na szczęście nie

był to postrzał tragiczny, ale Jurek

na jakiś czas wylądował w szpitalu.

Tego dnia batalion „Jastrzębia” po-

niósł dotkliwe straty. Wielu było

rannych i zabitych, wielu izycznie

wyczerpanych. Nasze rozpoznanie

doniosło, że przeciwko nam Niemcy

użyli w boju oddziałów świeżo

przybyłej Brygady Górskiej i dodat-

kowej dywizji Wermachtu. Logicz-

nie rozważając dowództwo 27 Dy-

wizji zrozumiało, że Niemcom

spieszy się z oczyszczeniem zaple-

cza frontowego i że zaciskając wo-

kół nas stalowy pierścień okrążenia,

z żelazną konsekwencją prawa woj-

ny zechcą wyeliminować nas z tej

gry. Wieczorem walka ucichła. Z

pola podjęto Stasia „Surmę” z na-

szej kompanii, rannych odwieziono

do szpitala polowego (był tylko

taki), oddziały doprowadziły się do

względnego porządku i wyglądu (na

ile to było możliwe w owym cza-

sie). Na noc i odpoczynek oddział

wrócił do Władynopola. Kto nie

miał służby, mógł pospać do zmia-

ny. Następny dzień zapowiadał się

jeszcze bardziej gorący, sądząc z ru-

chu wojsk niemieckich. Po względ-

nie przespanej nocy, porannym ape-

lu i kawie batalion nasz poszedł

okopywać się na przedpolach Wła-

dynopola – jednej z ostatnich miej-

scowości, gdzie o tej porze roku

mogliśmy pod dachem przespać

noc. Na kwaterach pozostali śpiący

koledzy po nocnej służbie wartow-

niczej. Stanowiska obronne kopali-

śmy na przedpolach Władynopola

od strony Pustynki, gdzie byli już

Niemcy. Była to połowa kwietnia

1944 roku,któryś dzień Wielkiego

Tygodnia przed Wielkanocą.

Wszechobecna „Rama” (samolot

zwiadowczy) zapisała na niebie

jajo; wiedzieliśmy już, co będzie za

parę minut – zmasowany ogień arty-

leryjski, a za nim czołgi i piechota

niemiecka. Zdążyłem jeszcze do-

biec do kwater, gdzie spali koledzy

po nocnej służbie, poderwać ich do

wycofania się z batalionem. Był tam

też mój brat „Ketling”. Przeciw ar-

tylerii, lotnictwu i czołgom byliśmy

bezsilni, a obiecywana broń prze-

ciwpancerna, „Piat” zrzutowy – cią-

gle nie spadał…Od tego dnia do-

mem i dachem nad głową na wiele

dni i tygodni pozostanie szumiący

las, a okryciem – leśny mech. Od

tego dnia koło wydarzeń i zmagań

bojowych nabrało przyśpieszenia i

poczęło obracać się ze zmiennym

szczęściem. Brak zaopatrzenia i

broni przeciwpancernej zepchnęły

nas do lasów. Chociaż do lasu byli-

śmy przyzwyczajeni. Od wielu mie-

sięcy w najgorszych zagrożeniach

las chronił nas i czuliśmy się w lesie

bezpiecznie. Nie mogło jednak w

lasach tkwić tak duże ugrupowanie,

jakim była 27 Dywizja Wołyńska

AK oraz dwa pułki gwardyjskie ar-

mii sowieckiej – bez dostaw z ze-

wnątrz, srodków obrony, wyżywie-

nia, zaopatrzenia szpitali itd.

Oddziały nasze okopały się wzdłuż

linii lasów. Niemcy z kolei nękali

nas ogniem artylerii. Wścibska

„Rama” wypatrzyła i doniosła o

każdym naszym ruchu, zwłaszcza,

że nie było jeszcze liści na drze-

wach. Wiedzieliśmy, że dowództwo

gorączkowo opracowuje plan wyj-

ścia Dywizji z zaciskającej się pętli.

Z obiecanych przez aliantów zrzu-

tów dwa doszły do skutku, co było

kroplą w morzu potrzeb, a i tak zbyt

spóźnione, żeby mogły być dobrze

wykorzystane. Po wielu dniach za-

ciętych walk i uporczywej obrony

naszych jeszcze lasów, Niemcy

zmasowanym ostrzałem artyleryj-

skim i atakami bezpośrednimi czoł-

gów, tratując zagajnik, wjechali pro-

sto w okopy batalionu „Trzaska”. Za

czołgami wdarła się piechota nie-

miecka, próbując w ten sposób roze-

Strona 2 - Kresowy Serwis Informacyjny - 1 kwietnia 2013 www.ksi.kresy.info.pl

HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE

rwać naszą obronę. Wyparła bata-

lion „Trzaska” zajmując okopy. Do

kontrnatarcia dowództwo skierowa-

ło 2 batalion „Jastrzębia”, który na

moment zaległ pod ścianą ognia za-

porowego artylerii i broni maszyno-

wej nieprzyjacielskiej piechoty.

Kontrnatarcie batalionu poprowa-

dził porucznik „Jastrząb”. Pierwszy

raz usłyszałem, jak padła komenda:

bagnet na broń! Podano ją po linii.

Batalion poderwał się z okrzykiem:

hurra-aa! A echo leśne zwielokrotni-

ło ten okrzyk nadziei w nierównej

walce, zmieszany z jazgotem i wy-

buchami różnego rodzaju broni.

Niemcy nie wytrzymali nerwowo

brawury naszego żołnierza. Minęło

ponad pół wieku, a ja pisząc te

wspomnienia widzę każdy szczegół

oczami wyobraźni. Niemcy przed

nami po prostu uciekali, razem z

czołgami. To było wspaniałe (choć

drogo okupione i nie na długo). Pę-

dziliśmy za nimi nie czując zmęcze-

nia, piersi pracowały jak miechy. W

biegu odstrzeliwałem za uciekający-

mi Niemcami serię z rkm z odległo-

ści 30-40 metrów. Widziałem jedne-

go, jak z płaszcza miedzy nogami

posypały się strzępy. Obejrzał się.

