Sześćdziesiąt lat badań qumranoznawczych w Polsce.pdf

Studia Judaica 10: 2007 nr 2(20), s. 185-199

Andrzej Mrozek

Krzysztof Pilarczyk

Uniwersytet Jagielloński, Kraków

SześćdzieSiąt lat badań qumranoznawczych

w PolSce 1

SeSSAnt’Anni dellA ricercA quMrAnicA in PoloniA

Astratto

da sessanta anni, da quando esiste una nuova disciplina, la qumranologia, sorta grazie alle

scoperte avvenute sulle rive del Mar Morto, i scienziati polacchi, prima di tutto i biblisti,

se ne sono interessati. Si può dividere questi anni in tre distinti periodi. il primo, che si

conclude a cavallo tra gli anni cinquanta e sessanta, fu caratterizzato dal grande interesse

per i manoscritti di qumran e si esprime in molti articoli introduttivi. Sembrava che questo

interesse si esprima in una più profonda ricerca scientiica. Questo però non avviene, e per

circa un quarto del secolo si constata una certa stagnazione, anche se bisogna ricordare

alcuni successi. Assieme con i cambiamenti verso la ine degli anni ottanta si nota uno

nuovo slancio in campo di qumranologia. Grazie ai contati con i centri scientiici all’estero,

alle diverse iniziative e le nuove pubblicazioni, pian piano si avverte una discreta presenza

dei scienziati dalla Polonia nelle ricerche legate con qumran.

Celem artykułu jest prezentacja i poddanie ocenie polskich osiąg-

nięć z zakresu badań qumranoznawczych w okresie minionych niespełna

sześćdziesięciu lat (pierwsza polska publikacja pochodzi z roku 1949).

Przez termin „polskie osiągnięcia” rozumieć się będzie przede wszystkim

publikacje naukowe wydane w Polsce, świadomie pomijając niezwykle

cenny dorobek Józefa Tadeusza Milika, który został opisany i oceniony

już wcześniej przez Z.J. Kaperę na łamach „Studia Judaica”. 2 tak rozu-

miana polska literatura qumranoznawcza jest świadectwem z jednej strony

kierunków i stanu badań polskich naukowców nad zwojami znad Morza

Martwego, a z drugiej strony recepcji światowych osiągnięć w pracach

nad nimi i ewentualnego dyskursu między polskimi i zagranicznymi qum-

1 Nieco poszerzona wersja referatu wygłoszonego na konferencji międzynarodowej

„Qumran pomiędzy Starym a Nowym Testamentem”, Lublin 25-27.10.2007.

2 Z.J. Kapera, Józef Tadeusz Milik – pół wieku pracy nad rękopisami z Qumran ,

„Studia Judaica” 2: 1989, nr 1(3), s. 107-114.

186

ANdrZeJ MroZeK, KrZySZTof PiLArCZyK

ranoznawcami. Nie uwzględniono natomiast w artykule prac magister-

skich, licencjackich i doktorskich, chyba, że później znalazły one odbicie

w publikacjach drukowanych.

Sukcesywnie i na różny sposób oraz w wielu kontekstach dokona-

no już w minionych latach przeglądów polskiego wkładu w te badania. 3

dokumentowały ów wkład zwłaszcza polskie bibliograie biblijne, a od-

dzielnie ks. S. Mędala i Z.J. Kapera. W sposób systematyczny za okres do

1999 roku zestawił ten dorobek ks. Piotr ostański w Polskiej bibliograii

biblijnej , odnotowując w niej ponad 600 pozycji, 4 a Z.J. Kapera w kilka

lat później 5 oszacował ich liczbę na około 800 artykułów i dwa tuziny

książek.

Warto przywołać w tym miejscu statystykę, która obrazuje stopnio-

wy wzrost zainteresowania w Polsce zagadnieniami qumranoznawczymi.

W latach 1949-1961 ukazały się 163 pozycje, z tego 33 recenzje w 45 róż-

nych czasopismach. W latach 1962-1974 pojawiło się już tylko 114, z tego

33 recenzje w 33 czasopismach. W latach 1975-1988 ogłoszono drukiem

zaledwie 79 pozycji, z tego 9 recenzji w 24 czasopismach. dopiero na

lata 1989-1999 przypada znaczący wzrost publikacji qumranoznawczych;

osiągają one liczbę 337 pozycji, w tym 56 recenzji w 40 czasopismach.

Na 337 publikacji aż 240 pojawiło się w kilku zaledwie specjalistycz-

nych czasopismach „folia orientalia” (29), „filomata” (34), „The Qum-

ran Chronicle” (98), oraz w „Qumranica Mogilanensia” (75), za sprawą

3 Zob. m.in. e. dąbrowski, W trzy lata po odkryciu manuskryptów hebrajskich ,

w: tenże, Studia biblijne, Warszawa 1951, s. 35-62; tenże, Odkrycia nad Morzem Mar-

twym po dziesięciu latach , „ruch Biblijny i Liturgiczny” 1957, nr 6, s. 359-381; W. Ty-

l o c h, Odkrycia nad Morzem Martwym po dwunastu latach , „Przegląd orientalistyczny”

1960, nr 3, s. 281-301; tenże, Rękopisy znad Morza Martwego po dwudziestu latach ,

„euhemer. Przegląd religioznawczy” 1968, nr 2, s. 21-38. J.T. Milik, Dziesięć lat odkryć

na Pustyni Judzkiej , Warszawa 1968; K. Pilarczyk, Qumran z perspektywy czterdziestu

lat , „Życie i Myśl” 1987, nr 9-10, s. 43-51; W. Chrostowski, Qumran – 40 lat później,

„Przegląd Powszechny” 1987, nr 11, s. 195-211 i nr 12, s. 377-396; tenże, 45 lat qumra-

nologii. Materiały z 32 sympozjum biblistów polskich , 1995, nr 1, s. 5-6; Z.J. Kapera, 45

lat qumranologii, „Collectanea Theologica” 1995, nr 1, s. 7-33; Z.J. Kapera, Półwiecze

sporu o zwoje znad Morza Martwego , Kraków 1996; S. Mędala, Przegląd badań nad

literaturą międzytestamentalną w ostatnim dziesięcioleciu (1986-1995) , w: Żydzi i judaizm

we współczesnych badaniach polskich. Materiały z konferencji, 21-23.11.1995 , red. K.

Pilarczyk, Kraków 1997, s. 91-104, o Qumran s. 93-99; Z.J. Kapera, Qumranologia

polska : dokonania i perspektywy , „Collectanea Theologica” 2005, nr 75/3, s. 21-54.

4 Zob. P. ostański, Bibliograia biblistyki polskiej 1945-1999 , t. 1, Poznań 2002,

s. 181-220.

5 Por. Z.J. Kapera, Qumranologia polska... , s. 23-24.

SZeśćdZieSiąT LAT BAdAń QUMrANoZNAWCZyCh W PoLSCe

187

aktywności jednego człowieka – Z.J. Kapery. Ponadto wiele z nich, choć

opublikowanych w Polsce, zostało napisanych przez niepolskich qumra-

noznawców.

W celu uproszczenia dyskursu polskie badania nad zwojami znad

Morza Martwego można podzielić na trzy okresy. Pierwszy z nich zaczął

się w 1949 roku i trwał do końca lat pięćdziesiątych XX wieku. Charakte-

ryzował się stałym wzrostem ilości publikacji, koncentrujących się głów-

nie na ustaleniu autorstwa odnalezionych zwojów oraz ich znaczeniu dla

badań, a przede wszystkim dla krytyki tekstu Biblii hebrajskiej.

okres drugi rozpoczął się na przełomie lat pięćdziesiątych i sześć-

dziesiątych XX wieku i trwał przez blisko dwadzieścia lat. Wówczas

akcent w dyskusji został przeniesiony z rozwikłania kwestii autorstwa

rękopisów na zagadnienia pochodzenia chrześcijaństwa, które w kon-

tekście interpretowanych zwojów znad Morza Martwego próbowano

oddzielać od osoby Jezusa z Nazaretu i wskazywać na jego ściślejszy

związek z judaizmem, oraz przemian społecznych zachodzących pośród

jego wyznawców w i wieku n.e., które doprowadziły do powstania no-

wej religii. ilość publikacji w Polsce po początkowym wzroście zaczęła

w tym czasie systematycznie spadać i ustaliła się na poziomie zaledwie

kilku rocznie.

Trzeci okres zaczął się w połowie lat osiemdziesiątych XX wieku

i trwa nadal, charakteryzując się ciągłym wzrostem ilości publikacji. To

ożywienie spowodowane zostało podjęciem na nowo na forum świato-

wym dyskusji wokół nowych hipotez dotyczących autorstwa i pochodze-

nia zwojów, w Polsce zaś dzięki organizowaniu cyklicznych kolokwiów

poświęconych tematyce qumranoznawczej , pojawieniu się polskich spe-

cjalistycznych periodyków i serii wydawniczych ściśle związanych z tą

tematyką oraz podjęciem badań nad nią przez pojedynczych badaczy

w kilku centrach naukowych.

Trzymając się zaproponowanego podziału chronologicznego, warto

dokonać szczegółowej charakterystyki poszczególnych okresów.

i. oKreS PioNierSKi – LATA PięćdZieSiąTe XX WieKU

okres pionierski odznaczał się ostrożnością przy konfrontacji ze zwo-

jami z Qumran, artykułami informacyjnymi na temat odkryć, pierwszymi

próbami interpretacji oraz poszukiwaniem znaczenia odkryć qumrańskich

dla wiedzy o historii tekstów biblijnych. dlatego nie dziwi, że w wielu cza-

188

ANdrZeJ MroZeK, KrZySZTof PiLArCZyK

sopismach polskich pojawiło się stosunkowo dużo publikacji, choć w więk-

szości miały one charakter informacyjny i wprowadzający do zagadnienia.

odnotować należy, że doniosłość odkryć nad Morzem Martwym została

dostrzeżona w Polsce bardzo wcześnie i wzbudziła ożywioną dyskusję wśród

naukowców, a przede wszystkim wśród biblistów. Jak jednak zauważył ks.

W. Chrostowski, dość wcześnie zaczęto pisać w Polsce o odkryciach w Qum-

ran i wszystko wskazywało na szybki rozwój tej dziedziny badań. 6 Jednak nie

spełniły się oczekiwania i ilość publikacji systematycznie malała.

okres pionierski zdominowała dyskusja nad autorami zwojów, czy

byli to esseńczycy, czy cadokici. W Polsce zwolennicy obu opcji dzielili

się mniej więcej równo, ale nie było pomiędzy nimi zbyt burzliwych pole-

mik. Największym w kraju zwolennikiem cadokickiego pochodzenia zwo-

jów był ks. e. dąbrowski, uważający ich za sektę, o której dawniej wspo-

minano jako o tzw. sekcie „Nowego Przymierza”, a wiadomości o niej

były fragmentaryczne, i dopiero odkrycia nad Morzem Martwym rzuciły

pewne światło na tę grupę. Zaznaczył, że nazwa ta nie jest im narzucona

z zewnątrz, ale przyjęta z ich własnych dzieł gdzie nazywali się: „zwolen-

nikami nowego Przymierza lub bene has-Sadoq , tj. cadokitami”. 7

W roku 1960, który może stanowić symboliczną datę zakończenia

okresu pionierskiego, w miesięczniku „Znak” ukazały się dwa bardzo

ciekawe wywiady przeprowadzone przez ks. l. Stefaniaka. Pierwszym

rozmówcą był wybitny polski badacz zwojów ks. J.T. Milik, do tego cza-

su prawie nieobecny w polskiej prasie i publikacjach. W wywiadzie po-

ruszono kwestię identyikacji autorów zwojów, która była jeszcze żywo

w tym okresie dyskutowana, choć pomału zaczynała ustępować dyskusji

nad ich stosunkiem do chrześcijaństwa. Wywiad ten dodatkowo zyskiwał

na atrakcyjności, jako że pozwalał zapoznać się polskiemu czytelnikowi

z poglądami wybitnego badacza zwojów na temat pochodzenia manu-

skryptów, który – choć napisał na ten temat książkę – to była ona dostępna

tylko dla wąskiego grona i dodatkowo po francusku lub włosku.

Już pod koniec pierwszego okresu bp h. Strąkowski 8 podjął temat

niezwykle popularny na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych

6 Zob. W. Chrostowski, Qumran – 40 lat później , s. 195-211.

7 e. dąbrowski, Odkrycia w Qumran nad Morzem Martwym a Nowy Testament,

Poznań 1960, s. 47.

8 h. Strąkowski, Manuskrypty z Qumran a pisma Nowego Testamentu , „rocz-

niki Teologiczne” 1957, z. 3, s. 177-205; tenże, Komentarz Habakuka , „ruch Biblijny

i Liturgiczny” 1957, nr 6, s. 394-416; tenże, Manuskrypty z Qumran a chrześcijaństwo ,

lublin 1958.

SZeśćdZieSiąT LAT BAdAń QUMrANoZNAWCZyCh W PoLSCe

189

XX wieku, a dotyczący analogii pomiędzy Mistrzem Sprawiedliwości

a Jezusem Chrystusem. Za granicą pierwszy, który wywołał dyskusje

na ten temat, był paryski historyk religii A. dupont-Sommer, nazywając

Jezusa z Nazaretu na podstawie 1Qphab „zdumiewającą reinkarnacją

Mistrza” i uważając, że należy zmienić pogląd na oryginalność chrześ-

cijaństwa. Podobnie twierdził K.G. Kuhn, a J. Teicher nawet sądził, że

rękopisy z Qumran pochodzą od judeochrześcijan i Jezusa opisują jako

Mistrza Sprawiedliwości. 9

Jeden z członków grupy powołanej do tłumaczenia zwojów, J. Alle-

gro posunął się jeszcze dalej. opierając się na twierdzeniach A. dupont-

Sommera, stwierdził, że z manuskryptów wynika to, iż istnieje ścisły

związek między ukrzyżowaniem Mistrza Sprawiedliwości z sekty esseń-

skiej a ukrzyżowaniem i zmartwychwstaniem Jezusa Chrystusa. Takie

przedstawienie problemu spowodowało reakcję pozostałych członków

zespołu tłumaczy z o. r. de Vaux na czele. W oświadczeniu z 16 marca

1956 roku stwierdzili, że pozostali tłumacze nie odnajdują przytoczonych

faktów podanych przez J. Allegro w dostępnych zwojach. 10

obok bpa h. Strąkowskiego do biblistów szczególnie zainteresowa-

nych problematyką qumrańską zalicza się wspomnianego już ks. e. dą-

browskiego. on to m.in. odniósł się do relacji pomiędzy tekstami Pawła

z Tarsu a tekstami z Qumran. i można powiedzieć, że w swej publikacji

Odkrycia w Qumran nad Morzem Martwym a Nowy Testament (1960) za-

kreślił metodologiczne ramy do porównań tekstów NT i zwojów z Qumran.

Zasadę, która mu przyświecała, wyraził tak: nie należy wyciągać zbyt po-

chopnych wniosków z tych analogii, bowiem mogą one być powierzchowne

lub wynikać z czerpania inspiracji z tego samego źródła, którym był Stary

Testament. do podobnych wniosków można dojść, porównując organizację

wczesnego Kościoła i gminy, zamieszkującej osadę Qumran nad Morzem

Martwym. Po blisko 50 latach ta zasada do pewnego stopnia jest słuszna,

ale równocześnie wymaga rewizji odnośnie do źródła inspiracji.

W tym okresie zainteresowanie tematyką wykazywali również inni

znani bibliści, tacy jak chociażby ks. Aleksy Klawek, ks. Jan Szeruda,

ks. Stanisław Grzybek, ks. Stanisław Łach. ich zasługi dla qumranoznaw-

stwa opisał szczegółowo Z.J. Kapera. 11

9 Tenże, Manuskrypty z Qumran a pisma Nowego Testamentu... , s. 187.

10 Tamże, s. 187-191.

11 Por. Z.J. Kapera, Qumranologia polska ... , s. 24-30.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: