PATRICIA A. McKILLIP Mistrz Zagadek z Hed Tom I Trylogii Mistrz Zagadek (Prze�o�y� Jacek Manicki) Z�OTOOKI POTW�R WYOBRA�NI Ksi�stwo Hed nie jest wielkie i nie jest wa�ne. Dok�adniej rzecz ujmuj�c, ksi�stwo Hed jest bardzo ma�e i bardzo niewa�ne. Jest po�o�one na wyspie, a jego mieszka�cy - od parobka poczynaj�c, a na rodzinie ksi���cej ko�cz�c - maj� bardzo ma�y diapazon zmartwie� i problem�w. S� to zmartwienia, powiedzia�bym, o charakterze agrarno-ekonomicznym. M�wi�c konkretniej - mieszka�c�w Hed nie obchodzi nic poza urodzajem oraz cenami zwierz�t hodowlanych i produkt�w rolnych. Jak si� rzek�o, jest to je�li nie jedyne to na pewno g��wne zmartwienie zar�wno zamieszkuj�cych wysepk� rolnik�w, jak i rodziny ksi���cej - ksi�cia Morgona, jego brata Eliarda i jego siostry Tristan. Rodzina ksi���ca wyspy Hed nie ma zmartwie�. I nie ma nawet ksi���cej korony. Od kilkunastu pokole�. Owszem, ksi���ta Hed kiedy� mieli koron�, ozdobion� klejnotem wyr�ni�tym w kszta�t - a jak�e - g��wki kapusty. Ale jeden z dawnych ksi���t op�dzlowa� insygnium w�adzy za dwadzie�cia beczu�ek wina. W �wiecie, w kt�rym si� to wszystko dzieje, wyspiarskie ksi�stwo Hed jest ma�o wa�n� prowincj�, niemal�e zadupiem. �wiadczy o tym r�wnie� fakt, �e nie pochodzi stamt�d �adna porz�dna... zagadka. Nie ma zagadek z Hed! Nie ma zagadek z Hed, krzykn�� zatem rozz�oszczony kr�l Peven, upi�r z Aum. Uwi�ziony w swej wie�y od pi�ciuset lat, upi�r kr�la Pevena wyzywa� wszystkich na turniej zagadek. Wielu stan�o w szranki - rycerzy, czarodziej�w, m�drc�w, kr�l�w nawet - ale ni jeden nie powr�ci� �ywy z Aum, �adnego z tych, kt�rzy o�mielili si� wej�� do wie�y upiornego kr�la, nie ujrza�o ju� ludzkie oko. Kr�lowie, magicy, m�drcy, nawet Mistrzowie Zagadek z uniwersytetu w Caithnard... Nigdy, przenigdy nie o�mieli� si� wyzwa� upiora zwyczajny rolnik, jaki� ch�opek-roztropek z jakiego� dechami zabitego Hed! Z Hed! Nie ma zagadek z Hed! Kr�l Peven by� w g��bokim b��dzie. Morgon, ksi��� Hed, zada� zadufanemu upiorowi zagadk�, kt�rej upi�r rozwi�za� nie zdo�a�. Przegra�! Przegra� pojedynek na zagadki, po raz pierwszy od pi�ciu wiek�w. Upi�r kr�la Pevena szaleje ze z�o�ci, a Morgon, ksi��� Hed, opuszcza wie�� nie do��, �e �ywy, to jeszcze niesie pod pach� wygran� - starodawn�, wysadzan� klejnotami koron� kr�l�w Aum. Ksi�stwo Hed ma ju� zatem koron�. I ksi�stwo Hed ma ju� zmartwienia. Chocia� korona kr�l�w Aum obrasta kurzem pod ��kiem Morgona, k�opoty zaczynaj� depta� sobie po pi�tach. Rodzice Morgona gin� w tajemniczej katastrofie morskiej jeszcze przed tym, nim Morgon wyzwa� upiora na zagadkowy turniej. A teraz na wysp� przybywa tajemnicza osoba - Deth, bard, osobisty harfista Najwy�szego, jeszcze bardziej tajemniczej istoty p�boskiej, zamieszkuj�cej daleko na p�nocy, we wn�trzu g�ry Erlenstar. Harfista Deth wie o wygranej koronie, wie tak�e o dziwnym znamieniu, kt�re skrywaj� w�osy na czole Morgona. M�ody ksi��� Hed ma na czole trzy gwiazdy... Ze �wiata, w kt�rym wszystko to si� dzieje, odeszli kiedy� czarodzieje, wszyscy, jak jeden m��, znikn�li nie wiadomo gdzie. Teraz rol� magii przej�y zagadki. Zagadki, w kt�rych ukryta jest ca�a wiedza. Zagadki s� zarazem religi� i filozofi� tego �wiata. Istnieje kszta�c�cy Mistrz�w Zagadek uniwersytet w Caithnard. Zagadki zadaj� sobie wszyscy. A jedna z zagadek, kt�rej rozwi�zania nie znaj� najm�drsi, brzmi: Kim jest Nosiciel Gwiazd i co z tego, co jest zwi�zane, zdo�a rozwi�za�? C� takiego jedna z gwiazd wywo�a z ciszy, druga z ciemno�ci, a trzecia ze �mierci? Cho� harfista Deth nalega, Morgon wzdraga si�. Nie chce opuszcza� Hed, nie chce p�yn�� do Caithnard i pochwali� si� koron� Aum, ba, nie chce nawet r�ki Raederle. Raederle, druga pod wzgl�dem urody panna na �wiecie, to c�rka kr�la Mathoma, w�adcy An. Mathom przyobieca� r�k� Raederle temu, kto zdob�dzie koron� upiora Pevena. Morgon kocha Raederle, ale wzdraga si�... Ale harfista Deth nalega. A nie odmawia si� harfi�cie Najwy�szego. Nie odmawia si� harfi�cie, kt�ry liczy sobie tysi�c lat i pami�ta pocz�tki �wiata. Morgon i Deth p�yn� do Caithnard, ujawniaj� koron�. W czasie podr�y uderza Z�o. Statek, kt�rego za�oga tajemniczo znika, rozpada si� na deski po�rodku morza... Fale wyrzucaj� Morgona na brzeg krainy Ymris, rz�dzonej przez kr�la Heureu. Ale Z�o czyha i tutaj, na �ycie Morgona dokonywany jest zamach za zamachem. Trzy gwiazdy, kt�re m�ody ksi��� nosi na czole, stanowi� dla si� Z�a oczywiste zagro�enie. Morgon, Mistrz Zagadek z Hed, staje nagle wobec zagadki najtrudniejszej, od rozwi�zania kt�rej zale�y jego �ycie. A zagadek robi si� coraz wi�cej. Jak� moc ma i czym w rzeczywisto�ci jest znaleziona w Ymris harfa, ozdobiona trzema identycznymi jak na czole Morgona gwiazdami, harfa niema od wiek�w, instrument, kt�ry o�ywa dopiero pod palcami ksi�cia Hed? Gdzie ukryty jest miecz, o kt�rym wiadomo, �e zdobi� go trzy takie same gwiazdy? Kim s� mordercze polimorfy - doppelgangery? Czy za ca�� afer� nie stoj� przypadkiem czarodzieje, co do kt�rych nie wiadomo, czy aby wszyscy odeszli z tego �wiata? Jak� rol� odgrywa tysi�cletni harfista Deth? Kr�l Har z Osterlandu, zdolny przemienia� si� w zwierz�? Najwy�szy spod g�ry Erlenstar? Rozpoczyna si� quest... * * * Odpowied� na pytanie, dlaczego podoba mi si� fantasy pisana przez Patrici� McKillip, musi, niestety, zabrzmie� do�� trywialnie. Ot� w tym, co Patricia pisze, nie znajduj� (lub znajduj� ma�o) tego, co zwykle w fantasy mi si� nie podoba, czego nie znosz�. Nie znosz� w (z�ej) fantasy tylu rzeczy, �e imi� ich jest legion, ale przede wszystkim nie znosz� bezmy�lno�ci. Bezmy�lno�ci lej�cej wod� na m�yn przeciwnik�w gatunku, wedle kt�rych fantasy to mia�kie a� do prymitywizmu, ba - a� do n�dzy fabu�ki, skonstruowane - a raczej zlepione - z przemawiaj�cych wy��cznie "wizualnie" scen ociekaj�cych krwi� i sperm�. Kanoniczny dla fantasy motyw questu, w�dr�wki, to w pod�ej fantasy w�dr�wka od jednej takiej sceny do nast�pnej. I nic ponadto. "Riddlemaster of Hed" jest podr�cznikowym wr�cz zaprzeczeniem powy�szego. Tytu� nie k�amie tutaj, nie k�amie w odniesieniu do ca�ej trylogii. Ca�a bowiem trylogia to jedna wielka zagadka, kt�r� czytelnik rozwi�zuje wraz z bohaterami na podstawie oszcz�dnie podawanych przez autork� wskaz�wek i podpowiedzi. W odr�nieniu od fantasy typu "hack & slay" (czy "hack & fuck"), w kt�rej przy kolejnej krwawej walce z makabrycznym potworem ziewa si�, bo c� nas �w potw�r obchodzi, gdy siedzimy na fotelu przy kaloryferze, czytaj�c "Hed" jest si� razem z bohaterami, bo autorka gra z nami zupe�nie tak samo jak z nimi. Czytelnik Patricii McKillip nie ma wyboru - podobnie jak protagonista, Morgon z Hed, czytelnik musi