Jeszcze widzę tę wylękłą twarz w

okularach, pobiegł dalej. Ja więcej

do niego nie strzelałem, Bóg z nim,

miał szczęście. Zginęło wielu Niem-

ców i Węgrów w tej akcji. W na-

szym batalionie byli zabici i wielu

rannych. Był to najczarniejszy dzień

z przebytych walk naszego batalio-

nu. Na wielkie uznanie i wdzięcz-

ność zasłużyły w tej akcji sanita-

riuszki naszego batalionu; młode

dziewczęta, w jednej linii z nami

szły do natarcia, z poświęceniem w

ogniu walki podnosiły rannych,

udzielały niezbędnej pomocy. Były

to Janka Drzymałówna „Baśka” z

Kowla, Zosia Brzezińska „Wilga”,

Marysia Frejówna „Klara”, Weroni-

ka Sulęcka „Sroka”. Długo wśród

kolegów komentowaliśmy odwagę

dziewczyn i poświęcenie w niesie-

niu pomocy rannym, czym zaskarbi-

ły sobie naszą wdzięczność i szacu-

nek. Pamiętam i widzę te ładne,

młode, o zgrabnych sylwetkach

dziewczęta. Zawsze uśmiechnięte,

uczynne i życzliwe. Na równi z

nami narażone na wszelkiego rodza-

ju niebezpieczeństwa i trudy niewy-

gód, są pięknym przykładem walki

o wolność dla potomnych.

Śmierć pułkownika „Oliwy”

Po wielu dniach nieustannych walk

batalion „Jastrzębia”, w okolicy

uroczyska leśnego Dobry Kraj,

względnie spokojną noc wykorzy-

stał na tak upragniony sen. Sypial-

nia w iglastym zagajniku okazała

się najmilszym posłaniem, cudowną

kołysanką – szum konarów sosen.

Batalio, jak za dotknięciem czaro-

dziejskiej różdżki, zapadł w sen. Po-

godny następny dzień, 18 kwietnia

1944 roku utkwił mi szczególnie w

pamięci. Jak zawsze z rana po wy-

konaniu rutynowych porcji ruchów,

przysiadów gimnastycznych oraz

umyciu się zimną wodą, otrzyma-

liśmy suche porcje śniadaniowe.

Luźno rozłożeni obok leśnej drogi,

jedząc śniadanie, doprowadzaliśmy

się do jakiego takiego wyglądu. W

oddali słychać było detonacje i da-

leki jazgot broni ręcznej – odgłosy

walki prowadzonej przez oddziały

naszej Dywizji. Czas wypoczynku

mijał zbyt szybko, nagle od strony

zachodniej zerwała się gwałtow-

na strzelanina z broni maszyno-

wej – LMG, tak zwanej Suki, ja-

kiej Niemcy przeważnie używali (

po odgłosach potrailiśmy poznać

każdą broń). Po kilku minutach na

drodze wyłonił się z trudem biegnąc

zakrwawiony żołnierz. Rozejrzał

się błędnym wzrokiem i wykrztusił;

Pułkownik zabity. Na ustach żołnie-

rza wykwitła spieniona krew, upadł.

Był ranny w piersi. Tuż za nim przy-

biegł podporucznik Lempart „Wi-

chura” ze ścisłego otoczenia sztabu

pułkownika „Oliwy”, potwierdza-

jąc tragiczną wiadomość. Opisał

bardziej szczegółowo okoliczności

śmierci pułkownika Jana Wojciecha

Kiwerskiego „Oliwy”. Nie wiem,

dlaczego w tym tragicznym dla nas

czasie przypomniał mi się wiersz

z okresu szkolnego; „śmierć Puł-

kownika”. Być może to zbieżność

okoliczności ( „ W głuchej puszczy

przed chatą leśnika” ) podszepnęła

mi takie skojarzenie. Przebywający

wówczas w grupie oicerów ma-

jor „Żegota” – Tadeusz Sztumberg

Rychter zwrócił się gwałtownie do

porucznika „Jastrzębia”: Uderzać

natychmiast „Jastrząb”! Już ude-

rzać! Poderwane przez porucznika

plutony i kopanie w biegu rozwi-

nęły natarcie. Szybko weszliśmy w

kontakt bojowy z nieprzyjacielem.

Ja ze swoim rkm miałem jeszcze

pełen magazynek naboi. Pomomo

ostrego ostrzału wroga chłopcy rwa-

li do przodu, żeby dopaść Niemców

i pomścić śmierć naszego dowódcy

Dywizji, pułkownika „Oliwy”. Nie-

przyjaciel ostrzeliwując się równie

szybko wycofał się. W biegu razili-

śmy wroga z bliskiej odległości hu-

raganowym ogniem z broni maszy-

nowej i ręcznej. W błyskawicznym

natarciu nieprzyjaciel nie zabrał

nawet swojego rannego dowódcy,

który próbował się bronić strzela-

jąc z pistoletu. Porucznik „Jastrząb”

krótką serią ze stena przerwał ten

pojedynek i pościg za wrogiem.

Ciało martwego pułkownika, jak i

dokumenty, które miał z sobą, dzię-

ki szybkości natarcia zostały odbite.

Nieprzyjaciel poniósł znaczne stra-

ty: kilkunastu zabitych i wielu ran-

nych, ale też z naszej kompanii po-

legło dwóch żołnierzy; kapral Albin

Ostrowski „Gołąb” i strzelec Tade-

usz Zajączkowski „Słońce”. Kilku

kolegów było rannych. Jeszcze tego

dnia odbył się pogrzeb pułkownika

Jana Wojciecha Kiwerskiego „Oli-

wy”, z wszelkimi honorami wojsko-

wymi, jakie można było urządzić w

tamtych warunkach. Pogrzeb polo-

wy, wśród lasów. Pogrzebany został

razem z poległymi przy odbijaniu

kapralem „Gołębiem” i strzelcem

„Słońcem”, nieopodal gajówki, w

sąsiedztwie dębów. Przy usypanej

mogile i wysokim ciosanym krzy-

żu skromny oddział z batalionu

„Jastrzębia” oddał ostatnie honory

i pożegnał na zawsze swojego tak

lubianego i cenionego dowódcę 27

Dywizji Wołyńskiej Armii Krajo-

wej. Tragiczny ten dzień prześla-

dował mnie w myślach wierszem

Adama Mickiewicza z Powstania

Listopadowego: „Śmierć Pułkow-

nika”.

„ W głuchej puszczy przed chatą le-

śnika

Rota strzelców stanęła zielona…..”

Przygnębieni opuściliśmy mogiłę

pułkownika „Oliwy”, „Gołębia” i

„Słońca”. Dookoła trwał bój, pier-

ścień nieprzyjaciela z żelazną kon-

sekwencją prawa wojny zaciskał się

wokół ugrupowań naszej dywizji.

Jeszcze tego dnia odczytano w roz-

kazie, że dowództwo nad całością

oddziałów Dywizji obejmuje major

Tadeusz Sztunberg Rychter „Żego-

ta”. Jak już wcześniej wspomnia-

łem, ruchy nieprzyjaciela każde

doświadczone ucho żołnierza rozu-

miało i oceniało po dochodzących

detonacjach i odgłosach walk. Nowe

dowództwo oceniając negatywnie

możliwości dalszej walki w zaist-

niałej sytuacji, z przeważającymi si-

łami wroga, postanowiło wyprowa-

dzić całą Dywizję z zaciskającej się

pętli. Czasu było niewiele. Na sto-

sunkowo małym terenie leśnym kil-

kutysięczne zgrupowanie ludzi, bez

zapasów i zaopatrzenia z zewnątrz,

nie miało szans w dalszej walce.

Rozumieli to żołnierze, rozumiało

to bardzo dobrze dowództwo, wi-

dząc ilu rannych przybywa każdego

dnia do improwizowanych szpitali

polowych w lesie. Biorąc pod uwa-

gę okres wczesnej wiosny, chłodne,

często mroźne noce, wyczerpanie

izyczne, a też psychiczne żołnie-

rzy, zapadła decyzja o wyjściu z

okrążenia, przy możliwie najmniej-

szych stratach. Wszyscy dowódcy

batalionów zostali powiadomieni o

miejscu koncentracji, sposobie i ko-

lejności przegrupowań oraz kierun-

ku marszu oddziałów. W nieudanej

próbie wyjścia z okrążenia oddzia-

łów Armii Radzieckiej, pułkowni-

ków Romanienki i Kobylańskiego

w kierunku wschodnim przez rzekę

Turię, w okolicy Hajki-Ruda, od-

działy te poniosły dotkliwe straty.

Pod naporem zmasowanego ognia

broni pancernej Niemców, z duży-

mi stratami w ludziach i sprzęcie,

zwłaszcza broni ciężkiej, wycofały

się w rejon koncentracji naszej Dy-

wizji w Lasach Mosurskich. Od cza-

su, kiedy zapadła decyzja wyjścia z

okrążenia, dowództwo nad całością

Dywizji przejął od „Żegoty” Jan

Szatowski „Kowal”.

Decyzja o wyjściu z okrążenia

Późnym wieczorem 20 kwietnia

1944 roku uprzednio sformowane

oddziały, w określonej kolejności, z

przydziałem zadań, rozpoczęły

marsz. Z Lasów Mosursko-Zamłyń-

skich- na północ, przeprawa przez

tory kolejowe Kowel-Chełm, do-

brze strzeżone przez Niemców. Tak

przemyślany przez dowództwo plan

wymknięcia się z „kotła” kilku ty-

sięcy ludzi miałby szansę powodze-

nia, gdyby zostały zachowane

wszelkie środki ostrożności, zaleca-

na cisza i spokój. Przy takiej liczbie

uzbrojonych ludzi, w ciemną noc po

leśnych bezdrożach, mając do sfor-

sowania rzekę Neretwę, pełną w

tym czasie wiosennych wód, zada-

nie to okazało się nierealne. Dołą-

czyły też do naszych jednostek od-

działy radzieckie, które ubiegłej

nocy zostały przez Niemców rozbite

na rzece Turii, przy próbie wy-

mknięcia się na wschód do swoich

frontowych wojsk. Tak więc wielo-

kilometrowa kolumna ludzi z

osprzętem bojowym, z kilkuset

jucznymi końmi, ciemną nocą, le-

śnymi drogami posuwała się na pół-

noc mając za zadanie przejść tory

kolejowe w okolicy stacji kolejowej

Jagodzin. Pierwszą kompanię „Ja-

strzębia” usytuowano w drugiej po-

łowie kolumny z zadaniem ochrony

oddziału jucznych koni, które dźwi-

gały zapas żywności, jak też nie-

zbędny ciężki osprzęt zapasów bo-

jowych i łączności. Jak już

wspomniałem, przeprawa przez

wezbraną wiosennymi roztopami

rzekę Neretwę, wśród lasów w

ciemną noc, okazała się bardziej

trudna do zrealizowania niż zakła-

dano to pierwotnie. Według donie-

sień zwiadu dywizyjnego , penetru-

jącego teren trasy przewidywanej na

przemarsz oddziałów, Zamłynie –

gdzie był most na rzece- cały czas

wolne było od Niemców. Most ten

był dla nas ważnym obiektem. Zbu-

dowane kładki na rzece przez kom-

panię saperów nie były w stanie

przerzucić w ciągu nocy około sied-

miu tysięcy ludzi obciążonych bro-

nią, amunicją oraz niezbędnymi za-

pasami, jak też około pięciuset koni

objuczonych do granic możliwości.

O zmierzchu od patroli nadszedł

meldunek, że oddział niemiecki w

sile około jednej kompanii, dobrze

uzbrojony, zajął Zamłynie. Nie była

to zbyt wielka przeszkoda w konty-

nuowaniu zamierzonego celu – wyj-

ścia z kotła dla naszych oddziałów.

Niemców można było wyrzucić z

Zamłynia bez szczególnego wysił-

ku, z marszu. Nie obyłoby się jed-

nak bez strzelaniny i granatów, co w

konsekwencji postawiłoby w stan

gotowości znajdujące się w pobliżu

garnizony niemieckie, a zwłaszcza

ochronę silnie strzeżonych torów

kolejowych, które stanowiły główną

przeszkodę w marszu dywizji w za-

mierzonym kierunku. Nie zmieniło

to jednak planu ustalonego przez

dowództwo, poza korektą obejścia

Zamłynia od strony zachodniej, aby

nie wdać się z Niemcami w strzela-

ninę. To też kompania saperów wy-

budowała kilka kładek poza Zamły-

niem, a juczne miały być

przeprawiane wpław. Ciemną już

nocą oddział za oddziałem, kolumna

za kolumną ruszyły leśną drogą.

Żeby ominąć Zamłynie, czoło ko-

lumny zeszło z drogi, prowadzone

przez przewodników znających te-

ren leśnymi duktami, aby wyjść za

Zamłyniem i tam przeprawić się

przez Neretwę. I tu dopiero, po

opuszczeniu leśnej drogi rozpoczęło

się ślimacze tempo marszu oddzia-

łów. Bo jeśli nawet na wyznaczo-

nym odcinku nowej trasy ustawiono

posterunki, których zadaniem było

kierowanie oddziałów w określo-

nym kierunku, to bezdroża leśne w

ciemną noc opóźniały najlepsze na-

wet w założeniu plany wyjścia przed

nastaniem dnia poza pierścień okrą-

żenia. Kolumna rwała się, oddziały

gubiły się w ciemnościach po bez-

drożach, wyczekiwały i odnajdywa-

ły się, żeby dojść do celu przed na-

staniem dnia. Zachowując ciszę ( na

ile to było możliwe) pierwsze od-

działy kolumny ze sztabem dywizji

przeprawiły się przez Neretwę, po-

dążając na północ, żeby przed świ-

tem przejść tory kolejowe linii Ko-

wel-Chełm. Kiedy czołowe oddziały

kolumny przeprawiły się przez rze-

kę, to nasz batalion „Jastrzębia”,

ochraniający kolumnę koni z konio-

wodami, znajdował się koło Zamły-

nia. W czasie, kiedy oddział jucz-

nych koni rozpoczął zejście z drogi

na leśne bezdroża, od Zamłynia

wzniosły się rakiety oświetlające, a

za nimi serie z broni maszynowej.

Któryś z dowódców oddziału (

prawdopodobnie „Siwy” ) zlekce-

ważył rozkaz likwidacji taboru ko-

łowego. Gdy parokonny wóz na ko-

łach ze stalowymi obręczami

wjechał na most z drewnianych bali,

narobił tyle hałasu, że natychmiast

zaalarmowało to Niemców. Ci wy-

strzelili rakiety, w których świetle

dojrzeli nie tylko wóz na moście, ale

całą kolumnę koni i wojska posuwa-

jącą się tuż obok. Toteż skierowali

ogień z broni maszynowej na ko-

lumnę, jak też zagęścili światła ra-

kiet, które zaczęły padać między

konie. Te z kolei wśród błysku ra-

kiet i nagłej strzelaniny w ciemności

uległy ogólnemu popłochowi i pani-

ce. Z kwikiem i rżeniem stawały

dęba, rozpierzchły się we wszystkie

strony, często tratując koniowodów

i najbliższe oddziały, wprowadzając

chaos i zamieszanie. Cały plan i

marsz kolumny został porwany,

czoło kolumny ze sztabem zapewne

przekroczyło już tory kolejowe.

Nasz batalion, na tyłach koni jucz-

nych, w ogólnym chaosie, przemie-

szany z innymi oddziałami wdał się

w walkę z Niemcami w Zamłyniu

przy moście. Sporo upłynęło czasu,

/ Żołnierze 27 WDP AK z kolekcji zdjęć Pana profesora Władysława Filara

www.ksi.kresy.info.pl Kresowy Serwis Informacyjny 1 kwietnia 2013 - strona 3

HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE

ZBRODNIA

NA JANOWEJ

DOLINIE

zanim Niemcy przestali zionąć

ogniem ze swych stanowisk. Pozo-

stałe oddziały szybko zaczęły się

zbierać, choć przemieszane, grupka-

mi przechodzić most, kierując się na

północ, w stronę torów kolejowych.

Nie wiem, ile czasu to trwało, kiedy

Niemcy opuścili bunkry i stanowiska

ogniowe, zaprzestając ostrzału, do

czego zostali zmuszeni. W blasku za-

palonych od pocisków zapalających

budynków widać było, jak chłopcy

po kilku, kilkunastu, przemieszani z

różnych oddziałów, podążają na pół-

noc. Wyjść poza pierścień okrążenia

– o tym wiedział każdy żołnierz, to-

też w zamieszaniu nikt nie czekał na

rozkazy swoich dowódców, tylko in-

tuicyjnie biegł przez most na Nere-

twie. Pisząc te wspomnienia po pięć-

dziesięciu kilku latach jeszcze widzę

przerażający obraz bezwzględnych

praw, a może bezprawia wojny. Prze-

chodząc przez most natknąłem się na

zabitego rosłego mężczyznę, w ko-

zackiej czapce, długiej pelerynie z

wielbłądziej wełny. Upadł na twarz,

a więc zginął na miejscu. Poznałem

go, był to pułkownik Kobylański, z

pochodzenia Polak, zastępca dowód-

cy radzieckiej dywizji kawalerii, puł-

kownika Romanienki. Przebijał się

razem z naszą dywizją po niudanej

wcześniej próbie wyjścia z okrążenia

przez rzekę Turię. Kilkadziesiąt kro-

ków dalej wzrok mój zatrzymał się

jakby na obrazie Grottgerowskich

„Lituanii”. Na poboczu przydrożne-

go rowu leżała ułożona twarzą do

góry, jakby spała, kilkuletnia dziew-

czynka, ubrana w długi beżowy dzie-

cinny kożuszek, w białej pilotce z

angory ( oto prawa wojny; rosły

mężczyzna, pułkownik, nieopodal

kilkuletnia dziewczynka). Na piersi

tej dziewczynki widniał tylko mały

otwór i krwawa plama. Nie pozosta-

wiały złudzeń, że to sen wieczny, a

tak chciałoby się wierzyć, że to nie-

prawda. Po wielu latach dowiedzia-

łem się od mojego kolegi, nieżyjące-

go już Józia Turowskiego „Ziuka”,

że była to córeczka doktorostwa Pod-

lipskich. Na sentymenty czy zwy-

czajną zadumę czasu nie było. Jak

już wspomniałem, prawa wojny są

twarde, okrutne i bezwzględne. Każ-

dy uczestnik tego wielkiego „teatru”

jest im podporządkowany. Tak tez i

ja w pewnym momencie, wśród

ogólnego zamieszania wywołanego

rozszalałymi końmi, zorientowałem

się, że szukanie swoich bezpośred-

nich dowódców. Czy też oddziałów

byłoby stratą czasu. Szybkim kro-

kiem podążyłem wraz z nadchodzą-

cymi grupami, kierując się na północ

ku torom. Ale świt poranka 21 kwiet-

nia 1944 roku okazał się szybszy od

naszej kolumny spod Zamłynia,

gdzie straciliśmy dużo cennego cza-

su, nim koniowodzi wyprowadzili

wylęknione stado koni z bezpośred-

niego zasięgu ognia broni maszyno-

wej i padających niemieckich rakiet.

Zaistniałe położenie naszych oddzia-

łów zmusiło też nas do jak najszyb-

szego wyrzucenia Niemców z Za-

młynia i otwarcia sobie dodatkowego

przejścia, jakim był most w Zamły-

niu. W rezultacie opóźniło to przej-

ście za tory kolejowe około połowy

sformowanej 20 kwietnia 1944 roku

kolumny oddziałów dywizji. Jak już

wcześniej nadmieniłem, o świcie za-

częły się wyłaniać pospiesznie ma-

szerujące grupki, jak też pojedynczy

żołnierze. Wszyscy spieszyli w jed-

nym kierunku; w oddali majaczyła

korona torów kolejowych, które trze-

ba przejść, żeby wymknąć się z pu-

łapki. Przed torami rozległy teren

podmokłych pól i łąk zalanych wodą

o różnej głębokości, od kostek po ko-

lana, miejscami głębiej, zależnie od

uformowania terenu. Niektórzy wpa-

dali w topiel powyżej pasa przeklina-

jąc tych, co wymyślili wojnę. Ostre

tempo marszu grup żołnierzy spły-

wających od Zamłynia po rozlewi-

skach i bezdrożach terenu nie zdołało

nadrobić utraconego czasu, skutecz-

nie jednak osłabiło wytrzymałość i-

zyczną taplających się w błocie żoł-

nierzy. Kiedy niedaleki zarys torów

umęczonym żołnierzom dodał na-

dziei i sił do dalszego marszu, to wy-

łaniające się mroków poranka wid-

mo pociągu pancernego zaszokowało

nas. Stanęliśmy jak wryci. Dziwnie

to wyglądało z oddali, gdy staliśmy

grupkami i pojedynczo w rozrzedza-

jącym mroku poranka jak ścięte na

wysokości człowieka pnie drzew.

Pociąg z wolna przetaczał się, jakby

przed nami manewrował. Nagle za-

trzymał się, szczęknął zderzakami,

cofnął się i otworzył ogień z ciężkiej

broni maszynowej. Pisząc wspo-

mnienia z odległości czasu, w domo-

wym zaciszu widzę te roje i smugi

pocisków świetlnych odrywających

się od cielska pociągu. Widzę, jak

torem płaskim ocierają się niemal o

nas, uderzają w wodę i pod tym sa-

mym kątem odbijają od wody, ginąc

w przestrzeni. Tak przytłoczeni na-

wałnica ognia z pociągu pancernego

wiedzieliśmy, że torów kolejowych

tego dnia nie przejdziemy, że bez-

zwłocznie należy wycofać się, do-

póki nie nastał jasny dzień, a pół-

mrok poranka, przynajmniej

częściowo, osłania nas przed cel-

nym ogniem pociągu. Każdy to do-

słownie rozumiał i realizował, wy-

korzystując wszelkie naturalne

osłony, większe lub mniejsze grupy

drzew i zarośli, czy też nierówności

terenu – jako bezpośrednią osłonę

przed lawiną pocisków. W podobny

sposób, nim nastał dzień, wycofały

się wszystkie oddziały i luźne grupy

z różnych oddziałów, do lasów, la-

sków i zagajników w pobliżu Za-

młynia. „Jastrząb” dość dużej gru-

pie po wycofaniu się z

bezpośredniego ognia dał odpoczy-

nek w napotkanym zagajniku, gdzie

opatrzono rannych, doprowadzono

do względnego ładu i porządku.

Cieszyliśmy się, byliśmy szczęśli-

wi, że jest z nami nasz dowódca, po-

rucznik „Jastrząb”, do którego mie-

liśmy pełne zaufanie, ale też i on

nigdy go nie zawiódł. Kiedy pod

Zamłyniem oddział koni jucznych z

konowodami uległ panicznemu po-

płochowi, dezorganizując maszeru-

jące wokół oddziały, bodajże jako

jedyny z dowódców batalionów zo-

rientował się, że w tym zamieszaniu

i po stracie czasu na walkę z Niem-

cami dużo żołnierzy z okrążenia nie

wyjdzie. Pozostał, żeby pozbierać

rozbitków, zorganizować, dać po-

czucie bezpieczeństwa i z czasem

dołączyć do dywizji. Wielu chłop-

ców, których macierzyste oddziały

wyszły z okrążenia, poczuło się za-

grożonych i osamotnionych. „Ja-

strząb” zaopiekował się wszystkimi

chętnymi, którzy dołączyli do na-

szej grupy, tak że po wycofaniu

spod torów liczyła około 150 żoł-

nierzy.

Bogusław Szarwiło

im doszło do powstania

polskiej samoobrony lud-

ności na Wołyniu przed

narastającą falą zbrodni ze

strony nacjonalistów ukraińskich z

OUN-UPA, dziś gloryikowanych

na Ukrainie, zbrodniarze dokony-

wali rzezi bezbronnej ludności cy-

wilnej. Jednym z przykładów tego

typu zbrodni był napad na Janową

Dolinę. Nie bez przyczyny w tytule

napisałem: „Zbrodnia na Janowej

Dolinie”, bo nie tylko bezwzględ-

nie wymordowano w okrutny spo-

sób mieszkających tam Polaków

ale i zniszczono wszystko co stwo-

rzyła polska myśl techniczna. Dziś

miejsce to nazywa się Bazaltowe a

jedynym śladem po Polakach jest

mogiła i pomnik. Przeczytałem

wiele wspomnień i relacji, prze-

prowadziłem też kilka rozmów ze

świadkami minionego czasu i wy-

darzeń. Nijak nie mogę zrozumieć

tego co się wtedy wydarzyło jak

również dzisiejszych wyjaśnień

strony ukraińskiej. Szaleństwo tej

zbrodni jest niewyobrażalne. Na

podstawie wspomnień; Genowe-

fy Ogórenko i jej córki Oktawii

Reszczyńskiej, Julii W. Koryckiej i

Janiny Pietrasiewicz- Chudy i in-

nych mieszkańców Janowej Doliny

powstał niżej przedstawiony obraz

wydarzeń.

wej Doliny przerażające wieści o

wyrżniętych i spalonych polskich

domostwach, aktach straszliwego

bestialstwa wobec już nie pojedyn-

czych, ale dużych skupisk ludz-

kich. Do Janowej Doliny ściągali

uciekinierzy z całej okolicy, wszy-

scy liczyli, że tu będzie bezpiecz-

niej, znajdował się tu garnizon

niemiecki. Co raz częściej zdarzało

się, że bandy ukraińskie kierowały

również broń przeciwko Niemcom.

Garnizon w Janowej Dolinie oto-

czono drewnianą wysoką palisadą i

okopami. Niemieckich posterunek

liczył 100 żołnierzy. Od początku

kwietna do mieszkańców zaczęły

docierać pogłoski o planowanym

napadzie na osadę. .” Ludzie po-

wtarzali, że na Wielkanoc 1943 r.

