ksenofont.pdf

K S E N O F O N T

H I S T O R I A G R E C K A

edycja komputerowa: www.zrodla.historyczne.prv.pl

mail to: historian@z.pl

MMII ®

KSIĘGA PIERWSZA

1. W parę dni później 1 przybył z Aten z niewielką flotą Tymochares 2 . I

natychmiast Lacedemończycy i Ateńczycy stoczyli nową bitwę morską. Zwyciężyli

Lacedemończycy pod wodzą Agesandridasa 3 . Wkrótce potem na początku zimy 4

usiłował Dorieus 5 , syn Diagorasa, (przybywający) z Rodos 6 , wpłynąć o brzasku

dnia do Hellespontu na czternastu okrętach. Spostrzegłszy to, wywiadowca ateński

zawiadomił o tym strategów 7 , a ci popłynęli nań na dwudziestu okrętach. Dorieus,

zbiegłszy przed nimi, jął — jak mógł — wyciągać swoje trójrzędowce 8 na brzeg

koło Roiteion 9 . Gdy się zbliżyli Ateńczycy,

1 Tzn. po bitwie pod Kynos Sema (położonym na południe od Sestos na europejskim wybrzeżu

Hellespontu), na opisie której urywa się opowiadanie Tucydydesa (VIII 107, 1), doprowadzone do

października 411 r. p.n.e.

2 Tymochares, jeden z dziesięciu strategów ateńskich, dowodził flotą pobitą u brzegów Eubei przez

Spartanina Agesandridasa (Tucyd. VIII 95, 2). Okoliczności jako też miejsce powtórnej bitwy, o której

mówi Ksenofont, nie są pewne. Niektórzy badacze uważają, że została ona stoczona w Hellesponcie.

3 Agesandridas, dowódca floty spartańskiej, odwołany z Eubei po klęsce pod Kynos Sema do

głównych sił stojących w Hellesponcie (Tucyd. VIII 107, 2).

4 Tzn. z końcem jesieni 411 r.

5 Dorieus, z pochodzenia Rodyjczyk, przeniósł się do panhelleńskiej kolonii Turioi w południowej

Italii, założonej na miejscu zniszczonej przez Krotończyków Sybaris, i dowodził okrętami posłanymi

przez to miasto na pomoc Sparcie.

6 Według Tucyd. VIII 35 i 84 dowódca floty spartańskiej wysłał Dorieusa na Rodos z 13

okrętami, by zapobiec tamże wybuchowi powstania antyspartańskiego. Po wykonaniu zlecenia

Dorieus powrócił do głównych sił do Hellespontu.

7 Kolegium dziesięciu strategów, czyli komendantów oddziałów dostarczonych przez dziesięć fyl

ateńskich, zostało stworzone w r. 508/7 przez Kleistenesa. W tym wypadku chodzi o Trasylla i

Trasybula, zwycięzców spod Kynos Sema.

8 Trójrzędowiec (triera) — według dawniejszych poglądów statek o trzech rzędach wioseł. Dziś

natomiast sądzi się, że nazwa ta pochodzi od trzech wioślarzy zatrudnionych przy jednym wiośle, co

pozwalało statkom rozwinąć większą szybkość i zwrotność,

9 Roiteion, miejscowość i przylądek na azjatyckim wybrzeżu Hellespontu niedaleko od jego

połączenia z Morzem Egejskim.

walczono z nimi i z okrętów, i z lądu tak długo, aż niczego nie dokonawszy

odpłynęli do Madytos 10 , ku zostawionym tam siłom morskim. Bitwę tę zauważył

Mindaros 11 składający w Ilionie 12 ofiarę Atenie; pospieszył więc z pomocą ku

morzu i spuściwszy swoje okręty odpłynął, aby odzyskać okręty Dorieusa.

Ateńczycy zaś, którzy wypłynęli mu na spotkanie, zaczęli toczyć z nim koło

Abydos 13 niedaleko wybrzeża bitwę trwającą aż do popołudnia, i gdy już to

zwyciężali, już to ulegali 14 , przypłynął im z pomocą Alkibiades 15 na osiemnastu

okrętach. Od tej chwili poczęła się ucieczka wojska peloponeskiego w kierunku

Abydos. Z pomocą pospieszył mu Farnabazos 16 i wjeżdżając na koniu, dokąd to

było możliwe, do morza, i sam walczył, i wzywał do walki swych jeźdźców i

piechurów. Peloponezyjczycy, ustawiwszy swoje okręty w jednym rzędzie jeden

przy drugim, stanęli do boju i walczyli z lądu, Ateńczycy zaś, zagarnąwszy

trzynaście pustych okrętów nieprzyjacielskich oraz te własne, które stracili

poprzednio, odpłynęli do Sestos. Stąd wszystkie ich okręty, z wyjątkiem

czterdziestu, skierowały się w różne strony poza Hellespont w celu ściągania

pieniędzy

17 , natomiast Trasyllos, jeden ze strategów, popłynął do Aten, aby

zawieźć

10 Madytos, miejscowość na europejskim wybrzeżu Hellespontu na południe od Sestos.

11 Mindaros, spartański nauarchos. czyli dowódca naczelny floty, objął komendę z końcem lata

411 r. i opanował wespół z podkomendnymi kilka ważnych pozycji ateńskich w Hellesponcie, w

Propontydzie (dzisiejsze Morze Marmara) oraz w Bosforze, zagrażając tym samym połączeniom Aten z

ich głównym spichlerzem zbożowym, obszarem czarnomorskim (Tucyd. VIII 99—101).

