Pojęcie środków publicznych.
Środkami publicznymi są:
1. Dochody publiczne.
2. Środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi.
3. Przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące:
Ø za sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych;
Ø z prywatyzacji majątki Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;
Ø za spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych;
Ø z otrzymanych pożyczek i kredytów;
4. przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.
Dochody publiczne.
Przez dochody publiczne należy rozumieć:
1. daniny publiczne, do których zalicza się podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw;
2. pozostałe dochody uzyskiwane przez jednostki sektora finansów publicznych, do których zalicza się:
1) opłaty;
2) dochody z mienia, w szczególności z najmu oraz dzierżawy i innych umów o podobnych charakterze oraz dywidendy od wniesionego kapitału;
3) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, nie stanowiące przychodów ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych a także przychodów z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;
4) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej;
5) inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów, o ile są pobierane przez organy finansowe z dochodów publicznych lub przez podległe albo nadzorowane przez te organy jednostki, sektora finansów publicznych.
Przychody publiczne.
– to środki pieniężne uzyskiwane przez dany podmiot, tworzące jego zasoby pieniężne. Przychody pieniężne nazywane są też niekiedy wpływami pieniężnymi.
Wydatki publiczne.
Związane są z realizacją redystrybucji definitywnej (wydatkiem jest np. zapłata za rzeczy bądź usługi świadczone na rzecz jednostek należących do sektora finansów publicznych, wypłata wynagrodzeń itp.).
- mogą być ponoszone na cele i wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych.
Wydatki publiczne powinny być dokonywane:
* w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów;
* w sposób umożliwiający terminową realizacje zadań;
* w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.
Rozchody publiczne.
Wiążą się z czasowym transferem środków – są wyrazem realizacji zobowiązań wcześniej zaciągniętych przez podmiot sektora finansów publicznych (np. spłata pożyczki), bądź jako wykonanie obowiązków umownych polegających na udostępnieniu zasobów finansowych podmiotów sektora finansów publicznych – innym podmiotom (np. udzielenie pożyczki).
Rozchodami publicznymi są:
1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;
2) wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe;
3) udzielone pożyczki.
Sektor finansów publicznych.
W myśl art. 5 ustawy do sektora finansów publicznych zalicza się:
1) organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki;
2) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych;
3) fundusze celowe;
4) państwowe szkoły wyższe;
5) jednostki badawczo-rozwojowe;
6) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
7) państwowe lub samorządowe instytucje kultury;
8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze;
9) Kasy Chorych;
10) Polską Akademię Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
11) państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podst. odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.
W sektorze finansów publicznych wyodrębnić można:
1) sektor rządowy;
2) sektor samorządowy – jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz podległe tym organom jednostki organizacyjne.
Jawność i przejrzystość finansów publicznych (przejawy realizacji tych zasad).
Jawność finansów publicznych gwarantuje art. 11 ustawy o finansach publicznych.
Realizowana ona jest przez:
Ø jawność sejmowej debaty budżetowej i debat budżetowych jednostek samorządu terytorialnego;
Ø publikację budżetu państwa i budżetu jednostek samorządu terytorialnego;
Ø jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa i debat nad wykonaniem sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego.
Ponadto:
Ø podawanie do publicznej wiadomości kwot dotacji udzielonych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
Ø zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych przez Ministra Finansów;
Ø udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek należących do sektora finansów publicznych.
Minister Finansów ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”:
Ø kwotę państwowego długu publicznego;
Ø kwotę niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych;
Ø kwotę długu Skarbu Państwa;
Ø niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa.
Klasyfikacja dochodów i wydatków publicznych, klasyfikacja budżetowa (budżet państwa i budżet jednostki samorządu terytorialnego).
Klasyfikacja budżetowa to prawnie określone zasady grupowania dochodów i wydatków budżetowych. Jest ona ściśle związana z realizacją zasady szczegółowości budżetu, a także zasadą jasności (przejrzystości) budżetu.
Może opierać się na kryteriach:
1) Podmiotowych
2) Przedmiotowych
3) Funkcjonalnych
4) Mieszanych
Zastosowanie przyjętych kryteriów klasyfikacyjnych tworzy podziałki klasyfikacji budżetowej, tj. jej nazwane części składowe, stwarzając możliwość grupowania dochodów bądź wydatków na określonym piętrze klasyfikacji.
W Polsce stosuje się jednocześnie wiele kryteriów klasyfikacyjnych (w sposób zhierarchizowany), tzn. że określone kryterium klasyfikacyjne uznaje się za kryterium pierwszoplanowe i tworzy się w oparciu o nie szereg podziałek klasyfikacyjnych pierwszego rzędu, następnie tworzy się kryterium drugoplanowe i podziałki klasyfikacyjne drugiego rzędu – tak, że służą one do podziału dochodów i wydatków ale już tylko w ramach podziału wcześniejszego itd.
Budżet państwa składa się z części od[powiadających zasadniczo organom władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej. Odrębne części posiadają m.in.:
Ø Kancelaria Sejmu;
Ø Kancelaria Senatu;
Ø Kancelaria Prezydenta;
Ø Sąd Najwyższy;
Ø NSA;
Ø TK;
Ø NIK;
Ø Rzecznik Praw Obywatelskich itp.
Poza tym w odrębnych częściach budżetu państwa ujmuje się subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, rezerwę ogólną, rezerwy celowe, obsługę długu Skarbu Państwa, przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej. W uzasadnionych przypadkach w budżecie państwa mogą być tworzone odrębne części dla państwowych jednostek organizacyjnych nie będących organami władzy lub administracji rządowej oraz zadań ogólnych, jeżeli wyodrębnienie części jest uzasadnione koniecznością zapewnienia bieżącej kontroli wydatków. Poszczególnymi częściami dysponują kierownicy organów, właściwi ministrowie, przewodniczący określonych w odrębnych ustawach komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie (dysponenci części budżetowej).
Dalszy podział dochodów i wydatków budżetu opiera się już na opisanym wcześniej podziale klasyfikacyjnym dochodów i wydatków publicznych. Części dzielą się więc na działy, te zaś z kolei na rozdziały, a następnie na paragrafy. Szczegółowe zasady klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych określa Minister Finansów w drodze rozporządzenia.
Klasyfikacja budżetowa tworzy jako całość zespół podziałek klasyfikacyjnych, umożliwiających planowanie dochodów i wydatków w pożądany sposób. Podziałki klasyfikacyjne tworzą formalną strukturę budżetu.
Wydawanie aktów normatywnych, które wywołują skutki finansowe dla budżetu państwa lub dochodów jednostek samorządu terytorialnego (obowiązek opiniowania).
1. Skutki finansowe ustaw.
Ustawa o finansach publicznych stanowi, że przedstawiane Radzie Ministrów projekty aktów prawnych, których skutkiem finansowym może być zwiększenie wydatków lub zmniejszenie dochodów podmiotów sektora finansów publicznych, w stosunku do wielkości wynikających z obowiązujących przepisów, wymagają określenia wysokości tych skutków i uprzedniego ich zaopiniowania przez Ministra Finansów.
Ponadto wydanie przez organ administracji rządowej aktu normatywnego wywołującego skutki finansowe dla budżetu państwa, nieprzewidziane w danej części budżetowej, wymaga porozumienia z Ministrem Finansów.
Projekt ustawy, której skutkiem byłaby zmiana poziomu dochodów własnych bądź samorządu terytorialnego, wymaga określenia wysokości skutków tych zmian oraz zaopiniowania przez Komisję Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego. Opinia ta powinna być przekazana do sejmu wraz z projektem ustawy.
2. Zwolnienia, ulgi w spłacie oraz egzekucja należności jednostek sektora finansów publicznych.
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych, w wypadku należności o charakterze daninowym (podatki, opłaty) ulgi w zapłacie oraz zwolnienia do obowiązku zapłaty uregulowane są w ustawie – Ordynacja podatkowa.
Spłata należności pieniężnych, do których nie stosuje się przepisów ustawy – Ordynacja podatkowa, przypadających na podst. odrębnych przepisów szczególnych państwowym jednostkom sektora finansów publicznych, może być, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, umarzana, odraczana lub rozkładana na raty. RM określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady i tryb umarzania, odraczania lub rozkładania na raty spłat takich należności, a także wskazuje organy do tego uprawnione, wskazując:
Ø przesłanki uzasadniające umorzenie, odroczenie lub rozłożenie na raty należności;
Ø rodzaj i zakres udzielonych ulg w spłacaniu należności;
Ø organy właściwe do umarzania należności, odraczania lub rozkładania na raty w zależności od wysokości kwot udzielonej ulgi.
Główny księgowy jednostki sektora finansów publicznych.
Funkcja głównego księgowego została stworzona dla potrzeb finansów publicznych. Podmiot ten (w celu umożliwienia wykonywania nałożonych na niego zadań), ma specjalny status , wyznaczany zakresem obowiązków oraz uprawnień. RM określa w drodze rozporządzenia, prawa i obowiązki głównego księgowego budżetu państwa, głównych księgowych części budżetowych, państwowych jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych oraz skarbników i głównych księgowych jednostek samorządu terytorialnego.
- zajmuje się:
* planowaniem finansowym;
* ewidencją zjawisk finansowych;
* sporządzaniem stosownych sprawozdań.
Audyt wewnętrzny (organizacja służb audytu, tryb działania).
- ogół działań przez które kierownik jednostki otrzymuje obiektywną i niezależną ocenę funkcjonowania danej jednostki w zakresie gospodarki finansowej pod względem legalności i gospodarności, celowości, rzetelności, przejrzystości, jawności. Badanie dokumentacji, efektywność działania. Audytor wewnętrzny jest zatrudniony w danej jednostce. Jednostki podlegające audytowi- katalog jest otwarty. Audytor po przeprowadzeniu w danej jednostce sporządza sprawozdanie, które otrzymuje kierownik. Kierownik jest zobowiązany w terminie 2 miesięcy do podjęcia działań w celu usunięcia niezgodności.
Jednostka budżetowa.
Jednostkami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z zasobów budżetowych, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego – zazwyczaj jednostki ze sfery usług niematerialnych, świadczące te usługi z zakresie administracji państwowej bądź samorządowej, obronności, porządku wewnętrznego, zdrowia, szkolnictwa itd.
Jednostka budżetowa prowadzi gospodarkę finansową wg zasad określonych w ustawie o finansach publicznych.
Jednostki budżetowe tworzą, łączą, przekształcają w inną formę organizacyjno-prawną i likwidują:
a) państwowe - ministrowie, kierownicy urzędów centralnych i wojewodowie oraz inne organy działające na podstawie odrębnych przepisów.
b) gminne, powiatowe lub wojewódzkie – organy stanowiące jednostkę samorządu terytorialnego.
Charakterystyczną cechą jednostek budżetowych jest sposób ich powiązania z budżetem – planowane dochody i wydatki jednostki budżetowej są w pełnych kwotach ujęte w budżecie. Oznacza to, że jednostka budżetowa na pokrycie swoich wydatków, wykorzystuje zasoby budżetowe, a jeżeli osiąga dochody, to przekazuje je w całości na rachunek środków budżetowych – budżetowanie brutto.
Poziom jej wydatków nie jest uzależniony od poziomu dochodów przez nią pobieranych.
Działalność finansowa jednostek budżetowych opiera się na ich planach finansowych, obejmujących przewidywane w danym roku budżetowym dochody i wydatki. Plany te (ze względu na pełną zależność gospodarki finansowej jednostki budżetowej od budżetu i jego zasobów) odzwierciedla odpowiedni fragment budżetu.
Jednostki budżetowe posiadają swoje rachunki bankowe, służące do realizacji ich wydatków, na które to rachunki przekazywane są środki z budżetu. Niektóre jednostki posiadają subkonta rachunków (tylko do pobierania dochodów) – np. Urzędy Skarbowe.
Likwidując jednostkę budżetową lub łącząc kilka z nich, organ określa przeznaczenie mienia, znajdującego się w użytkowaniu jednostki.
Zakład budżetowy.
Zakładami budżetowymi są takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które odpłatnie wykonują zadania, pokrywając (w całości) koszty swojej działalności z przychodów własnych. Autonomia gospodarki finansowej odróżnia w istotny sposób zakład budżetowy od jednostki budżetowej.
Zakłady budżetowe są powiązane z określonym budżetem – państwowym lub samorządowym (zakłady budżetowe państwowe, wojewódzkie, powiatowe oraz gminne).
Podstawą gospodarki finansowej zakłady budżetowego jest roczny plan finansowy, obejmujący przychody i wydatki stanowiące koszty działalności oraz stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem.
Z budżetem i jego zasobami zakład budżetowy powiązany jest metodą netto (budżetowanie netto), tzn. że w wypadku gdy planowane dochody zakładu budżetowego są większe od planowanych wydatków, planowana jest też wpłata nadwyżki nad wydatkami do budżetu.
Zakład budżetowy może otrzymywać dotacje:
Ø dotacja na pokrycie planowanego niedoboru – otrzymywana z budżetu, jeżeli jego wydatki są większe od planowanych dochodów;
Ø dotacja przedmiotowa – otrzymywana z budżetu niezależnie od dotacji podmiotowych,
Ø dotacja celowa – otrzymywana w zakresie określonym w odrębnych przepisach na dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji;
Ø jednorazowa dotacja na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe - przyznawana nowo tworzonemu zakładowi budżetowemu na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.
Łącznie dotacje dla zakładu budżetowego nie mogą przekroczyć 50% jego dochodów własnych - nie dotyczy to dotacji inwestycyjnych.
Zakład budżetowy dokonuje wpłat do budżetu nadwyżek środków obrotowych, ustalonych na koniec okresu rozliczeniowego – gdy stan tych środków jest większy od planowanego.
W planie finansowym zakładu budżetowego wyodrębnia się przychody własne, dotacje z budżetu państwa (lub jednostki samorządu terytorialnego), wydatki na wynagrodzenia i składniki naliczane od wynagrodzeń, a także wydatki inwestycyjne.
W planie finansowym mogą być dokonywane zmiany w ciągu roku w przypadku realizowania wyższych od planowanych przychodów i wydatków pod warunkiem, że nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji z budżetu.
Zakład budżetowy posiada swój rachunek bankowy, na który wpływają jego dochody i z którego może dokonywać wydatków do wysokości zgromadzonych zasobów.
Likwidując zakład budżetowy, organ określa przeznaczenie mienia znajdującego się w użytkowaniu zakładu. To samo dotyczy łączenia zakładów budżetowych.
Należności i zobowiązania zlikwidowanego zakładu budżetowego przejmuje organ, który go zlikwidował.
Minister Finansów określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady gospodarki finansowej zakładów budżetowych oraz szczegółowe zasady i terminy rocznych rozliczeń i wpłat do budżetu, z uwzględnieniem:
1) zasad i trybu sporządzania planów finansowych oraz dokonywania zmian w tych planach;
2) sposobu ustalania nadwyżki środków obrotowych w zakładach budżetowych;
3) terminów i sposobu ustalania zaliczkowych wpłat do budżetu nadwyżki środków obrotowych zakładów budżetowych.
Gospodarstwo pomocnicze.
Wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod względem organizacyjnym i finansowym, część jej podstawowej działalności lub działalność uboczna.
Wyodrębnienie organizacyjne wyraża się w wyodrębnieniu majątkowym, posiadaniu odrębnej struktury organizacyjnej oraz zorganizowanego zespołu pracowniczego.
Wyodrębnienie finansowe wyraża się w posiadaniu przez gospodarstwo pomocnicze własnego planu finansowego oraz rachunku bankowego, na który wpływają jego dochody i z którego może dokonywać wydatków do wysokości zgromadzonych zasobów. Sprzedaży usług na rzecz macierzystej jednostki budżetowej, gospodarstwo pomocnicze dokonuje stosując ceny odpowiadające kosztom własnym usług -a więc bez osiągania zysku.
W zależności od tego, z jaką jednostką budżetową jest powiązane, może być gospodarstwem pomocniczym państwowym lub samorządowym.
Tworzone, przekształcane w inną formę organizacyjno-prawną i likwidowane jest przez kierownika jednostki budżetowej, po uprzedniej zgodzie właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewodę.
Gospodarstwo pomocnicze pokrywa koszty swojej działalności (może dokonywać wydatków) z uzyskanych przychodów własnych.
Podstawą gospodarki finansowej gospodarstwa pomocniczego jest roczny plan finansowy obejmujący przychody, wydatki stanowiące koszty działalności, rachunek wyników, stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem.
Gospodarstwo pomocnicze może otrzymywać z budżetu dotacje przedmiotowe.
Nowo tworzone gospodarstwa pomocnicze jednostki budżetowej może otrzymać dotację na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe (materiały, środki pieniężne).
Gospodarstwo pomocnicze jest podatnikiem (podatek dochodowy, podatek od towarów i usług), a jeżeli osiągnie zysk, to jego połowę (która zastanie po zapłaceniu podatku dochodowego), płaca do budżetu.
Składniki majątkowe, należności i zobowiązania zlikwidowanego gospodarstwa pomocniczego przejmuje jednostka budżetowa, przy której funkcjonowało gospodarstwo.
Środek specjalny.
Środki specjalne są formą działalności finansowej jednostki budżetowej. W tej prowadzona może być działalność uboczna bądź część podstawowej działalności jednostki budżetowej. Nie są one (środki specjalne)wyodrębnione organizacyjnie z jednostki budżetowej. Wyodrębnienie ogranicza się jedynie do sfery finansowej, a jego wyrazem jest odrębny plan finansowy środków specjalnych oraz odrębny – inny niż jednostki budżetowej – rachunek bankowy.
W myśl ustawy o finansach publicznych, środki specjalne są środkami finansowymi, gromadzonymi przez jednostki budżetowe na wyodrębnionych rachunkach bankowych:
1) na postawie odrębnych ustaw oraz uchwał organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego;
2) z tytułu spadków, zapisów i darowizn w postaci pieniężnej na rzecz jednostki budżetowej;
3)...
BrS