sta� si� Mistrzem Zagadek. �amaczem kod�w. Deszyfrantem Enigm. Czytaj�c "Hed", czytelnik musi my�le�. Komu taka konieczno�� przeszkadza, niechaj po Patrici� McKillip nie si�ga. Niechaj zostanie przy "Conanie" i innych tytu�ach, kt�rych nie wymieni�, bo i bez tego mam do�� wrog�w. Fantasy Patricii McKillip to fantasy do�� kobieca - �eby nie powiedzie� dziewcz�ca - ale pod �adnym pozorem nie chcia�bym, �eby kto� poczyta� te s�owa jako przygan� czy zarzut. W "kobieco�ci" pisania McKillip nie ma ni �uta denerwuj�cego pseudofeminizmu, tak cz�stego w fantasy. Wystarczy zauwa�y�, �e Patricia r�wnie dobrze potrafi prowadzi� protagonist�w (jak Morgon i Deth w "Hed") i protagonistki (Sybel w "Zapomnianych bestiach z Eld", ma�a Periwinkle w "Changeling Sea"). W kobieco�ci Patricii jest to, co powinno by� - delikatno�� i poezja. * * * Patricia Ann McKillip urodzi�a si� 29 lutego 1948 w Salem - ale nie tym w Massachusetts, s�ynnym z czarownic, ale tym w stanie Oregon. Ojciec by� wojskowym, s�u�y� w United States Air Force i jak to wojskowy, tu�a� si� po r�nych bazach lotniczych wraz z rodzin�, dlatego te� dzieci�stwo ma�ej Patricii up�yn�o w podr�ach, a sama Patricia lubi m�wi� o sobie, �e by�a typowym "smarkaczem garnizonowym". Jaki� czas McKillipowie sp�dzili w bazie w Anglii, tutaj te� czternastoletnia Patricia zacz�a pisa�. Jak sama m�wi - aby zabi� przera�aj�c� angielsk� nud�, kt�rej doznawa�a, patrz�c z okna na bardzo angielski ko�ci� i jeszcze bardziej angielski cmentarz. Napisanym utworem by�a bajka. Od tamtej pory Patricia pisze bez przerwy - a raczej z jedn� kr�tk� przerw�, kiedy to zamarzy�a si� jej kariera pianistki. Studiowa�a w college'u Notre Dame w Belmont i (literatur�) na uniwersytecie San Jose, kt�ry uko�czy�a z tytu�ami Bachelor of Arts i Master of Arts. Po studiach zamieszka�a w San Francisco, stamt�d przenios�a si� w g�ry Catskills w stanie Nowy Jork. T� przeprowadzk� (3 tysi�ce mil) sama Patricia McKillip nazywa "wielkim skokiem w nieznane", ale jednocze�nie przyznaje, �e zmiana klimatu mia�a pozytywny wp�yw na pisarsk� wen�. By� mo�e dlatego przeprowadzi�a si� po raz kolejny - do Roxbury, N. Y., gdzie mieszka do dzi�. Po debiutanckiej i zwykle opatrywanej etykietk� "literatury dzieci�cej" "The Throme of Erril of Sherill" i b�d�cej angielsk� reminiscencj� "The House on Parchment Street", w roku 1974 Patricia pisze "The Forgotten Beasts of Eld", �agodn�, poetyczn� i bardzo kobiec� fantasy. Ksi��ka cieszy si� wielkim powodzeniem, zdobywa World Fantasy Award (tzw. "Howarda") za rok 1975 i zostaje przez Davida Pringle (w 1988) umieszczona po�r�d 100 najlepszych powie�ci fantasy wszech czas�w. Patricia idzie za ciosem. Powstaje (r�wnie� uwa�any za literatur� dla dzieci) "Night Gift" (1976), a po nim najs�ynniejsze dzie�o autorki - trylogia "Mistrz Zagadek" (zwana te� "Cyklem Hed", trylogi� "Riddle of Stars" albo "Kronikami Morgona, ksi�cia Hed"). Na trylogi� sk�adaj� si� "Mistrz Zagadek z Hed" (1976), "Dziedziczka Morza i Ognia" (1977) i ,,Harfista na wietrze" (1979). "Dziedziczka Morza i Ognia" zdoby�a nagrod� miesi�cznika "Locus" za rok 1980, a ca�a trylogia mia�a do chwili obecnej co� oko�o szesnastu wyda�. Dalsza bibliografia autorki, a� po dzie� dzisiejszy: troch� jakby autobiograficzna "Stepping from the Shadows" (1982), b�d�ca czyst� SF "Moon-Flash" (...
marc144