12 Tzw. Nowe Ilion, zbudowane na miejscu homerowej Troi.

13 Abydos, miasto na azjatyckim wybrzeżu Hellespontu naprzeciw Sestos.

14 Przebieg bitwy pod Abydos podany przez Ksenofonta różni się od relacji innego źródła, a to

Diodora (XIII 45). Według niego Ateńczycy nie odpłynęli do Madytos, ale bez przerwy wiedli bój z

nadpływającym Mindarem.

15 Alkibiades, krewny Periklesa, wywierał przemożny wpływ na politykę ateńską od r. 421. Za

jego sprawą podjęli Ateńczycy wyprawę przeciw Syrakuzom, nad którą też objął dowództwo.

Oskarżony o naśladowanie misteriów eleuzyńskich zbiegł do Sparty i nakłonił ją do obsadzenia

Dekelei, miejscowości położonej w środkowej Attyce. Poróżniwszy się ze Spartanami zbiegł do satrapy

(namiestnika) Lidii, Tissafernesa, i starał się go pozyskać dla Aten. Wojska ateńskie stojące na wyspie

Samos wybrały go w lecie 411 r. strategiem (Tucyd. VIII 82, 2), po czym operował u połud.-zach.

wybrzeży Azji Mniejszej; w końcu popłynął za flotą Mindara do Hellespontu i swoim pojawieniem się

rozstrzygnął bitwę pod Abydos.

16 Farnabazos, satrapa Frygii Nadmorskiej, położonej nad Propontydą, popierał bez zastrzeżeń

Spartę, dając pieniądze na utrzymanie floty.

17 Rysem znamiennym tej fazy wojny peloponeskiej są trudności finansowe Aten, wywołane

odpadnięciem wielu miast związkowych, a przez to zmniejszeniem się wpływów z danin (foros). Stąd

wypływała konieczność zdobywania pieniędzy drogą łupienia sojuszników, by w ten sposób znaleźć

środki na prowadzenie kosztownej wojny morskiej.

wieść o tych wypadkach i prosić o wojsko i dalsze okręty. Potem 18 przybył do

Hellespontu Tissafernes 19 . Gdy Alkibiades z darami przyjaźni i innymi prezentami

przypłynął doń na jednej trierze, kazał go schwytać i uwięzić 20 w Sardes 21 ,

powtarzając, że król nakazuje mu wojować z Ateńczykami, Alkibiades jednak razem ze

schwytanym w Karii Mantiteosem 22 , po trzydziestu dniach dostawszy konie, w nocy

zdołał zbiec do Klazomenai 23 . Tymczasem Ateńczycy pozostali w Sestos,

usłyszawszy, że Mindaros z sześćdziesięciu okrętami zamierza przeciw nim wypłynąć,

uciekli w nocy do Kardii 24 . Przybył tam też i Alkibiades z Klazomenai z pięciu

okrętami bojowymi i jednym transportowym; dowiedziawszy się zaś, że okręty

peloponeskie z Abydos popłynęły do Kyzikos 23 , sam drogą lądową powrócił do Sestos,

okrętom zaś swym kazał lam płynąć dokoła. Kiedy te przybyły do celu i Alkibiades

szykował się już do bitwy morskiej, dołączyli się doń po dokonaniu zbiórki pieniędzy

Teramenes z dwudziestoma okrętami z Macedonii 26 i Trasybulos z dalszymi

dwudziestoma z wyspy Tasos 27 . Alkibiades i im rozkazał zwinąć wielkie żagle 28 i

spieszyć za sobą, a sam popłynął do Parion 29 . Okazało się, że wszystkiego razem

zebrało się w Parion okrętów bojowych osiemdziesiąt sześć. Następnej nocy wyszły

one na

18 Zdaniem K. J. Belocha (Griechische Geschichte, Bd. II, Teil 2, Strassburg 1916, s. 242) w tym

miejscu zaczyna się opis wypadków, które rozegrały się w r. 410, czego nie zaznaczył Ksenofont w

tekście.

19 Tissafernes, satrapa Lidii, Karii i Jonii, zachodnich prowincji Azji Mniejszej, popierał

początkowo Spartan, dostarczając środków na opłacenie wioślarzy. Pod wpływem jednak Alkibiadesa

pomoc tę ograniczył, dążąc zgodnie z racją stanu Persji do wzajemnego wyczerpania się Aten i Sparty.

Przeniesienie się jednak operacji wojennych do Hellespontu i aktywne wmieszanie się do walki jego

konkurenta Farnabaza spowodowało jego podróż w te strony.

20 Według relacji Plutarcha (Alkib. 27) starał się Tissafernes w ten sposób oczyścić z zarzutu

popierania Ateńczyków.

21 Sardes, dawna stolica królestwa, a potem satrapii lidyjskiej.

22 Ateńczyk Mantiteos, o którego ujęciu w Karii nic bliższego nie wiadomo, występuje później (I

3, 13) jako poseł ateński do Persji.

23 Klazomenai, kolonia grecka na wybrzeżu Azji Mniejszej.

24 K a r d i a, kolonia grecka na zachodnim wybrzeżu Chersonezu Trackiego nad Propontydą.

25 Kyzikos, kolonia grecka na azjatyckim wybrzeżu Propontydy, zdobyta przez Mindara (Diodor

XIII 49), o czym nie wspomina Ksenofont.

26 Tzn. z kolonii greckich, jak Pydna czy Metona, położonych na wybrzeżu Macedonii i

należących do Związku Ateńskiego.

27 Tasos, wyspa u wybrzeży Tracji, znana z bogatych żył złota.

28 Zdjęcie wielkich żagli z większego masztu było oznaką zbliżającej się bitwy, w czasie której

celem pewniejszego manewrowania posługiwano się wyłącznie wiosłami.

29 Parion, kolonia grecka na azjatyckim wybrzeżu Propontydy.

morze i w dniu następnym w porze mniej więcej posiłku rannego przybyły do

Prokonnesos 30 . Tutaj Ateńczycy dowiedzieli się, że Mindaros oraz Farnabazos

znajdują się w Kyzikos z wojskiem lądowym. Ten więc dzień spędzili tutaj, w dniu

zaś następnym Alkibiades, zwoławszy zgromadzenie żołnierzy, wystąpił z zachętą

bojową, zapowiadając, że zachodzi konieczność walki na morzu, na lądzie i u

murów twierdzy. „Nie mamy — mówił on — pieniędzy, wrogowie zaś nasi mają je

w obfitości z łaski króla" 31 . Już w dniu poprzednim, skoro tylko zarzucili tam

kotwicę, Alkibiades zatrzymał u siebie wszystkie okręty, nie wyłączając nawet

małych statków, aby nikt ilości okrętów wojennych wrogom nie zdradził, i przez

heroldów zagroził karą śmierci każdemu, kto przychwycony zostanie na

przeprawianiu się na drugi brzeg. Po rozwiązaniu zgromadzenia, przygotowawszy

się jak do bitwy morskiej, popłynął wśród ulewnego deszczu w kierunku Kyzikos

32 . Już był od niego niedaleko, gdy niebo się oczyściło, słońce zabłysło — i nagle

spostrzegł okręty Mindara w liczbie sześćdziesięciu, manewrujące z dala od portu i

od niego odcięte. Wtedy Peloponezyjczycy, spostrzegłszy, że trójrzędowców

ateńskich jest znacznie więcej niż poprzednio i że znajdują się one w pobliżu portu,

popłynęli w ucieczce ku lądowi i skupiwszy swe okręty ciasno, poczęli walczyć z

nadpływającymi przeciwnikami. Alkibiades zaś z dwudziestu okrętami, opłynąwszy

ich dookoła, wylądował na brzegu. Zauważywszy to, Mindaros sam także

wylądował i poległ w walce, a ludzie, co z nim byli, rzucili się do ucieczki.

Ateńczycy zaś odpłynęli, uprowadzając do Prokonnesos wszystkie zdobyte okręty z

wyjątkiem syrakuzańskich 33 ; te bowiem spalili sami Syrakuzanie. Stąd w dniu

następnym Ateńczycy popłynęli do Kyzikos. Kyzikeńczycy zaś, opuszczeni przez

Peloponezyjczyków i Farnabaza, wpuścili ich do siebie. Alkibiades pozostał tu

przez dwadzieścia dni, a otrzymawszy od Kyzikeńczyków wiele pieniędzy, żadnej

krzywdy nie wyrządził ich grodowi, lecz odpłynął do Prokonnesos, stamtąd zaś do

Perintos i Selymbrii 34 . Perintyjczycy przyjęli jego siły zbrojne do miasta,

Selymbryjczycy zaś ich nie przyjęli,

30 Prokonnesos, wyspa na Propontydzie.

31 Królem perskim był podówczas D a r e j o s II z przydomkiem Notos (od r. 425/4 do 404).

32 Dokładnie nie da się ustalić daty bitwy pod Kyzikos. Prawdopodobnie przypada ona na

maj—czerwiec 410 r. Por. B e l o c h, Griech. Gesch, Bd. II, Teil 2, s. 241.

33 Syrakuzanie posłali Sparcie jeszcze w r. 412 dwadzieścia okrętów na pomoc (Tucyd. VIII

26). 34 Perintos i Selymbria, miasta na europejskim wybrzeżu Propontydy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: