I. ISTOTA SYSTEMU POLITYCZNEGO
System polityczny składa się z trzech elementów:
1. Idee i wartości polityczne.
2. Organizacje i instytucje polityczne.
3. Normy polityczne.
Idee i wartości polityczne – są to idee, które mają charakter polityczny, które są uznawane w życiu politycznym i na których to życie się opiera.
Fundamentalne wartości, na których opiera się życie polityczne społeczeństwa demokratycznego :
§ Idea demokracji,
§ Idea państwa prawa,
§ Idea społeczeństwa obywatelskiego
§ Idea samorządności,
§ Idea podziału władzy,
§ Idea rozdziału kościoła od państwa,
§ Idea świeckiego charakteru państwa,
§ Idea cywilnej kontroli nad służbami mundurowymi.
Społeczeństwo niedemokratyczne– wartości, na których opierało się życie w PRL-u
§ „PRL jest państwem socjalistycznym”
§ Idea władzy ludu pracującego miast i wsi
§ Idea przewodniej roli partii komunistycznej
§ Idea sojuszu robotniczo – chłopskiego
§ Idea przyjaźni ze Związkiem Radzieckim
Organizacje i instytucje polityczne – organizacje i instytucje, które mają charakter polityczny, które działają w politycznej sferze życia społecznego, które organizują społeczeństwo do udziału w takim życiu i za pośrednictwem których obywatele w życiu państwa uczestniczą.
§ Partie polityczne,
§ Każda inna organizacja jeżeli realizuje swoje cele poprzez wywieranie wpływu na władzę polityczną, państwową (np. związki zawodowe; mafia, która opłaca polityków),
§ Państwo ( najbardziej powszechna organizacja- należą do niej wszyscy, jest organizacją przymusową)
Normy polityczne – są to normy, które mają charakter polityczny, są uznawane w życiu politycznym, które regulują to życie.
§ Część norm ustanowionych przez państwo np. prawo wyborcze (bo państwo stanowi też normy ekonomiczne, porządkowe),
§ Normy, którymi kierują się organizacje i instytucje polityczne np. statuty partii, partyjne regulaminy wyłaniania kandydatów na posłów, radnych,
§ Normy zwyczajowe – jeżeli one regulują życie polityczne.
System polityczny – jest to wszystko to, co składa się na życie polityczne społeczeństwa.
II. ISTOTA I RODZAJE KONSTYTUCJI
Konstytucji nie ma:
1. W państwach o ustroju monarchii absolutnej ( władza panującego nie może być ograniczana np. przez konstytucje) – Arabia Saudyjska, Emiraty Arabskie, Oman, Suabi, Watykan
2. W krajach rządzonych przez reżimy, które zdobyły władzę w wyniku przewrotu, zamachu stanu ( unieważniają dotychczasową konstytucję i ogłaszają, że uchwalą nową, ale tego nie robią ) – najczęściej kraje afrykańskie np. Niger, Libia
Konstytucja – ustawa zasadnicza, ustawa podstawowa, najważniejszy rangą akt prawny, wielka karta.
Pochodzi od łacińskich słów – „konstituo”, „konstituer” – ustanawiać, urządzać.
Konstytucja – jest to akt prawny o ustanawianiu i urządzaniu państwa.
Konstytucję wyróżnia na tle innych ustaw:
1. Szczególny tryb stanowienia.
Konstytucję stanowi się przy szczególnym kworum i szczególną większością, np. musi być referendum, wspólne obrady obu izb obecność wszystkich posłów, zmienia się większością 3/4, 2/3, 4/5 głosów.
2. Szczególna treść.
Konstytucję pisze się w sposób doniosły, podniosły, uroczysty, przy pomocy słów, terminów, które mają podkreślać doniosłość tego aktu prawnego. Pisze się ją w sposób ogólnikowy, po to, by mogła obowiązywać przez długi czas; żeby można ją uchwalić (zaakceptowana przez prawie wszystkich).
3. Szczególna systematyka.
Konstytucję pisze się w/g pewnego porządku, schematu; poszczególne kwestie pisze się w pewnej kolejności.
Większość konstytucji pisze się w/g schematu:
Preambuła – nie jest normą prawną, deklaracja woli ustawodawcy,
I rozdział – ustrój polityczny,
II rozdział – ustrój społeczno-gospodarczy,
III rozdział i następne – prawa, wolności i obowiązki obywatelskie,
Następne rozdziały – organizacja i zasady funkcjonowania władz państwowych,
Ostatni rozdział – sposób zmiany konstytucji.
4. Szczególna moc.
Konstytucja jest aktem prawnym o największej mocy, najwyższego rzędu, od konstytucji nic nie jest już ważniejsze, wszystkie pozostałe ustawy muszą być zgodne z konstytucją ( ale np. w Iranie – państwo teokratyczne – normy prawne religijne są ważniejsze od państwowych).
5. Podlega ona szczególnej ochronie.
W XX w. zaczęto powoływać instytucje, które mają stać na straży konstytucji np. Trybunał Konstytucyjny, Sądy Konstytucyjne. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc ustawy, są ostateczne, nie przysługuje odwołanie, apelacja, kasacja.
RODZAJE KONSTYTUCJI – TYPOLOGIA KONSTYTUCJI
I. Kryterium – czas obowiązywania i treść:
1. Konstytucje małe
2. Konstytucje pełne
Konstytucja mała
§ Stanowiona na czas określony, oznaczony, z reguły na czas do uchwalenia konstytucji pełnej, ma tymczasowy, przejściowy charakter ( po odzyskaniu niepodległości, po rewolucji, przewrocie),
§ Jest z reguły bardzo krótka, bo określa tylko organizację i zasady funkcjonowania najwyższych władz państwowych.
Konstytucja pełna
§ Stanowi się ją na czas nieokreślony, nieoznaczony ( na zawsze),
§ Wyróżnia ją treść, musi zawierać co najmniej pięć następujących kwestii:
1) Ustrój polityczny
Wartości, na których opiera się życie polityczne w kraju.
2) Ustrój społeczno-gospodarczy
Wartości (zasady) ustroju społeczno-gospodarczego:
Nienaruszalność własności,
Wolność rynkowa, wolność gospodarowania,
Nowe ciężary ekonomiczne mogą być wprowadzane jedynie w formie ustawy.
3) Prawa, wolności i obowiązki obywatelskie.
Prawa obywatelskie:
Wynikają zawsze z prawa stanowionego przez państwo; to coś co otrzymujemy od państwa,
Obywatel ma możliwość wyboru postępowania; może z prawa korzystać, ale nie musi; nie ma przymusu,
W sytuacji konfliktowej na obywatelu ciąży powinność wskazania normy prawnej, z której dane prawo obywatelskie wynika,
Wolności obywatelskie:
Nie wynikają z prawa stanowionego, ale mogą być przez to prawo ograniczone; są to pewne predyspozycje do życia w społeczeństwie, z którymi się rodzimy; ustawodawca musi ograniczyć nasze wolności, aby nie godzić w wolności innego człowieka,
Obywatel ma możliwość wyboru sposobu postępowania; nie ma przymusu korzystania z wolności,
W sytuacji konfliktowej to organ państwowy wskazuje normę prawną, na mocy której dana wolność została ograniczona.
Obowiązki obywatelskie:
Wynikają zawsze z prawa stanowionego przez państwo; powinny wynikać z ustaw,
Obywatel nie ma możliwości wyboru sposobu postępowania; musi obowiązek wypełnić,
W przypadku obowiązku to organ państwowy wskazuje normę prawną, z której on wynika.
4) Organizację i zasady funkcjonowania władzy.
Musi określić do kogo należy władza ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza,
W jaki sposób władze są powoływane,
Jakie mają kompetencje,
Jakie relacje zachodzą między nimi.
5) Sposób zmiany konstytucji.
Tryb przy pomocy którego legalnie można zmienić konstytucję.
II. Kryterium – sposób zmiany konstytucji
1. Sztywne
2. Elastyczne
Konstytucja sztywna – to taka, której tryb zmiany jest bardzo czasochłonny i trudny do urzeczywistnienia; nie można jej szybko i łatwo zmienić, znowelizować; zalicza się te, które można zmienić przez referendum, np. w Szwajcarii, Szwecji, Norwegii, Japonii; czasami uznajemy też takie, które można zmienić przez parlament np. konstytucja Portugalii – większością 4/5 głosów w dwóch głosowaniach, przedzielonych wyborami parlamentarnymi.
Konstytucja elastyczna – to taka, której tryb zmiany nie różni się od trybu stanowienia ustaw zwykłych; mają państwa, w których nie ma podziału ustaw na konstytucyjne i zwykłe, wszystkie ustawy są tak samo ważne, np. Wielka Brytania, Izrael.
III. ISTOTA I FORMY DEMOKRACJI
Demokracja narodziła się w V w. p.n.e. w starożytnej Grecji. Rozwój dzisiejszej demokracji nastąpił w XIX w. – rewolucje burżuazyjne; z demokracji mogli korzystać nieliczni.
CECHY DEMOKRATYCZNYCH SYSTEMÓW POLITYCZNYCH
II grupy demokratycznych systemów politycznych:
Ø Skonsolidowane
Ø Nieskonsolidowane
Skonsolidowane – cechy:
1. Duże tradycje demokratyczne – demokracja wykształtowała się dawno temu, jest ustabilizowana.
2. Brak sił politycznych, które mogą zagrozić demokratycznemu porządkowi lub skuteczna izolacja takich sił.
3. Ustabilizowany system partyjny – w walce o władzę liczą się partie z dużymi tradycjami, powstały dawno, są wyborcom znane.
4. Urzeczywistniona idea państwa prawa – życie społeczne oparte jest na prawie, prawo jest stanowione zgodnie z obowiązującymi procedurami, nie stanowi się prawa, które działa wstecz, stanowione prawo jest zgodne z konstytucją.
5. Rozwinięte społeczeństwo obywatelskie – poziom rozwoju mierzony liczbą działających organizacji społecznych, które tworzą obywatele bez udziału państwa, frekwencja wyborcza jest bardzo duża.
6. Rozwinięta samorządność – władza lokalna należy do samorządu lokalnego, rozwinięty jest także samorząd gospodarczy, zawodowy.
7. Brak problemów z alternacją władzy...
justysior