Ukraińcy zapowiedzieli malowa-

nie jajek polską krwią”. Pogłoski

zamieniły się w straszliwą praw-

dę w nocy z Wielkiego Czwartku

na Wielki Piątek (22/23 kwietnia

).Po zapadnięciu zmroku, od stro-

ny Horynia pierwsze domy osady

stanęły w płomieniach. „Mordowa-

no – nożami, siekierami, widłami”

wspominają świadkowie tamtych

wydarzeń. Niemieccy żołnierze

otworzyli ogień do atakujących

nie wychodząc z za palisady, gdzie

schroniło się również kilku miesz-

kańców. Dowódca

garnizonu próbował

wzywać pomoc z

Kostopola, ale bez-

skutecznie. Ukra-

ińcy przygotowali

się do ataku, paląc

mosty na Horyniu,

tarasując drogi i

tory powalonymi

drzewami. Ludność

próbowała chować

się w piwnicach

lub uciekać do lasu.

Jedni ginęli w ogniu

inni podczas uciecz-

ki. W kilku domach

pojedyncze osoby

podjęły nawet sku-

teczną obronę, ale

to były sporadyczne

przypadki. Te domy

jedynie nie uległy

zniszczeniu. Spa-

lono nawet szpital

mordując lekarza i

personel o chorych

nie wspominając.

Pogrom trwał do

świtu. Janowa Do-

lina była niemal do-

szczętnie zniszczo-

na. Nawet za dnia

pojawili się Ukraiń-

cy próbujący rabo-

wać ocalałe mienie

po polskich oia-

rach, ale zaskoczy-

Osada górnicza w zakolu rzeki

Horyń na Wołyniu produkowała

kostkę i grys bazaltowy. Nazywa-

ła się Janową Doliną położoną w

powiecie Kostopol, województwo

łuckie. Zaprojektowana i zbudo-

wana od podstaw dla dwóch i pół

tysiąca pracowników związanych

z zakładem. Osadę tworzyły drew-

niane „ińskie” domy. Było kino,

sklep, posterunek policji, kościół,

szkoła a nawet boisko sportowe.

Domy zelektryikowane z bieżącą

wodą i jak na tamte czasy bardzo

wygodne. Pięknie było wspominają

byli mieszkańcy. „Przyjeżdżały do

nas wycieczki z całej Polski, nawet

Niemiec i Francji, by zobaczyć jak

powinno wyglądać wzorcowe osie-

dle robotnicze”. Większość pracu-

jących stanowili Polacy ale stosun-

ki z Ukraińcami były poprawne.

Sowieckie rządy po 17 września

1939 r. nie były najlepszym okre-

sem dla mieszkańców osady, ale to

co przyniosła okupacja niemiecka

w 1941 zaskoczyło wszystkich.

Ukraińcy wyposażeni przez Niem-

ców w broń zaczęli tworzyć od-

działy partyzanckie których agresja

została skierowana przeciwko Po-

lakom. Zewsząd docierały do Jano-

/ Janowa Dolina

Fragment wspomnień nieżyjącego

już żołnierza 27 WDP AK, Henryka

Katy ps. „Prima” opublikowanych w

książce „Wojenne Wichry” wydanej

w nakładzie 200 egzemplarzy przez

Urząd Miasta Otwocka w 2001 r.

/ Kamieniołomy Janowa Dolina. Zdjęcie z prywatnych zbiorów Eugenii Pietruk

Strona 4 - Kresowy Serwis Informacyjny - 1 kwietnia 2013 www.ksi.kresy.info.pl

HISTORIA - WSPOMNIENIA - RELACJE

li ich Niemcy rozstrzeliwując na

miejscu. Za dnia pochowano oiary

mordu, przynajmniej tych co znale-

ziono. Wielu spłonęło w płonących

domach. Według bardzo ogólnych

szacunków zginęło od 600 do 800

osób. Płynność tej liczby związana

jest z faktem, że nikt nie jest w sta-

nie podać liczby ludności przybyłej

z okolicznych miejscowości szuka-

jąc w Janowej Dolinie schronienia.

W wielką sobotę ocaleni załadowa-

li się do podstawionych wagonów

i pod zbrojną eskortą wyjechali do

Kostopola.

razem stanęli w obronie. Niemcy

zwracali się o pomoc do Kostopola,

miasta położonego w odległości 18

km. Niestety kolej i drogi łączące z

Janową Doliną przez las były nie-

przejezdne przez zwalone drzewa.

Na naszej ulicy pod nazwą „C”

pozostało dwa domy. Po krótce

opiszę: Nasz blok tworzył trójkąt,

ta część wzdłuż drogi wejście do

piwnicy lokatorzy mieli wewnątrz.

Z naszej strony wejście do piwnicy

mieliśmy przez dwoje frontowych

drzwi. Bojąc się wyjść na zewnątrz

postanowiliśmy pozostawać w

mieszkaniu. Ale w momencie kiedy

palił się obok następny blok zauwa-

żyłam przez okno po drugiej stronie

wejścia naszego bloku przy ścianie

sylwetkę mężczyzny. Z myślą, że to

sąsiad, chciałam zapytać, co robić?

Uchyliłam okno przy którym stałam

na łóżku obok mojej kilkudniowej

córeczki. W tym momencie w moją

stronę padły strzały, upadłam i

przez chwilę nie wiedziałam co się

ze mną dzieje. Gdy wróciła przy-

tomność zawołałam wszystkich, ro-

dzinkę po imieniu, usłyszałam głosy

ocaleliśmy żyjemy. Okazało się, ze

kule przeszły przez całe mieszkanie,

zawadzając meble, z przeciwnej

strony została naruszona w oknie

szyba. Jak się później okazało było

to szczęście w nieszczęściu. W piw-

nicy do której zeszli lokatorzy, bro-

nił nas i nasz blok sąsiad bohater

Tadzio (Tadeusz Ramult- red), miał

broń, strzelał do podchodzących

podpalaczy przez okna piwnic. Ten

co strzelał do mnie bandyta spro-

Do pozostałych przy życiu Niemcy

ogłosili, zebrać się w salach, gdzie

byli zakwaterowani. W Wielką So-

botę przed Wielkanocą pod wieczór,

po usunięciu przeszkód z torów ko-

lejowych do miasta Kostopola, ka-

zano nam zabrać rzeczy pierwszej

potrzeby i udać się na dworzec.

Czekał nas wyjazd do Niemiec, W

niedzielę Wielkanocną 25 kwietnia

1943 r. przyjechaliśmy do Kostopo-

la. Na dworcu w Kostopolu okazało

się, że Niemcom potrzebne są wa-

gony, kazano nam wyjść na peron

i czekać na następny transport, a

ci którzy nie życzą sobie wyjechać

do Niemiec mogą udać się gdzie

kto chce. Moja rodzina postanowi-

ła pozostać w ukochanej Ojczyźnie.

Napad i morderstwa jakie mia-

ły miejsce w Janowej Dolinie na

Wołyniu dn.22/23 kwietnia 1943

r. przez bandy ukraińskie spisała

w 60-tą rocznicę Julia W. Korycka

członek Stowarzyszenia Upamięt-

nienia Oiar Zbrodni Ukraińskich

Nacjonalistów w Słupsku. Materiał

udostępniony przez Janinę Pietra-

siewicz- Chudy, która otrzymała go

od autorki na dwa tygodnie przed

jej śmiercią.

rodziny do Równego odwieźć na

"przechowanie" moją małą sio-

strzyczkę i miała wrócić następne-

go dnia. W nocy jednak obudziły

nas huki strzałów i straszne krzyki.

Ukraińcy próbowali podpalić - i

zdobyć również blok - siedzibę

Niemców i główny punkt obrony.

W pewnej chwili usłyszałam "Iwan

chody siuda ja uże tut". Trudno

ten wrzask zapomnieć. Jednemu

Ukraińcowi udało się najprawdo-

podobniej "przeskoczyć" palisadę.

Atak został odparty, ludność cywil-

na przebywająca na terenie Bloku

otrzymała od Niemców broń. Spoza

obwarowanego drewnianymi pa-

lisadami obszaru, otworzyła zma-

sowany ogień z broni maszynowej,

strzelając do wszystkiego, co się ru-

szało. Ludzie uciekali z płonących

domów w kierunku Bloku (gdzie

uważali, że znajdą ochronę) i gi-

nęli od kul niemieckich, a może też

kul rodaków. Ci, którym nie udało

się opuścić domów w przerażeniu,

chowali się w piwnicach, mając

nadzieję, że ogień nie przedostanie

się do podmurówek. Z tych ludzi

nikt nie ocalał. Żar i dym był tak

wielki, że udusili się, zostali spale-

ni na węgiel lub po prostu upiecze-

ni. Stan oblężenia i masakry trwał

aż do świtu. Nadjechały posiłki

niemieckie z Kostopola - drogą, z

której trzeba było najpierw usunąć

leżące na niej pościnane drzewa.

Rano ruszyły patrole niemieckie

na rozpoznanie terenu, złapano

kilku ukraińskich bandytów, którzy

furami przyjechali po "dobra" La-

chów. Mój ojciec jako, że znał język

niemiecki, jak również ukraiński

(prowadząc budowle, zatrudniał

Ukraińców, był nawet przez nich

lubiany, bywał na ślubach, chrzci-

nach swoich pracowników) był

tłumaczem, ja trzymałam się jego

spodni i te największe tragedie wi-

działam. Pamiętam małe dzieci na-

dziane na pale na Alei Spacerowej.

Całe rodziny z nożami w plecach

leżące w krzakach, spalone moje

koleżanki. Opisem ogromu tej tra-

gedii jest fragment wiersza niezna-

nego mi autora.

się na podłogę i nadsłuchuję, czy

gdzieś nie słychać świstu kul. Ci,

co pozostali przy życiu, wykopali

jeden bardzo długi grób, gdzie stał

krzyż. Było to miejsce przeznaczo-

ne na budowę przyszłego kościoła.

Pamiętam ten grób. Tę straszną

"kupę" ludzkich ciał, popalonych,

pomordowanych, wśród których

były kobiety i dzieci. Według róż-

nych źródeł dostępnej mi literatury,

podawana jest liczba pomordowa-

nych od 900 do 2000 ludzi.

Nie mogę pominąć historii krzy-

ża. W 1938 roku zapadła decyzja

budowy kościoła. Miejsce zostało

wybrane, poświęcone i postawiono

krzyż. Władze sowieckie swe rzą-

dy rozpoczęły od wydania rozkazu

usunięcia stojącego krzyża. Nikt z

Polaków tego rozkazu nie chciał

wykonać. Rosjanie wpadli więc na

pomysł, aby ścinać drzewa wokół

krzyża i któreś spadające drzewo

upadnie na krzyż i "problem" zo-

stanie rozwiązany. Drwale ścinali

drzewa, ale one padały w różny

sposób i żadne z nich krzyża nie

uszkodziło. Ludzie mówili, że to

cud. Dziś nieraz zastanawiam się

nad tym, czy to umiejętności drwali,

czy też może faktycznie cud. Moja

rodzina ocalała, ale moja mama tej

jednej nocy zupełnie osiwiała. Ja-

nowa Dolina. Ilekroć wspomnę tę

nazwę, widzę oślepiającą jasność,

potworny huk, trzask ognia, słyszę

krzyk i jęki palonych żywcem ludzi

oraz wrzaski w języku ukraińskim.

Do dnia dzisiejszego każdy Wielki

Piątek poświęcam pamięci pomor-

dowanych i mimo że minęło już tyle

lat zawsze w tym dniu, same płyną

mi z oczu łzy.

Fragment wspomnień: Janiny

Pietrasiewicz-Chudy ze Słupska-

„Dawnych wspomnień ....... nie tyl-

ko czar ”. Opublikowany w KSI-

-numer 04/2012 (11)

Julia W. Korycka:

Byłam mieszkanką w Janowej od

roku 1938. Miejscowość o której

mowa, były to kamieniołomy, gdzie

pracowało około dwóch tysięcy

zatrudnionych. Ta piękna miejsco-

wość była położona w lesie. Ulice

przechodziły przez wycięty las.

Część lasu pozostawiano między

ulicami, który stanowił park. Ulice

łączył duży budynek gdzie odbywa-

ły się różne przyjęcia. W tym czasie

był tam garnizon niemiecki. Dooko-

ła budynku były okopy, ogrodzony

palisadą drewnianą. Spodziewałam

się dziecka i 15 kwietnia 1943 r.

znalazłam się w szpitalu w Jano-

wej Dolinie. Następnego dnia w/w

urodziłam córeczkę. Na trzeci dzień

lekarz zaproponował mi powrót

do domu. Powiedział, że krążą złe

wiadomości. Zgodziłam się i tak się

stało, pod w/w datą w nocy zosta-

liśmy okrążeni przez bandy ukraiń-

skie. Była to długa niezapomniana

Janina Pietrasiewicz-Chudy:

Nocą z 21 na 22 kwietnia 1943r. (z

Wielkiego Czwartku na Wielki Pią-

tek) o północy ze wszystkich lasów

okalających osiedle wyszli Ukraiń-

cy. Uprzednio przerwali łączność

telefoniczną z siedzibą powiatu w

Kostopolu, wysadzili w powietrze

tory kolejowe, mosty, a droga do-

Bronisława Słójkowska:

pracowała w spółdzielni jako eks-

pedientka. Napisała to w swoim

życiorysie, już po wojnie, we Wro-

cławiu: „Na terenie osiedla Jano-

wa Dolina handel prowadzony był

wyłącznie przez spółdzielnię "Spo-

łem". Sklepy tej spółdzielni działały

również w Złaźnem i Kostopolu. W

spółdzielczym pawilonie handlo-

wym i w sklepach iliarnych można

było kupić wszystko oprócz alko-

holu. Najbliższy punkt sprzedaży

alkoholu był w Złaźnem.”- pisze B.

Soboń. W czasie wojny w budyn-

kach dyrekcji stacjonowało wojsko

niemieckie. Być może również i bli-

skość tego posterunku uratowała

Bronię z córkami od śmierci w cza-

sie późniejszych wydarzeń.

Niestety zaczęły się pogromy lud-

ności polskiej. Dowiadywały się

o rzeziach w sąsiednich wsiach i

wszyscy bardzo się bali. Szczegól-

nie nocami. Bronia nie miała żad-

nej męskiej opieki i dlatego każdej

nocy chodziła z dziećmi spać do

sąsiadów- razem raźniej. Było to

jednak stresujące i bardzo męczące

na dłuższą metę- spać byle gdzie w

tłoku u kogoś. W końcu którejś nocy

Bronia miała dość- powiedziała so-

bie: „- Tu, czy gdzie indziej -co ma

być to będzie”- i nie poszły spać do

sąsiadów.

I wtedy właśnie przyszli ukraińscy

bandyci. Bronia zdążyła tylko uciec

z dziećmi do piwnicy. Dwunasto-

letnia wtedy Władzia opowiada-

ła nam- swoim dzieciom wiele lat

później, że widziała wszystko przez

okienko piwniczne. Siedziały sku-

"Oczy wykuwano, piersi obcinano

i głową na dół na drzewach wiesza-

Bulbowcy swe plany spełnili

Nas z naszych domów wypędzili".

Gdy ucichły strzały w pierwszej

kolejności zajęto się rannymi, któ-

rych umieszczono w Bloku. Widok

był przerażający: jedni czarni,

poparzeni, inni pokaleczeni, cali

zbryzgani krwią, leżeli jeden przy

drugim na gołej podłodze, jęcząc z

bólu, błagając

o pomoc lub łyk wody. Pozosta-

ła przy życiu jedna pielęgniarka

była bezradna wobec tylu rannych,

braku leków, chociażby tych, które

uśmierzają ból. Pomoc ograniczała

się do podawania wody. Nie wiem,

czy to "dobre" serce Niemców, czy

może strach przed Bogiem, a może

jeszcze coś zupełnie innego było po-

wodem, że ranni tego samego dnia

zostali odwiezieni samochodami

wojskowymi do Kostopola. Byłam

w jednym z tych samochodów. Pa-

miętam, jak ukryci za drzewami

bandyci strzelali do nas, mimo że

samochody były oznaczone czer-

wonym krzyżem. Lęk dzieciństwa

to tylko dwa słowa, ale do dnia

dzisiejszego nie opuszczają mnie.

Gdy jadę nocą samochodem, to nie

wiem, kiedy z siedzenia zsuwam

/ OSP w Janowej Dolinie Zdjęcie pochodzi ze zbiorów prywatnych Eugenii Pietruk

noc. Mąż mój (już nie żyjący) w tym

czasie z sąsiadem Gerardem (Ra-

multem – red)miał dyżur w Remi-

zie Strażackiej. Ja z maleństwem

i starszą 4 letnią córeczką, oraz z

córką brata męża, z dwoma kuzyn-

kami, które się schroniły u mnie na

tę noc, przeżywałyśmy tę tragedię.

Przerażające krzyki dolatywały do

nas „byj, ryż Lachów”. Domy bu-

dowane drewniane polewane ben-

zyną szybko stanęły w płomieniach.

Ci którzy bali się wyjść z piwnic do

których się schowali, zginęli. Ci

którzy wyszli na zewnątrz zostali

złapani, ginęli męczeńską śmier-

cią, wiązani i wrzucani do ognia.

Dowiedziałam się, że lekarz z sa-

nitariuszem wynosili chorych do

lasu ze szpitala, zostali złapani

i zamordowani, szpital spalono.

Niektórym uciekającym udało się

uciec do garnizonu niemieckiego,

wokowany musiał odejść od ścia-

ny bloku, wycofał się strzelając do

mnie, nasz bohater Tadzio wyko-

rzystał ten moment i posłał mu cel-

ny odwet. Przy naszym bloku zginę-

ło trzech z bandy. Małżonek mój z

kolegą też cudem ocaleni. Bandyci

wchodzili do remizy strażackiej po

benzynę, mówili miedzy sobą, nie

świtaj, tj. nie świeć światła. Leżeli

w kanale pod samochodem i zostali

nie zauważeni. Ten bestialski mord

trwał kilka godzin. W tym napadzie

mówiono było około dwóch tysię-

cy bandy. Tych co zginęli prawdo-

podobnie osiemset osób. Trudno

ustalić, w tym czasie było wiele

osób z pobliskich okolic. Kuzynka

moja była w akcji zbierania ciał

pomordowanych, była świadkiem

tej zbrodni. Naprędce zbijano

skrzynie, do których wkładano ile

się dało włożyć ciał i pochowano.

jazdowa była nie do pokonania, bo

leżały na niej pościnane drzewa.

Otoczyli osiedle, oblewali każdy

budynek naftą lub benzyną, pod-

palając go smolnym łuczywem od

strony wejścia.

Oknami wrzucali granaty i strzelali

do uciekających nieraz już bardzo

poparzonych ludzi. Strzelali, zabi-

jali siekierami, widłami lub noża-

mi. Napastników było bardzo dużo.

My mieszkańcy ulicy K, najdalej

położonej od centrum osiedla, tej

nocy nie nocowaliśmy w swoich do-

mach. Część mieszkańców spała w

centrum u rodziny, znajomych. My

tj. mój ojciec i ja nocowaliśmy w

kotłowni w Bloku. Mój ojciec znał

język niemiecki i budował palisadę

wokół Bloku. Dlatego pozwolono

nam i paru innym rodzinom no-

cować w tej kotłowni. Moja mat-

ka rano 21 kwietnia wyjechała do

www.ksi.kresy.info.pl Kresowy Serwis Informacyjny 1 kwietnia 2013 - strona 5

Kresowy Serwis Informacyjny nr 4 - 2013(23).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: