Wollny Mariusz - 3. Kacper Ryx i Tyran Nienawistny.pdf - Wollny Mariusz - Kacper Ryx - hipacypociej

Wollny Mariusz

Kacper Ryx i tyran nienawistny

Wydawnictwo Otwarte *

Kraków 2010

Projekt okładki: KRESKA I KROPKA / Michał Pawłowski

Opieka redakcyjna: Arletta Kacprzak

Redakcja tekstu: Robert Chojnacki

Opracowanie typograficzne książki: Daniel Malak

Adiustacja: Małgorzata Poździk / d2d.pl

Korekta: Zuzanna Szatanik / d2d.pl, Magdalena Kędzierska / d2d.pl

Łamanie: Robert Oleś / d2d.pl

ISBN 978-83-7515-076-6

www.otwarte.eu

Zamówienia: Dział Handlowy, ul. Kościuszki 37, 30-105 Kraków, tel. 12 61 99 569

Zapraszamy do księgarni internetowej Wydawnictwa Znak, w której można kupić książki

Wydawnictwa Otwartego: www.znak.com.pl

Mojej Róży

Wielkie dzięki przyjaciołom, Ewie i Waldkowi Tomankiewiczom, za możliwość ujrzenia

cząstki kresów dawnej Rzeczypospolitej oraz {już tradycyjnie) Panu Robertowi

Chojnackiemu za uwagi, które pomogły książce

PROLOG

Okolice Nowego Miasta nad Wagiem, styczeń 1578 roku

Rozciągnięta na kształt węża gromada zbrojnych mknęła galopem przez ciemniejący w

zapadającym zmierzchu las. Czarni jeźdźcy na karych koniach przypominali demony z piekła

rodem. Z końskich chrapów wydobywały się kłęby pary, mieszając się z wirującymi w

powietrzu płatkami śniegu, strącanymi z gałęzi przez wiatr, ponuro świszczący między

drzewami. Wypadli na otwartą przestrzeń i sprawnie rozdzielili się, otaczając kuźnię i chatę

usadowione samotnie na rozstaju dróg, w sporej odległości od wioski.

Młody mężczyzna wyrwał się z uścisku chabrookiej blondynki i uniósł na posianiu, wytężając

uwagę.

- Słyszałaś?

- Daj spokój, to tylko wiatr. Chodź do mnie - wyciągnęła ku niemu nagie ramiona.

Zignorował kuszące zaproszenie. Zaniepokojony wciągnął portki i podszedł do okna. Kiedy

odwrócił się ku niej, twarz miał białą jak kreda.

- To Ujvary i jego zbiry - wyszeptał ochryple przez ściśnięte gardło. - Jakim sposobem

tak szybko cię znaleźli?

Nie odpowiedziała. Strach odebrał jej głos. Podbiegł ku niej i szarpnięciem poderwał z

legowiska, ciągnąc w stronę okna na tyłach chaty.

- Prędko! Może uda nam się jeszcze wymknąć...

Ale było za późno.

Ćachtice, styczeń 1578 roku

Kraj był górzysty i obficie zalesiony, poprzecinany licznymi rzekami i potokami. Na drugi

brzeg rwącego Wagu przeprawili się na wysokości Nowego Miasta. Ale i tu nie zabawili

długo, zasięgnęli jedynie języka co do dalszej drogi. Z każdą chwilą zbliżali się do czeskiej

granicy. Krajobraz niby był ten sam co wcześniej, znów teren wznosił się od doliny rzecznej

ku widocznemu na horyzoncie pasmu górskiemu, lecz jednak coś się zmieniło. Początkowo

nie pojmowali dlaczego, wreszcie zrozumieli - okolica sprawiała wrażenie wyludnionej, a

jeśli już kogoś napotkali, na jego twarzy malowało się przerażenie i umykał przed nimi co sił

w nogach. Nareszcie sabatom udało się pochwycić starca o lasce, kuśtykającego z tobołkiem

na plecach zbyt wolno, by mógł im uciec.

- Csejte - zagadnął go rozkazująco, a gdy żebrak pokręcił głową, dodał: - Czachtice.

Górne Węgry1 w wyniku skomplikowanej historii zamieszkiwała istna mozaika narodów,

stąd rozmaitość używanych tu języków i nazw, w których ciężko było rozeznać się

przybyszom. Po wsiach przeważali Słowacy, Polacy i, na wschodzie, Rusini zwani Rusakami,

a także sporo osiadłych Cyganów. W miastach nie brakowało Niemców i Żydów, zaś po

warownych dworach i zamkach siedziała szlachta węgierska, a na Spiszu również polska.

Staruszek zaczął dygotać jak osika, wreszcie wyciągnął drżący palec, wskazując kierunek, i

zaraz pospiesznie uczynił znak krzyża.

- Daleko?

- Przed nocą nie dojedziecie, panie.

Nie była to dobra wiadomość, zwłaszcza że dawno zapadł zmierzch. Na szczęście pełnia i

leżący dokoła śnieg sprawiały, że było w miarę widno. Trakt odbijał się wyraźnie na tle

zimowej bieli, więc nie mogli pobłądzić. Wtem przeleciało im nad głowami stado wron, czy

też gawronów, kracząc donośnie i złowrogo, a ziemia jakby zadrgała. Z oddali wiatr, który się

raptem zerwał, przyniósł wycie wyruszającej na łów wilczej watahy. Ten i ów z sabatów

przeżegnał się jak wcześniej starzec. Ziemia drgała coraz mocniej, w końcu, mimo śniegu

tłumiącego stukot kopyt zorientowali się,

1 Północna część dawnego Królestwa Węgierskiego, obecnie Słowacja.

że prosto na nich pędzi gromada jezdnych. Tętent narastał. Indygen wrzasnął ze strachu,

cisnął na ziemię swą żebraczą sakwę i pomagając sobie kosturem, czmychnął w las z

szybkością, o jaką go nie podejrzewali. Najemnicy, twarde typy, które niejedno już widziały i

przeżyły, zbili się w kupę i zjechali z gościńca, zdejmując z pleców flinty lub dobywając

bandoletów z olstrów i szykując broń do strzału. Na środku gościńca pozostał tylko on. Z

jedną ręką na biodrze, drugą na kulbace, obrócony twarzą ku nadjeżdżającym, tkwił na środku

drogi nieruchomo jak skała.

Wyłonili się zza zakrętu, czarni jak otaczający las. Opatuleni ciemnymi opończami z

kapturami zasłaniającymi twarze. Poły płaszczy furkotały za galopującymi, przez co zdawali

się ogromnymi nietoperzami lub innymi bestiami z nocnych koszmarów, polatującymi tuż

nad ziemią. Śnieg bryzgał spod kopyt. Prowadził ich człowiek okazałej postury, zakapturzony

jak pozostali, dosiadający wielkiego karego rumaka, któremu z pyska kapała piana. Trzymał

coś w lewej ręce, swobodnie zwieszonej wzdłuż boku. Z bliska okazało się, że jest to

umazana krwią, odcięta głowa młodego mężczyzny. Na widok tarasującego przejazd

samotnego jeźdźca w polskim stroju i gromady zbrojnych na poboczu, zakapturzeni konni

bynajmniej nie zwolnili, tylko prowadzący wrzasnął z daleka rozkazująco:

- Z drogi!

Zjechał w ostatniej chwili, wzruszając ramionami i zupełnie bez pośpiechu, jakby pragnął

zademonstrować, że ustępuje z własnej i nieprzymuszonej woli. Równocześnie liczył

mijających go pędem jeźdźców. Było ich dwa razy tyle, co jego sabatów, ale to go nie

stropiło. Bywał w większych tarapatach. A przynajmniej tak mu się zdawało.

- Chryste! - zawołał stłumionym głosem jeden z najemników. -Widzieliście?

Ostatni z jeźdźców wiódł za sobą luzaka z przytroczonym do siodła tobołem. W chwili gdy

koń mijał sabatów, tobół zaczął się poruszać, po czym pęki jeden ze spowijających worek

rzemieni, puściły szwy i ujrzano zsiniałą twarz dziewczyny o długich blond włosach, z

zakneblowanymi ustami. Żyła jeszcze, rozpaczliwie rzucając głową na wszystkie strony. Z

wytrzeszczonych oczu wyzierały nieludzki strach i nieme błaganie o pomoc.

Kiedy noc pochłonęła niesamowitych jeźdźców, ruszyli za nimi w ślad. Kulili się w siodłach,

ponieważ i tak siarczysty mróz jakby jeszcze tężał. Z końskich pysków buchała para.

