BO�ENA wIESZCHOWSKA wYMOWA POLSKA Ok�adk� projektowa� W�odzimierz Terechowicz Redaktor Henryka Drahikmcska Redaktor techniczny Maria Stopie� Pa�stwowe Zak�ady Wydawnictw Szkolnych. Warszawa 1971 Wydanie II zmienione l rozszerzone. Nak�ad 10 000+250 egz. Ark. druk. 18,5+wkl.; wyd. 16,56. Zam�wiono 24IV1970r. Podpisano do druku we wrze�niu 1971 r. Druk uko�czono w listopadzie 1971 r. Papier ilustr. kl. III, 80 g, 70 x 100 cm z Fabryki Papieru w D�browicy �arn. 497 'Drukarnia Uniwersytetu Jagiello�skiego, Krak�w, Czapskich 4 �arn. 528/70 M-8-1130 Cena z� 41. � SPIS TRE�CI WBt�P ........................... I. Historia i przedmiot bada� fonetyki.............. 1. Najdawniejsze badania mowy ............. 2. Wolfgang van Kempelen ............... 3. Badania mowy na prze�omie XVIII i XIX wieku .... 4. Fizjologia mowy ................... 6. Fonetyka eksperymentalna .............. 6. Fonetyka akustyczna ................. 7. Przedmiot bada� fonetyki ............... 8. Zastosowania fonetyki................. H. Budowa i funkcjonowanie narz�d�w mowy ........... 1. Budowa aparatu oddechowego cz�owieka ........ 2. Mechanizm oddychania ................ 3. Metody bada� eksperymentalnych oddychania...... 4. Zaburzenia oddychania w mowie ............ 5. Powstawanie g�osu .................. .6. Krta� ........................ 7. Zaburzenia g�osu i zapobieganie im. .......... 8. Badania pracy krtani ................. 1-6. Budowa nasady ................... 10. Nieprawid�owo�ci w budowie narz�d�w ponadkrtaniowych 11. Metody badania pracy narz�d�w nasady ........ Ul. Przebiegi akustyczne w mowie ................ '� l. Najwa�niejsze w�a�ciwo�ci fali g�osowej ......... 2. Nat�enie d�wi�ku .................. .3. Przebiegi akustyczne z�o�one. ............. 4. Zjawisko rezonansu .................. 5. Powstawanie fali g�osowej w narz�dach mowy cz�owieka . 6. Metody badania struktury akustycznej mowy ...... IV. Percepcja d�wi�k�w .................... 1. Budowa ucha .................... 2. Teorie s�yszenia ................... 3. Charakterystyka wra�e� s�uchowych .......... 4. Zaburzenia s�yszenia ................. 5. Metody badania wra�liwo�ci s�uchowej cz�owieka . . . . \ 1. J�zykowe porozumiewanie si� .... 2. Struktura uk�adu nerwowego cz�owieka 3. O�rodki mowy ........... 4. Rozw�j mowy dziecka ....... 5. Zaburzenia mowy.......... VI. Podstawy klasyfikacji d�wi�k�w mowy ........... 1. Sk�adniki postaci d�wi�kowej mowy ........ 2. Sposoby opisywania i klasyfikowania d�wi�k�w mowy 3. Klasyfikacja akustyczna .....;........ 4. Klasyfikacja artykulacyjna ............ 6. Klasyfikacja artykulacyjno-akustyczna ....... <' Vn. Polskie samog�oski ustne 1. Og�lna charakterystyka polskich samog�osek ustnych . . . 2. Samog�oski wymawiane przy p�askim uk�adzie masy j�zyka 3. Samog�oski wymawiane przy tylnym uk�adzie masy j�zyka . 4. Samog�oski wymawiane przy przednim uk�adzie masy j�zyka 6. Warianty samog�oskowe ................. 6. Pr�by systematyzowania samog�osek polskich ...... 7. Zaburzenia wymowy samog�osek ustnych ......... 'VIII. Samog�oski nosowe w j�zyku polskim 91 94 97 99 102 102 102 103 104 107 / "' 117 117 118 119 123 128 129 131 133 1. Og�lna charakterystyka polskich samog�osek nosowych ........ 133 2. Nosowo�� synchroniczna ...................... 134 3. Nosowo�� asynchroniczna ..................... 134 4. Wyst�powanie samog�osek nosowych w obr�bie wypowiedzi...... 136 5. Samog�oska o .......................... 136 6. Samog�oska s. .......................... 139 7. Samog�oski �, n, y, ^ ....................... 141 8. Niesylabiczna g�oska nosowa '1 ................... 145 9. Zaburzenia wymowy zwi�zane z nosowo�ci� samog�osek ....... 145 SX. Sp�g�oski twarde j�zyka polskiego .................... 149 1. Og�lna charakterystyka sp�g�osek twardych ............ 149 2. Sp�g�oski dwuwargowe ...................... 149 3. Sp�g�oski przednio j�zykowo-z�bowe ................ 164 4. Sp�g�oski przednioj�zykowo-dzi�s�owe ............... 163' 6. Sp�g�oski tylnoj�zykowo-welarne .................. 169 6. Zaburzenia wymowy w zakresie sp�g�osek twardych......... 173 X. Sp�g�oski mi�kkie w j�zyku polskim ................... 178 1. Og�lna charakterystyka polskich sp�g�osek mi�kkich. ........ 178 2. Sp�g�oski mi�kkie dwuwargowe .................. 179 3. Sp�g�oski mi�kkie wargowo-z�bowe' ................ 182 4. Palatalno�� asynchroniczna .................... 184 6. Sp�g�oski prepalatalno-zaz�bowe .................. 185 6. Sp�g�oski prepalatalno-zadzi�s�owe ................. 189 7. Sp�g�oski prepalatalne ...................... 192 8. Sp�g�oski postpalatalne ...................... 195 9. Zaburzenia wymowy sp�g�osek mi�kkich .............. 197 4 1. Fazy g�oski ................. 2. Fazy wypowiedzi ............... 3. Koartykulacja ................ 4. Upodobnienia wewn�trzwyrazowe. ....... 6. Upodobnienia mi�dzywyrazowe......... 6. Najwa�niejsze po��czenia g�osek w j�zyku polskim XII. Czynniki prozodyczne mowy . l. Iloczas d�wi�k�w mowy 2. Si�a artykulacji 3. Dono�no�� d�wi�k�w mowy 4. Sylaba. ......... 5. Akcent ......... 6. Melodia mowy ...... XIII. Zako�czenie 200 200 202 203 206 208 210 210 212 213 214 216 221 224 1. Zas�b d�wi�k�w j�zyka polskiego ................. 214 2. Strumie� artykulacy j no-akustyczny ................. 225 3. Struktura d�wi�kowa wyraz�w i d�u�szych wypowiedzi j�zyka polskiego 226 4. Eegionalne r�nice wymowy w j�zyku polskim ........... 226 5. Zagadnienia poprawno�ci wymowy ................. 227 Bibliografia .............. Indeks nazwisk ............. Indeks rzeczowy............. Spis ilustracji .............. Tabela g�osek polskich i alfabet fonetyczny 231 233 237 245 A-8'. /1<^ 7 WST�P Wymowa polska zosta�a napisana dla wszystkich, kt�rzy interesuj� si� logopedi�, dla nauczycieli dzieci z uszkodzonym s�uchem, dla pracownik�w poradni foniatrycznych, kt�rzy zajmuj� si� korygowaniem wad mowy, student�w Pa�stwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej i student�w logopedii oraz innych os�b, kt�rym s� bliskie zagadnienia fonetyki i popra- wnej wymowy. Wymowa polska jest przede wszystkim fonetyk� normatywn�, kt�ra przez zapoznanie z prawid�owymi artykulacjami ma pom�c nauczycielom i logopedom w zrozumieniu proces�w odbiegaj�cych od normy i wy- magaj�cych poprawy. Partie traktuj�ce o normie fonetycznej opatrzone zosta�y uwagami � mniej lub wi�cej obfitymi � dotycz�cymi najcz�ciej spotykanych wad wymowy i sposob�w rehabilitacji tych wad. W Wymowie polskiej szeroko potraktowane zosta�y zagadnienia akustyki � w �cis�ym powi�zaniu z zagadnieniami artykulacji i fizjo- logii s�uchu. W rozdzia�ach I�V om�wiono pokr�tce zadania fonetyki, jej dzieje i zastosowania praktyczne oraz opisano budow� narz�d�w mowy i s�uchu, ich fizjologi�, a tak�e najwa�niejsze w�asno�ci fali g�osowej. Eozdzia�y VI�X zawieraj� opis d�wi�k�w j�zyka polskiego w �cis�ym powi�zaniu z ich budow� akustyczn�, w rozdzia�ach XI�XIII poruszono zagadnienia dotycz�ce struktury d�wi�kowej wyraz�w i d�u�szych wypowiedzi. \V ksi��ce opisana zosta�a prawid�owa, potoczna wymowa, tzw. og�lno- polska, w jej warszawskiej postaci, z uwzgl�dnieniem najwa�niejszych w�asno�ci jej odmiany krakowsko-pozna�skiej. Punktem wyj�cia opisu d�wi�k�w s� trzy zasadnicze uk�ady j�zyka: przedni, tylny i p�aski, wi- doczne bardzo wyra�nie na zdj�ciach rentgenograficznych i przede wszystkim kinorentgenograficznych. W szczeg�owym uk�adzie, dla wy- gody czytelnika, utrzymano porz�dek zgodny ze zwyczajami przyj�tymi w fonetycznych opracowaniach podr�cznikowych i monograficznych, omawiaj�c kolejno samog�oski i sp�g�oski polskie; wewn�trz tych klas d�wi�k�w wyr�niono grupy g�osek charakteryzuj�cych si� przednim, tylnym b�d� p�askim uk�adem j�zyka. Wyk�ad uzupe�niony jest bibliografi� obejmuj�c� wa�niejsze pozycje \ z zakresu fonetyki polskiej i og�lnej, a tak�e polskie prace z zakresu lo- gopeali, przeuc wo^^oua-m... �. �-.-__- lewskiego i T. Bardadina, kt�re ukaza�y si� do ko�ca roku 1968. W Wymowie polstciej, kt�ra w swoim pierwszym wydaniu powsta�a z zach�ty Profesor Marii Grzegorzewskiej, Za�o�yciela i Dyrektora Pa�- stwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej, obecnie Jej imienia, wyzy- skane zosta�y istniej�ce opracowania podr�cznikowe i monograficzne fonetyki polskiej, a tak�e wyniki bada� artykulacji i budowy akustycznej j�zyka polskiego, prowadzonych przez autork� od roku 1954 w Zak�adzie Fonetycznym Uniwersytetu Warszawskiego, Katedrze Akustyki Teore- tycznej Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Fonetickym Ustare Uniwersytetu Karola i Poniatrycznej Klinice Akademii Medycznej w Pradze, a tak�e w Pa�stwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej oraz w Instytucie Matki i Dziecka w Warszawie. W wyniku tych bada� zgromadzonych zosta�o ponad 500 palatogram�w wykonanych metod� po�redni�, oko�o 300 palatogram�w wykonanych metod� bezpo�redni�, oko�o 200 lingwogram�w i 500 analiz spektralnych g�osek polskich, wy- mawianych w izolacji. Zanalizowano r�wnie� 450 wyraz�w polskich wym�wionych przez 15 os�b (m�czyzn, kobiet, dzieci). W roku 1957 � z inicjatywy prof. dr Haliny Konecznej, kierownika Zak�adu Fonetyki Uniwersytetu Warszawskiego i prof. dr� Witolda Zawadowskiego, kie- rownika Zak�adu Badiologii Akademii Medycznej w Warszawie � autorka, podj�a badania rentgenograficzne statyczne i nast�pnie kinorentgeno- graficzne d�wi�k�w polskich. Badania przeprowadzone przez autork� opieraj� si� wi�c tak�e na kilku tysi�cach -metr�w zdj�� kinorentgeno- graficznych oraz na zdj�ciach filmowych uk�adu warg w c...
curcuma