A Abas [gr.]: 1. Kr�l Argos, syn Lynkcusa i Hypermestry, przodek Perseusza. Z ma��e�stwa z Aglaj� mia� dw�ch syn�w bli�niak�w: Akrizjosa i Projtosa, oraz c�rk� (domen�. 2. Syn Posejdona i nimfy Aretuzy, ojciec Chalkodonta i Kanetosa oraz protopla- sta i eponim eubejskiego ludu Abantyd�w. 3. Syn Melampusa, wnuk Amytaona, uchodz�cy za ojca wr�bity Idmona. Absyrtos -� Apsyrtos. Acca Larentia -~ Akka Larentia. Achates Mgr. AchGtcs], nieod��czny towarzysz i przyjaciel Eneasza w jego w�dr�wce do Italii po upadku --~ Troi; wg jednej z wersji mitu -- mia� zabi� Protesilaosa, pierwszego Greka, kt�ry wyl�dowa� na wybrze�u troja�skim. Acheloos [gr. Achel�o.s], najstarsze z gr. b�stw rzecznych; uwa�any za syna Okeanosa i Tethys (lub Hcliosa i Gai). Mia� dar zmieniania swej postaci (np. w byka, w potwory). Stoczy� walk� z Heraklesem o r�k� Dejaniry, c�rki kr�la Kalidonu, Ojneusa. Wed�ug mitu cztery nimfy, kt�re nie z�o�y�y mu nale�nych ofiar, zamieni� w wyspy Echinady (u uj�cia rzeki). Malarstwo: P. P. Rubens, J. Jordaens. Opera: A. Steffani. Achemenides [gr. Achaimc�nide,s], bohater III ksi�gi Encidy Wergiliusza i XIV ksi�gi Metarnor/�~ Owidiusza, nie znany mitologii gr.; wg obu poet�w czym. by� to Grek pozostawiony przez Odyseusza w kraju cyklop�w, p�niej zabrany przez Eneasza, w drodze do Italii. Acheron(t) [gr. Acherun], jedna z rzek �wiata podziemnego, przez kt�r� musia�y prze prawia� si� dusze ludzkie, aby dostzt� si� do krainy zmar�ych. Wed�ug mitu -- A. by� synem --. Ciai, skazanym na pozostawanic w Podziemiu, gdy� w czasie walki olimpijczyk�w z gigantami napoi� wycie�czonych gigant�w. A. sp�odzi� syna Askalafosa z nimf� ciemno�ci Orfne. Grecy identyfikowali A. z rzek� o tej samej nazwie w Epirze; w pewnym miejscu znika w g��bokiej szczelinie (zjawisko krasowe), by p�niej znowu wydosta� si� na powierzchni�, w pobli�u uj�cia; uwa�ano, �e cz�� jej biegu w szczelinie nale�y do �wiata podziemnego. Poezja pol.: M. Jastrun Acheron ( 1967). Achilles [gr. Aclrillou.s], syu kr�la Ftyi, Peleusa, i najs3awniejszej z Nereid, Tetydy. Wed�ug jednej z wersji mitu -- w dzieci�stwie matka wyk�pa�a go w wodach Styksu w celu uodpornienia przeciw ranom; jednak pi�ta, za kt�r� trzyma�a go w czasie k�pieli, nie zosta�a zahartowana ("pi�ta Achillesa"). Wychowawcy bohatera, centaur Chejron i Fojniks ( I ) nauczyli go pogardy dla bogactw, mi�o�ci do s�awy i umiej�tno�ci znoszenia cierpie�. Wed�ug lhady �iomera -- A. wyruszy� pod Troj� na ��danie Grek�w na czele pi��dziesi�ciu okr�t�w i oddzia�u Myrmidon�w. Matka wyjawi�a mu w�wczas jego przeznaczenie: d�ugie �ycie bez s�awy lub kr�tkie w s�awie; A. bez wahania wybra� �ycie kr�tkie, lecz s�awne. Wed�ug p�niejszej wersji Tetyda, chc�c ocali� A. od �mierci pod Troj�, ukry�a go, . w przebraniu dziewcz�cym, na dworze kr�la Lykomedesa w�r�d jego c�rek; A. zwi�za� si� z jedn� z nich, Dejdami� i mia� z ni� syna, Neoptolemosa. W trak 1 Admet cic pierwszej, nieudanej wyprawy A. dokona� wielu walecznych czyn�w, m.in. zrani� kr�la Myzji, Telefosa, oraz zdoby� kilka wysp i miast na wybrze�u Azji Mniejszej. Akcja Iliado Homera osnuta jest wok� sporu mi�dzy A. a wodzem wyprawy Agamemnoncm o brank� imieniem l3ryzeida; A. odda� Agamemnonowi Bryzcid�, ule ura�ony wstrzyma� si� od dalszej