Niejeden chętnie by zawrócił, ale swego dowódcy bali się bardziej niż tamtych diabłów w

ludzkich skórach. W zawiei, która na szczęście rychło ustała, trochę pobłądzili. Dopiero około

północy w świetle księżyca ujrzeli przed sobą baszty i wieże ponurego zamczyska. Gdzieś

nad nimi zahukał polujący puchacz. Przeżegnali się zalęknieni. Tylko dowódca nie stracił

rezonu. Podjechał do zawartej na głucho bramy i zakoła-tał. Metaliczne dźwięki rozdarły

nocną ciszę.

- Werda? - rozległo się po dłuższej chwili.

- Urodzony Stanisław Stadnicki do jego wielmożności Samuela Zborowskiego.

Otwierać!

Zgrzytnęły wrzeciądze, uchyliło się jedno skrzydło okutej bramy i wjechali na przestronny

dziedziniec. Na jego środku, oświetlony wbitymi w śnieg dopalającymi się już pochodniami,

stał słup, a przy nim coś nieokreślonego, lśniącego w poświacie księżycowej niczym wielki

szklany bałwan lub sopel lodu. I w samej rzeczy miało to kształt odwróconego lodowego

sopla. Dolną część pokrył już szron, ale górna partia była jeszcze na wpół przezroczysta. Za

lodową skorupą majaczyła sina twarz dziewczyny o długich blond włosach, z

zakneblowanymi ustami, przywiązanej za szyję do słupa. Z wytrzeszczonych oczu wyzierały

nieludzki strach i nieme błaganie

0 pomoc, utrwalone w lodzie na wieczność.

- Jezusie Nazareński... - wyrwało się któremuś z przybyłych.

- Luby Samku, dowiem się nareszcie, po co mnie tu wezwałeś i co tu się, na Boga Ojca,

dzieje? - choć tamten był jego wujem, dzieliła ich tak mała różnica wieku, że byli dla siebie

raczej druhami, stąd bezceremonialna poufałość w głosie siostrzeńca.

- Później, teraz opowiadaj. Co u Zofii?

Samuel, niezbyt przejęty swoją banicją i niespecjalnie się kryjąc, kilka razy odwiedził kraj.

Znalazł nawet czas, by zaręczyć się z najmłodszą z pięciu córek nieżyjącego już kasztelana

krakowskiego Wawrzyńca Spytka Jordana, dziedziczką podkrakowskich Mogilan

1 Głogoczowa.

- Zaglądnąłem do Mogilan jakoś tak przed Godami... Zofia wciąż czeka, wierna i

kochająca niby Odysowa Penelopa.

- A w mojej sprawie co słychać?

Stadnicki uciekł wzrokiem.

- Twoja banicja wciąż pozostaje w mocy.

- Jak to? Nawet pomimo tego, iż Jan tak pięknie sprawił się pod Tczewem1?

- Nawet - odparł Stadnicki, który sam przybywał niemal prosto spod Gdańska, gdzie

dzielnie stawał na czele pięćdziesięcioosobo-wej roty.

- Piekło i szatani! A to niewdzięcznik! Hetka-pętelka, samo-zwańcze książątko, a w

istocie ledwie wojewoda z łaski sułtana zarządzający Siedmiogrodem! Zobaczył już, komu

zawdzięcza tron! - spąsowiały z wściekłości Zborowski walnął pięścią w stół, rozchlapując

rozgrzewającą palinkę.

Przed z górą trzema laty, skazany na infamię po zabójstwie senatora Wapowskiego, zbiegł do

Siedmiogrodu. Sławne ongi i potężne Królestwo Węgierskie rozpadło się przed półwieczem.

Węgry zachodnie i Górne znalazły się we władaniu Habsburgów, część południowo-

środkową (ze stolicą w Budzie) zajęli 1\ircy i tylko Siedmiogród (Transylwania) zachował

pozory suwerenności, choć de facto stał się tureckim lennem. Jego wojewoda, Stefan Batory,

przygarnął zbiega, który w zamian, po ucieczce z Polski Henryka Walezego, zalecił swoim

braciom, wpływowej familii, kandydaturę mizernego książątka na nowego króla polskiego.

Zabiegi Zborowskich wśród senatorów i Jana Zamojskiego, do którego, znając jego

popularność wśród szlachty, Samuel wystosował listowny apel, przyniosły nadspodziewany

skutek.

- Do tego stopnia zapomniał - mlasnął siostrzeniec, jednym haustem p.ochłaniając

pucharek mocnego trunku - że żaden ze Zborowskich dotąd nie dostąpił królewskiej łaski, a i

na dal rokowania są marne. Andrzej miał obiecane podkanclerstwo, Jan buławę hetmańską i

nic! Na obietnicach się skończyło. Pieczęć mniejszą wziął Zamojski, który na elekcji

gardłował za koronacją królewny Hanny jako „Piasta" i przydaniu jej za męża Batorego.

Pociągnął

1 17 IV 1577 r. Jan Zborowski nad Jeziorem Lubieszowskim opodal Tczewa z zaledwie

dwoma tysiącami wojska rozgromił dwunastotysięczne siły zbuntowanych gdańszczan

dowodzonych przez znanego niemieckiego kondotiera Jana Wilken-brucha, w Polsce

zwanego Hansem von Köln; mimo to niepokorne miasto się nie poddało i król musiał iść na

ustępstwa.

za sobą masy szlacheckie, przesądzając sprawę na rzecz księcia siedmiogrodzkiego i sobie

przypisując całą zasługę. Ale o tym już chyba wiesz.

- Nic nie wiem! Pewni, że w kraju sprawy idą po naszej myśli, odwiedziliśmy z

Krzychnikiem króla Henryka we Francji. Dopiero co wróciliśmy.

- I co?

- I nic. Walezy nie potrzebuje już naszych usług. Przebóg, czy nie ma na świecie żadnej

wdzięczności!? A może nad Zborowskimi zawisła jakaś klątwa? - Samuel ścisnął głowę

rękoma.

- Coś w tym jest. Wpierw Batory, teraz Henryk... Nie zapominaj

0 Zamojskim - podsunął mu uczynnie siostrzeniec, uśmiechając się w duchu złośliwie,

gdyż przy możnych wujach czuł się chudopa-chołkiem i ich kłopoty bynajmniej go nie

martwiły, chociaż chętnie im się wysługiwał i rad korzystał z protekcji.

- Łotr bezecny! Nouveau riche! I pomyśleć, żeśmy tego żmija wypiastowali na własnej

piersi! - zgrzytnął zębami z na nowo rozbudzoną wściekłością Zborowski, wspominając swój

niefortunny list do Zamojskiego, który kutemu na cztery nogi statyście podsunął pomysł

wykreowania króla i zyskania u niego dokładnie takich faworów, jakich dla siebie oczekiwali

Zborowscy.

Kiedy podczas sprawy z Wapowskim Zamojski niespodziewanie nie przyłączył się do głosów

żądających głowy zabójcy, Zborowscy Uwierzyli, że przystał do ich frakcji. Tymczasem była

to tylko przebiegła gra ze strony szczwanego lisa, który odważył się rzucić wyzwanie

członkom najpotężniejszego rodu w Polsce, wcześniej uśpiwszy ich czujność. I oto wygrał

pierwsze starcie. „Mój Boże, jak to możliwe? - pomyślał z goryczą. - Pal diabli mnie, nigdy

nie byłem mocny w dworskich intrygach. Ale żeby Piotr, a zwłaszcza Jędrzej i kuty na cztery

nogi Krzychnik, dali się tak łacno wystrychnąć na dudka?". Piątego z braci, Jana, nie brał pod

uwagę. Zwycięzcą spod Tczewa, prostolinijnym, uczciwym i mało ambitnym, reszta braci

pogardzała. Duszkiem wychylił kubek palącej trzewia śliwowicy, jakby to była woda. Potem

długo milczał, rozmyślając

1 uspokajając się, wreszcie rzekł:

- Dobrze. Skoro tak, to jeszcze mnie popamiętają. Trochę zębów mi zostało. Dlatego cię

sam ściągnąłem...

Właśnie! Gdzie my właściwie jesteśmy?

- W piekle, luby Stasieńku - powiedział Samuel bez uśmiechu.

- Piekło niestraszne temu, którego obzywają Diabłem - chełpliwie odparł Stadnicki,

dumny ze swego groźnego imioniska, chociaż nie lubił, kiedy się tak do niego zwracano. -

Chciałbym jednak wiedzieć, co to za człek, ów wielkolud z dziobatą gębą i w czarnym

dominie, któregośmy spotkali wpierw na trakcie, a potem na dziedzińcu.

- To totumfacki pani tego zamku. Burgrabia Johannes Ujvary. Bestia w ludzkiej skórze.

A jego ludzie nie lepsi.

- A o co poszło z tą dziewką, którą widzielim otuloną lodowym całunem?

- Była tutejszą służką, lecz próbowała zbiec do narzeczonego, więc oboje zostali ujęci i

ukarani. Przed waszym przyjazdem polewano ją wodą, aż skonała. Jej pani przyglądała się

temu z blanek.

- Przebóg, jak się zwie owa diablica? - tym razem Stadnicki, sam okrutnik pierwszej

wody, był naprawdę poruszony.

- Elżbieta, po madziarsku Erzsebet, de domo Batory, po mężu hrabina Ferencowa

Nadasdy. Jej matka jest rodzoną siostrą króla Stefana.

- Fiu, fiu! - gwizdnął Stadnicki. - Królewska siostrzenica!

- Wprosiłem się w gości pod pozorem chęci złożenia uszanowania krewniaczce mego

króla przed powrotem do ojczyzny.

- Chcesz ją porwać? Toż to ziemie cesarskie! I bez tego mogą nas obwiesić jako

szpiegów. Zwłaszcza teraz, gdyśmy cudem uniknęli wojny z Rakuzami.

Rywalizacja Habsburgów z Batorym o zwolniony przez Walezego tron polski niechybnie

doprowadziłaby do wojny, gdyby staremu cesarzowi nie zmarło się niespodzianie. Do teraz

jednak stosunki między Rzecząpospolitą a Cesarstwem pozostawały napięte.

- Nie trap się, nie zamierzam jej porywać - odparł Zborowski. -A ze strony cesarskich

nic nam nie grozi. Mam glejt jeszcze od Maksymiliana, potwierdzony przez jego następcę.

Zresztą Krzychnik u boku Rudolfa II mocno pracuje na jego przychylność dla naszej familii.

Siostrzeniec pokręcił głową z podziwem. Jakie to typowe dla Zborowskich! Niby poparli

Batorego, a jednak utrzymywali konszachty z Cesarstwem, zabezpieczając się na obie strony

(a może i więcej?).

- W takim razie może się wreszcie dowiem, co obaj robimy w tym zapowietrzonym

miejscu?

- Chcę, żebyś coś zobaczył. Akurat pora jest odpowiednia. Tylko sza! Inaczej damy

głowę i skończymy jako lodowe sople albo gorzej. I bacz na karła Fritzkę, któren wszędy

węszy i nader zręcznie włada nożem.

Na ponurym, brodatym obliczu Samuela pojawił się osobliwy grymas. Nie strachu, bo

zuchwalstwo i pewność siebie nigdy go nie opuszczały. Niby uśmiech, lecz nie było w nim

nic-radosnego. Była za to obietnica, która wprawiła Stadnickiego w podniecenie i wzmogła

jego ciekawość.

Podłoże i nieregularne ściany znajdującej się na poziomie piwnic ni to komnaty, ni wykutej w

skale groty upstrzone były czarnymi plamami. Śmierdziało zgnilizną i kocimi szczynami. Pod

jedną ścianą widniało ogromnych rozmiarów zwierciadło, oświetlone dziesiątkami świec i

pochodni. Stała przed nim młodziutka grafina w białej sukni z niezwykle okazałą kryzą i

podziwiała swą urodę. Z lekko smagłej, idealnie gładkiej twarzy okolonej kruczymi splotami,

spoglądały wielkie, czarne oczy. Nos długi, kształtny, grecki. Nieduże, lekko wypukłe usta,

które wzbudziłyby zazdrość u francuskich piękności z królową Margot na czele, kusiły

obietnicą. Ale biada temu, kto dałby się uwieść tym ustom i palącemu spojrzeniu, bowiem z

bezdennych mrocznych źrenic oprócz żądzy wyzierały także szaleństwo i nieludzkie, zimne

okrucieństwo. Po chwili uklękła i wznosząc ręce ku górze, zaczęła mamrotać coś na kształt

Wollny Mariusz - 3. Kacper Ryx i Tyran Nienawistny.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: