RECEPTUROWE MAŚCI NA RANY
Rana to uszkodzenie naruszające ciągłość skóry lub błony śluzowej. Wyróżnia się rany: cięte, kłute, szarpane, tłuczone, kąsane i inne. Szczególnym rodzajem ran są odleżyny. Mogą się one pojawić nie tylko u osób obłożnie chorych, przykutych do łóżka, lecz również w każdym innym przypadku, w którym dochodzi do długotrwałego, silnego ucisku powodującego niedotlenienie wszystkich warstw skóry oraz leżących pod nią mięśni i w konsekwencji do ich rozkładu. Stąd też odleżyny mogą pojawić się także np. u osób siedzących na wózkach inwalidzkich, mających założone opatrunki usztywniające itp. Postacią leku recepturowego stosowaną w procesie leczenia ran są m.in. maści. Zgodnie z wymogami farmakopealnymi należą one do pierwszej kategorii czystości mikrobiologicznej, a więc wymaga się od nich bezwzględnej jałowości. Można ją osiągnąć sporządzając maści w warunkach aseptycznych z jałowych składników. Obok różnorodnych substancji leczniczych (chemioterapeutyki, analgetyki, anestetyki…) stosowanych w recepturze maści przeznaczonych na rany, duże znaczenie odgrywają preparaty pochodzenia roślinnego, np. balsamy czy wyciągi. W olbrzymich ilościach są one stosowane w produkcji kosmetyków, ale na szczęście coraz częściej wraca się do nich w recepturze leków. Jednym z najczęściej stosowanych preparatów pochodzenia naturalnego jest balsam peruwiański (Balsamum peruvianum). Dzięki licznym związkom fenolowym i terpenowym (dobrej jakości balsam powinien zawierać co najmniej 50% cynameiny) wykazuje m.in. działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwzapalne, sprzyja szybszemu gojeniu się ran.
Podobnie jak etanol, balsam peruwiański nie wymaga wyjaławiania. Zawartość balsamu w maściach wynosi zwykle od 10% do 20%. Maści z balsamem peruwiańskim przeznaczone do aplikacji na rany najkorzystniej jest wykonać na podłożu maściowym absorpcyjnym bezwodnym, np. na eucerynie, czy maści cholesterolowej. Są to bowiem podłoża, które można wyjałowić w sterylizatorze powietrznym (1600C/1h), a dzięki wysokiej wartości liczby wodnej (200-300) mają zdolność wiązania wysięków wypływających z rany. Wchodzące w ich skład emulgatory w/o umożliwiają wemulgowanie do maści wykonywanych na ich bazie wody lub wodnych roztworów.
Popularne podłoża maściowe tj. Lekobaza czy Haskobaza, nie mogą być użyte do sporządzanie jałowych maści, gdyż zawierają w swoim składzie wodę umożliwiającą ich termiczne wyjałowienie. Na bolesne rany (w tym na odleżyny) można zastosować maść o niżej proponowanym składzie recepturowym:
Rp. Morphini hydrochloridi 0,2 Balsami peruviani Aquae aa 10,0 Eucerini ad 100,0 M.f.ung. D.S. Co 4 h smarować odleżynę
Chlorowodorek morfiny wykazuje silne działanie przeciwbólowe zarówno ośrodkowe jak i obwodowe. Badania kliniczne potwierdziły zdolność znoszenie bólu przez farmakopealne sole morfiny (chlorowodorek i siarczan) po ich podaniu w postaci maści lub hydrożelu np. na nowotworowe owrzodzenie skóry. Oprócz działania analgetycznego morfina wykazuje również dość silne działanie przeciwzapalnie. Zaproponowana maść przeznaczona jest na odleżynę (głęboką ranę), a więc musi być jałowa. Dlatego też należy ją wykonać w warunkach aseptycznych - w boksie aseptycznym lub pod lożą z laminarnym nawiewem jałowego powietrza, korzystając z wyjałowionego sprzętu i z jałowych składników. 0,2 g chlorowodorku morfiny należy rozpuścić w 10 g jałowej wody. Aby udało się dokładnie rozetrzeć balsam peruwiański z podłożem (euceryną), korzystnie jest w pierwszej kolejności wymieszać go z C/1h) w stosunku°jałowym olejem rycynowym (sterylizator powietrzny, 160 1/1 (10g balsamu z 10 g oleju rycynowego). Uzyskany olejowy roztwór (20 g) dodać porcjami, ciągle mieszając do 69,8 g jałowej euceryny, a następnie wemulgować w uzyskaną masę 10 g roztworu wodnego chlorowodorku morfiny. Po dokładnym wymieszaniu przenieść gotową maść do jałowej tuby. Jeśli apteka posiada Unguator można powyższą maść wykonać przy jego użyciu. Preparat nie należy do zbyt trwałych, dlatego też pacjent powinien go wykorzystać w ciągu 2 - 4 tygodni. Trwałość maści byłaby znacznie dłuższa, gdyby nie zawierała w swoim składzie wody.
dr n. farm. Grażyna Samczewska
aminka