HISTORIA JEZYKA wyklady.docx

Historia języka, UŚ, wykłady. Rok akademicki 2012/2013.

21.02.2013 r. – w. nr 1

Po co uczymy się historii języka?

ð     Historia języka jest bardzo ściśle związana z językiem narodu.

ð     Pozwala ona zrozumieć obecny stan języka (np. alternacje – but : bucie).

ð     Wyjaśnia także zjawiska nieregulrane (np. formy rękami:rękoma).

ð     Uzupełnia ogólną wiedzę historyczną, gdyż jest narzędziem kultury umysłowej narodu i jednym z najważniejszych składników świadomości narodowej.

Co to znaczy, że język się rozwija?

Co to jest zmiana językowa?

Zmiana językowa

a)       Leksykalna

Ø   Powstanie nowych wyrazów, np. telemaniak, dyskdżokej

Ø   Zmiany znaczeniowe (semantyczne): ciekawy – prędki, szybki („ciekawe nogi”)

b)       Gramatyczna – przebiega wolniej i często jest niedostrzegalna dla użytkownika: matczyna sukienka – sukienka matki; metalowy głos (tak u Prusa – metaliczny głos); J. Kochanowski „Fraszki” – jak widzę, pospolite to ludzkiej naturze; Łaski pisać na ledzie, krzywdy na marmurze (por. kościół : w kościele, popiół : w popiele); J. Kochanowski „Odprawa posłów grackich: nie dopuszczajcie tej nieproszonej goście.

Mechanizm zmiany językowej – czym jest spowodowana i jak przebiega?

1.        Językowa innowacja – czyli coś nowego, co pojawia się w indywidualnych wypowiedziach użytkowników języka, czego dotąd nie było w zasobie środków językowych, np. tumiwisizm, nastolatek.

2.        Tendencja do …

3.        Tendencja do precyzji

4.        wpływy

28.02.2013 r. – w. nr 2

Jesteśmy Słowianami

1.        Przynależność do etnicznej, kulturowej i językowej wspólnoty Słowian

2.        Idee panslawistyczne i słowianofilstwo (Juraj Kriżanić, 1618-1683; Jozef Jungman, 1773-1847; Bogumił Samuel Linde, 1771-1817)

Słowianie powinni być jednością w sensie kulturowym i językowym.

Kriżanić chciał połączyć wszystkich Słowian w jedno państwo, którego władzą miał być car rosyjski.

Lidne – powinniśmy (Słowianie) posługiwać się jednym językiem.

Jungman – zjednoczenie Słowian.

Pochodzenie nazwy etnicznej Słowianie

Istniejące hipotezy:

ð     Od slava łac. ‘sława, gloria’

ð     Od slovo ‘słowo, mowa’

ð     Od sluga ‘sługa’

ð     Od slawan gockie ‘milczeć’

ð     Od salava lit. ‘wyspa’

ð     Od sloba / slvoba ‘wolność’

ð     Od członu –sław w imionach takich jak: Stanisław, Radosław, Jarosław

ð     Od sdanus łac. ‘niewolnik’

ð     Od zaimka slob/selb (gockie) lub slov/selv ‘ludzie swoi, nieobcy’

ð     Od nazw hydronimicznych slava/slova

ð     Od *slovЪ ‘powolny’

ð     Od *slovanЪ, slovenЪ ‘pobratymiec, dziecko tej samej mowy’ – por. *sestranЪ ‘dziecko siostry’ – jest to najbardziej popierana wersja.

Ilu nas jest i gdzie mieszkamy?

1.     Słowianie to piąta co do wielkości grupa na świecie.

2.     Rozproszenie Słowian; pierwsze samodzielne organizmy państwowe to Cesarstwo Bułgarskie, Księstwo Wielkomorawskie, Ruś Kijowska, Piastowska Polska.

3.     Słowianie w niewoli.

4.     Zróżnicowanie pod względem religijnym.

Podobieństwo rodzinne

ü      Wspólny przodek: język prasłowiański – psł. (hipotetyczny*).

ü      Rodzina językowa.

ü      Języki pokrewne.

ü      Z psł. Wywodzą się:

Ø   Zachodniosłowiańskie: polski, dolnołużycki, górnołużycki, słowacki, czeski

Ø   Południowosłowiańskie: słoweński, serbski, chorwacki, bułgarski, macedoński

Ø   Wschodniosłowiańskie: rosyjski, ukraiński, białoruski

Praojciec też ma ojca

Przodkiem psł. Jest praindoeuropejski (pie) – nazwa umowna, uzasadniona geograficznie.

Współczesne żywe języki indoeuropejskie dzielą się na 10 podstawowych grup:

1.     Irańskie

2.     Indyjskie

3.     Słowiańskie

4.     Germańskie

5.     Romańskie

6.     Celtyckie

7.     Bałtyckie

8.     Albański

9.     Oramiańskie

10. Języki martwe, np. gocki, sanskryt.

Są też języki „sieroty” np. język basków i ajnów.

Kto, kiedy i gdzie mówił językiem pie?

Języki pie tworzyły wspólnotę praindoeuropejską.

Ramy czasowe: między IV a II tysiącleciem p.n.e.

Terytorium: obszar południowo-wschodniej Europy i Azja przyległa do Morza Kaspijskiego; tereny stepowe. Wilgotne o klimacie umiarkowanym; gospodarka łowiecka, uprawa roli.

Wspólnota bałtosłowiańska