walki, przez co Grecy ponie�li wiele kl�sk. Dopiero kiedy z r�k Hektora pad� jego najbli�szy przyjaciel Patroklos, A. ponownie ruszy� do boju, zabi� w pojedynku Hcktora i wyprawi� igrzyska pogrzebowe ku czci Patroklosa. Zgodnie z p�niejsz� tradycj� A. zabi� w pojedynku kr�low� Amazonek Pentezylej� oraz walczy� z synem bogini Eos, Memnonem. Istnieje kilka wersji na temat �mierci A.; wg najbardziej znanej -- zmar� trafiony przez Parysa strza�� w pi�t�. Tetyda umie�ci�a cia�o A. na Bia�ej Wyspie u uj�cia Dunaju, gdzie bohater mia� pro- wadzi� tajemne �ycic. W wielu miejscach Grecji czczono A. jako boga. Rze�ba: Ch. Veyricr, B. Thorvaldsen. Malarstwo: czarnofig. amfora Eksekiasa (530 p.n.e.), fresk rzym. z Pompej�w (I w. n.c.); A. Carrac;ci, P. P. Rubcns, B. Flemal (st.), S. Wyspia�ski, rysunki do I ksi�gi Iliady ( 1896). Dramat: A. Hardy, Th. Corneillc. R. S. Bridges, S. Wyspianski Achilki.s (1899), A. M. Swinarski Aclrilles i yanrrr ( I 954-56). Epika: Homer Iliada, ksiegi I, 1X, XI, J. W. Goethe Achillei.s (1799). Opera: 3'. F. Cavalli, A. Draghi, F. Barbier, E. Marti. Admet [gr. Adntc tos], kr�l Feraj w Tesalii, syn Feresa i Pcriklymene, Bra� udzia� w polowaniu na -� kalido�skicgo dzika i w wyprawie -� Argonaut�w po z�ote runo. Apollo, kt�ry przez pewien czas za kar� s�u�y� u niego za pasterza, pom�g� mu w zdobyciu r�ki Alkestis; jej ojciec Pelias za��da�, aby przysz�y zi�� przyby� na rydwanie zaprz�onym w lwa i dzika. Jednak w czasie ceremonii �lubnej A. zaniedba� z�o�enia ofiary Artemidzie, wskutek czego bogini nape�ni�a w�ami komnat� nowo�e�c�w. Apollo przeb�aga� siostr� i jednocze�nie uprosi� mojry, by A. nie musia� umrze� w dniu wyznaczonym przez Los, je�li kto� z jego bliskich dobrowolnie za niego umrze; w wyznaczonym dniu jednak nikt nie chcia� si� po�wi�ci�, tylko Alkestis z mi�o�ci do m�a oliarowa�a za niego swoje �ycie. Wed�ug uajbardzicj znanej wersji mitu -- Herakles, przechodz�cy w�a�nie przez Feraj, dowiedzia� si� o �mierci Alkestis i natychmiast uda� si� do Podziemia, sk�d Ajas (I) z cia�em Achillesa. Ot-X15 , r3. DIa,S Adonis sprowadzi� ja na ziemi�. Recepcja mitu o A. zob. Alkestis. Adonis [gr.], syn kr�la Cypru Kinyrasa (lub ~~ejasa) i jego c�rki Myrry (lub Smyrny), kt�ra pocz�a go w kazirodczym zwi�zku z w�asnym ojcem. Kinyras, odkrywszy z przera�eniem kazirodztwo, chcia� zabi� podst�pn� c�rk�, Iccz bogowic z lito�ci zamienili j� w drzewo lub krzew mirry. W okre�lonym czasie spod kory wydoby� si� ch�opiec i zachwyci� swoj� urodz� Afrodyt�, a wkr�tce tdk�c Persefon�, kt�ra wzi�a go na wychowanie. Wynik�y mi�dzy boginiami sp�r o A. rozstrzygn�� Zeus lub muza Kaliope; A. przebywa� odt�d trzeci� cz�� roku w Podziemiu z Persefon�, dwie trzecie za� na ziemi z Afrodyt�. Jednak zazdrosny o Afrodyt� Ares zes�a� dzika, kt�ry �miertelnic rani� A. podczas polowania. Wic Adonis. rzono, �c z krwi A. narodzi� si� kwiat anemonu, a r�a zmieni�a si� z bia�ej w czerwon� zabarwiwszy si� krwi� Afrodyty, kt�ra biegn�c na pomoc rannemu A. skaleczy�a si� cierniem w stop�. Mit ten zawiera motyw wegetacyjny: dziecko zrodzone z drzewa sp�dza zim� w �'odziemiu. wiosn� wraca na ziemi� do Afro- dyty -- bogini wiosny i mi�o�ci. Kall A. rozpowszechni� si� w Syrii, gdrie kobiety corocznie obchodzi�y Adonia, �a�obne �wi�to, ustanowione rzekomo przez sami Afrodyt�; p�ni�] czczono A. tak�e w innych krajach �r�dziemnomorskich, m.in.: w Grecji i w Iarurii. Rze�ba: V. de Rossi, A. de Vrics. Charun (etruskie; gr. Charon) mipc�zy Admetem i Alkestis. Ceramika etruska. Adrastos A. C'anovn, B. Thorvaldsen, A. Rodin. Malarstwo: l~rcsk rzym. z Pompej�w (I w.), Tycjan, S. del Piombo, Tintoretto. f'. Vcronese, 1'. P. Rubens. Dramat: Le Breton, A. Stcffen. Opera: C'. Montevcrdi, M. A. Charpenticr. Adrastos [gr. riclra.sto.c = nieunikniony], kr�l Argos, syn Talaosa, brat Erifyle, dow�dca dw�ch wielkich wypraw wojennych. Kiedy do Argos przyby� wyp�dzony z Teb Polynejkcs, a tak�e syn kr�la Kalidonu, Tydeus, wygnany przez ojca z powodu pope�nienia morderstwa, A. da� im za �ony swoje c�rki i obieca� dopom�c w odzyskaniu nale�nych im praw; stan�� na czele wyprawy -. Siedmiu przeciw Tebom nazwanej tak od siedmiu wodz�w, kt�rzy w niej uczestniczyli: opr�cz A., Amliaraos, Kapancus, Hippomedon, Partenopajos, a tak�c'1'ydeus i Polynejkes. Po drodze wUjska argiwskie zatrzyma�y si� w Ncmci, gdzie uczczono igrzyskami pogrzebowymi �mier� zaduszonego przez w�a ma�ego Ofeltesa, syna kr�la Nemei. A. ocala� jako jedyny uczestnik wyprawy te- ba�skiej; wg jednej z wersji mitu A. zdo�a� przekom� Tcban, by wydali cia�a ofiar, wg innej sam schroni� si� w Atenach u Tezeusza, kt�ry wyruszy� przeciw Tebanom i si�� odebra� zw�oki poleg�ych Argiwczyk�w. W dziesi�� lat p�ni�j, b�_ d�c jednym z wodz�w wyprawy -~ Epigon�w, A. zdoby� Tcby i spowodowa� osadzenie na tronie syna Polynejkesa, Tersandrosa. Iecz straci� w�asnego syna, Ajgialeusa; umarl z rozpaczy w Megarzc lub pope�ni� samob�jstwo, rzucaj�c si� w ogie�. Gr�b A. otaczano kultem religijnym na rynku w Sykionie jeszcze w czasach historycznych. Dramat: E. Reinachcr. Opera: F'. Prcu. Acdon [gr. uodnrr = s3owik], ?ona Tebanczyktt, Zctosa. Zazdroszcz�c szwagierce Niobe jej sze�ciu syn�w i sze�ciu c�rek (sama mia�a jednego syna, Itylosa) pr�- bowa�a zabi� jednego z syn�w Niobe, lecz przez pomy�k� zabi�a w�asnego. Bogowie z lito�ci zamienili j� w s�owika. Wed�ug innej wersji -- A. mia�a by� �on� artysty Polytechnosa, kt�ry mszcz�c si� za przegrany zak�ad zgwa�ci� jej siostr�, Chclidon, za co obie siostry zabi�y Rysa, syna A. i Polytechnosa. Zeus, lituj�c si� nad nieszcz�liw� rodzin�, zamieni� jej cz�onk�w w r�ne pl<tki. Acrope [gr.], c�rki Katreusa, wnuczka Minosa, siostra Klymene, Apemosyne i AItajmenesa. Poniewa�, wg wyroczni, Katreus mia� zgin�� z r�ki kt�rego� zc swoich dzieci, Altajmenes i Apemosyne zbiegli z kraju, A. i Klymene za� zosta�y oddane Naupliosowi (I), kt�ry zabra� je do Argos, gdzie A. po�lubi�a Plejstenesa i urodzi�a Menelaosa i Agamemnona. Wed�ug innej wersji A. mia�a by� �on� At- reusa, kt�ry by� UWa�any za ojca Meneiaosa i Agamemnona; Atreus kaza� wrzuci� A. do morza, gdy� pozwoli�a si� uwie�� jego bratu Tyestesowi. Afrodyta [gr. Aphroditc, od nphrtis = piana morska], bogini mi�o�ci i pi�kno�ci. Wed�ug jednej z wersji mitu by�a c�rk� Zeusa i Dione, wg innej -- narodzi�a si� z piany morskiej powsta�ej z nasienia Uranosa, kt�rego genitalia, odci�te sierpem przez Kronosa, spad�y do morza i zap�odni�y fale. Rozr�niano A. Urani� (Niebiat5sk�), jako...
gluslaw32