„Dotyk i Komunikacja” – programy aktywności

( Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja)

– propozycja terapeutyczna przeznaczona dla dzieci i osób dorosłych w różnych stopniach niepełnosprawnych ruchowo i intelektualnie oraz dla dzieci w normie

              Programy opracowane zostały przez Mariannę i Christophera Knillów, małżeństwo, które pracuje z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi z ciężkimi zaburzeniami w rozwoju ruchowym, poznawczym i społecznym. Opracowane przez nich programy są obecne w pracy terapeutycznej nie tylko w Skandynawii i w Anglii i USA, ale także w Polsce.

              Program „ Dotyk i Komunikacja” jest przeznaczony dla rodziców, opiekunów i terapeutów dzieci upośledzonych umysłowo oraz dla tych wszystkich, którzy mają małe dzieci. Chociaż dzieci stanowią grupę podstawową dla działania, ale także aktywność ta odpowiednia jest dla młodzieży i dorosłych, którzy napotykają na poważne trudności w komunikacji. Wiele oddziaływań terapeutycznych z wykorzystaniem programów aktywności potwierdziło sprzyjający wpływ na rozwój komunikacji osób z zaburzonym kanałem komunikowania własnych potrzeb. Ludzie z ograniczoną zdolnością komunikacji często mają trudności w określeniu swoich osobistych granic w relacji z innymi. Mają nieduże i często złe doświadczenia w określaniu osobistej przestrzeni. W konsekwencji zastosowania podejścia „Dotyk i Komunikacja” zawsze stawia terapeutę w sytuacji, w której należy zaakceptować integralność partnera w działaniu. Świadomość naszego własnego stosunku do bliskości fizycznej i zrozumienie związanych z tym emocji u innych są, zatem kluczem do tego, aby odnieść sukces w tym rodzaju pracy. Podejście programów wymaga otwartości, świadomego i uczciwego powiązania naszego życia emocjonalnego z życiem emocjonalnym innych.

              Badania wykazały, że od chwili urodzenia dziecko przyjmuje aktywną rolę w utrwalaniu interpersonalnych relacji z dorosłymi w swoim otoczeniu. Dlatego bardzo ważną sprawą dla ogólnego rozwoju dziecka jest osiągnięcie i utrwalenie zdrowych wzajemnych kontaktów z dorosłymi. Od nich zależy nie tylko rozwój języka, ale również rozwój społeczny, emocjonalny, fizyczny i intelektualny, Rozwój zdrowej komunikacji uzależniony jest od tego, czy dorosły i dziecko potrafią odnaleźć wspólną „falę” porozumienia. Efektem jest radosny dialog, który pojawia się i rozwija w przyjemnej sytuacji. Wiele czynności codziennych staje się rytuałami, podczas których dziecko czuje się bezpieczne, a powtarzalność działań i rodzica, i dziecko uczą wzajemnego na siebie reagowania. W normalnych okolicznościach dziecko szybko uczy się identyfikować te rytuały i rozwija przewidywalność zdarzeń, które mogą nastąpić. Stwierdzono, że istnieje związek pomiędzy dobrym kontaktem fizycznym w wczesnym dzieciństwie i późniejszym rozwojem: pewności siebie, poczucia własnej wartości i zdolności do stawiania zdrowych ograniczeń w późniejszym dorosłym życiu. Porównywanie rozwoju dzieci z różnych, często kontrastowych środowisk społecznych wskazuje, że poczucie niezależności, bogactwo relacji z innymi ludźmi i dojrzałość społeczno – emocjonalna uzależnione są od zdrowego kontaktu, akceptacji i okazywania czułości we wczesnym dzieciństwie. Dziecko, które w kontakcie fizycznym czuje, że jest akceptowane, rozwija zaufanie do innych i wiarę w siebie. Dziecko pozbawione pozytywnego zdania o sobie odnosi się do wszystkiego z większą rezerwą, jest zamknięte i podejrzliwe w stosunku do innych. Fizyczna bliskość i dotyk są podstawą skutecznej pracy z dziećmi i dorosłymi, których komunikacja nie rozwinęła się we wczesnych stadiach.

              Takiego rodzaju porażek w komunikacji doświadczają dzieci niepełnosprawne. W znacznie mniejszym stopniu są przytulane, głaskane, noszone i dotykane. Opieka ze strony rodziny opiera się na zaspakajaniu podstawowych potrzeb, a wszelkie procesy rehabilitacyjne przenoszone są na działalność rehabilitantów. Dlatego często te osoby mają poważne problemy z komunikacją, a rodzice przeżywają frustrację spowodowaną nieumiejętnością porozumienia się ze swoim dzieckiem i odczytaniem jego komunikatów.

              Zaproponowane programy mają na celu włączenie rodzica – partnera w kontakt dotykowy z własnym dzieckiem oraz uczą odczytywać za pomocą mowy pozawerbalnej odczucia i emocje dziecka. Warunkiem rozwoju dobrej komunikacji jest partner, który obdarza nas swoją uwagą z własnej woli, gdy nie jest do tego zmuszany. Nasza wola, czyli partnera polega na zaangażowaniu i ukierunkowaniu jego zainteresowania. Dlatego zarówno twarz, jak i głos opiekuna powinien być wyraźny i jednoznaczny i wykazywać zainteresowanie. Jest to trudne w pierwszych momentach aktywności dla opiekuna, bo musi sam przełamać barierę komunikacyjną pomiędzy nim a dzieckiem. Podstawowym założeniem programów „ Dotyk i Komunikacja” jest fakt, że kontakt fizyczny jest czymś bardzo pozytywnym i koniecznym do normalnego rozwoju komunikacji. Dla wielu jednak może być czymś niewygodnym i nieprzyjemnym. Należ jednak namawiać do przełamywania barier i włączania się do kontaktu fizycznego z dzieckiem. Rodzice widząc jednak efekty swoich starań znacznie częściej i chętniej wchodzą w dalszy kontakt ze swoim dzieckiem, odnosząc sukces.

              Strukturę sesji wyznacza muzyka nagrana na taśmie i podzielona na pięć części, które razem trwają około 23 minut.

Część 1: muzyka wprowadzająca

              Celem tej części jest wprowadzenie spokojnej i bezpiecznej atmosfery dla nas i dla naszego partnera. Muzyka jest relaksująca, stanowi „sygnalizującą melodię”, która stopniowo pobudza oczekiwania i pomaga przygotować partnera na resztę sesji.

Część 2:

              Muzyka staje się wyraźnie rytmiczna. Jest tak skomponowana, że stanowi wspierający akompaniament dla początku aktywnego kontaktu pomiędzy partnerami. Stały i mocny rytm stanowi podstawę do ruchów. Ważne jest, aby do dziecka podchodzić ostrożnie, lecz stanowczo. Dziecko – partner naszego kontaktu powinien wiedzieć, że nie naruszymy jego osobistej przestrzeni, a jednocześnie jesteśmy zainteresowani nawiązaniem i podtrzymania dobrego kontaktu.

Część 3:

              Ta część jest intensywna zarówno melodyjnie i rytmicznie.. intencją opiekuna jest wsparcie większych ruchów i stworzenie podstaw do nawiązania bliższego kontaktu i bardziej aktywnych interakcji.

Część 4:

              Muzyka jest lżejsza i bardziej melodyjna. Stanowi akompaniament do mniej intensywnego i bardziej zabawowego kontaktu i komunikacji.

Część 5: muzyka zamykająca

Tak jak muzyka wprowadzająca jest uspakająca i medytacyjna. Służy relaksacji, daje czas na refleksję i odpoczynek.

              Programów aktywności jest cztery i dodatkowy program wprowadzający i specjalny. Aktywności zawarte w poszczególnych programach są z każdym programem coraz trudniejsze, a w końcowych programach tych aktywności jest coraz więcej. Początkowe zadana wykonuje się w pozycji leżącej i siedzącej, aż do uzyskania pozycji stojącej i wykonywania ruchów swobodnych całego ciała. Każdy program rozpoczyna się sygnałem mobilizującym do przygotowania swojego miejsca zabawy – przyniesienia maty i przygotowania samego siebie. Końcowym etapem aktywności jest relaksacja i odpoczynek. Nagrania kaseta zawiera oprócz muzyki wyznaczającej tempo zadań, także polecenia słowne wypowiadane w sposób wyraźny i zrozumiały. Po każdym poleceniu jest przerwa na powtórzenie polecenia przez opiekuna bądź dziecko, aby potwierdzić czy polecenie zostało zrozumiane. Początek aktywności wyznacza muzyka, którą można bardzo łatwo skojarzyć z daną aktywnością. W ten sposób dziecko potrafi reagować na polecenia słowne i muzyczne poprzez systematyczną pracę z danym programem. Rodzaje aktywności w poszczególnych programach przedstawia tabela 1i 2.

Tabela 1.

Tabela 2.

Program wprowadzający jest stosunkowo krótki i zadaniem jego jest przygotowanie zarówno dziecka, jak i jego opiekuna do dalszej aktywności. Programy 1 i 2 są przygotowane wg schematu muzycznego i zawierają aktywności bardziej urozmaicone, ale nie wykraczające poza pozycję leżącą i siedzącą. Program specjalny zawiera aktywności wyselekcjonowane z programu 1 i 2 i przeznaczono w nim więcej czasu zarówno na opracowanie i realizację poszczególnych aktywności. Gdy dziecko jest zapoznane z tym programem, terapeuta może przystąpić do używania programu 1 i 2 zamiennie z programem specjalnym. W przypadku pracy z dzieckiem niepełnosprawnym ruchowo i intelektualnie terapię rozpoczyna się od programu specjalnego.

Program 3 oparty jest na zdolności do realizacji Programu 1 i 2. Zakłada on już pewne ramy, w których dziecko może używać swego ciała w bardziej zintegrowany sposób, wspólnie z terapeutą i innymi osobami.

Program 4 powinien być używany na poziomie bardziej zaawansowanym, niezależnie od stosowania innych programów lub jako uzupełnienie ich i rozwinięcie programu 3. Program 4 jest pomyślany jako aktywność grupowa i nastawiony na współdziałaniu z innymi osobami.

Częstotliwość prowadzenia pracy według programów powinna być uzależniona od indywidualnych cech dziecka. Optymalna liczba powtórzeń zależy od tego, jak regularnie potrzebuje ono uczestniczyć w sytuacjach, w które wliczona jest określona aktywność. Dzieci ze znacznymi trudnościami w komunikacji zwykle wymagają codziennych powtórzeń programu, podczas gdy innym wystarczają dwa lub trzy spotkania. W wyborze pory dnia na aktywność należy brać pod uwagę czas, w który dziecko przejawia największą aktywność.

W pracy z dzieckiem za pomocą programów aktywności należy brać pod uwagę pewne zasady:

1. Daj dziecku tyle czasu, ile ono potrzebuje;
2. Powstrzymaj każdą aktywność, która wywołuje stres lub napięcie;
3. Dostosuj program do indywidualnych potrzeb dziecka – uwzględnij jego doświadczenia;
4. Upewnij się czy ubiór nie ogranicza jego ruchów;
5. Upewnij się czy zabawa w taki sposób sprawia mu przyjemność.

Programy aktywności można stosować w pracy z każdym dzieckiem niezależnie od wieku i możliwości dziecka. Stosowanie tego programu w grupie przedszkolnej daje możliwość rozładowania i zapanowania nad grupą. Systematyczne prowadzenie zajęć z wykorzystaniem tego programu pozwala dziecku na przewidywanie i podporządkowanie się następującym zadaniom. Dzieci poprzez naśladownictwo rozwijają także swoje możliwości intelektualne oraz świadomość swojego ciała i ruchu wykonywanego przez ciało, a także kontroli nad własnym ruchem i ciałem.

1