B. Hołyst – Psychologia kryminalistyczna
Rozdział LIV
Formowanie się materiału zeznaniowego w umyśle świadka
Spostrzeganie – złożony układ procesów, dzięki któremu powstaje u człowieka subiektywny obraz rzeczywistości zwany spostrzeżeniem; występuje ono, gdy odpowiednie bodźce oddziałują na zmysły człowieka.
2 poziomy organizacji percepcji:
I. Sensoryczno-motoryczny – odebranie, zakodowanie i przetworzenie informacji o obiektywnych właściwościach elementów otoczenia;
II. Semantyczno-operacyjny – odzwierciedlenie elementów otoczenia i powiązanie informacji z jakimś standardem.
Percepcja zależy od:
- możliwości narządów zmysłu,
- uprzednich doświadczeń jednostki (wyodrębnianie całości od tła),
- płci obserwatora;
- wybiórczości spostrzegania,
- nastawienia obserwatora,
Źródła nastawień:
- silne utrwalenie u spostrzegającego określanych struktur poznawczych;
- powiązanie pewnych struktur poznawczych z dominującymi potrzebami, emocjami, itp.;
- pobudzenie określonych struktur poznawczych u spostrzegającego w niedalekiej przeszłości;
- cechy osoby spostrzeganej i sytuacji.
Wnioskowanie indukcyjne w postrzeganiu ludzi – sposób na przypisywanie przyczyn zachowania innych różnym czynnikom, czyli na dokonywanie atrybucji; stosowane zasady to:
- zasada współzmienności (skutek przypisywany jednej z współwystępujących w czasie przyczyn);
- zasada dyskontowania (ograniczone znaczenie danej przyczyny, jeśli istnieją inne).
7 etapów spostrzegania wg T. Mądrzyckiego:
1. powstawanie celu spostrzegania i nastawienia;
2. selektywna percepcja podczas interakcji informacji dotyczących właściwości fizycznych i zachowań spostrzeganej osoby, jej zachowania i całej sytuacji;
3. identyfikacja cech fizycznych i zachowań spostrzeganej osoby;
4. przypisywanie, na podstawie odebranych informacji, zasadniczych cech i stanów psychicznych spostrzeganej osobie;
5. przypisywanie innych cech spostrzeganej osobie na podstawie informacji uwzględniającej właściwości podstawowe;
6. powstanie ogólnego obrazu i oceny spostrzeganej osoby w przypadku, gdy występuje zgodność informacji; gdy istnieje rozbieżność, następuje poszukiwanie bardziej adekwatnych schematów atrybutywnych bądź reinterpretacja cech i powiązań;
7. dalsze oddziaływanie na spostrzeganą osobę i sukcesywny odbiór informacji.
„Odnośniki” od czynników osobowościowych przy kategoryzacji ludzi:
- mechanizmy emocjonalno-motywacyjne jednostki – inni jako źródło wartości, przeszkód, zagrożeń;
- struktura „ja” – inni jako sprzymierzeńcy, rywale, autorytety
- sieć operacji – inni jako problem, zadanie;
- sieć wartości – inny jako wartość sama w sobie.
Zmiana zeznań świadka w postępowaniu przygotowawczym i sądowym:
- najczęściej zeznania zmieniają świadkowie w wieku 21-30 lat;
- mężczyźni częściej zmieniają zeznania niż kobiety;
- częściej zmieniają zeznania świadkowie w wykształceniem podstawowym;
- także świadkowie nie mający kwalifikacji zawodowych;
- także świadkowie niepracujący;
- także świadkowie uprzednio karani;
- znajomi oskarżonego zmieniają zeznania częściej niż rodzina i obcy.
Deformacje w spostrzeganiu:
- błędy – nieadekwatność w percepcji w stosunku do rzeczywistości stwierdzona przy zastosowaniu pewnych obiektywnych kryteriów;
- iluzje – stały i powszechny błąd, często występujący u wszystkich ludzi;
- tendencyjność – skłonności do pewnego sposobu spostrzegania, które mogą prowadzić do błędów.
Tendencje w spostrzeganiu:
- do wewnętrznej atrybucji własnych sukcesów i wewnętrznych niepowodzeń;
- do tworzenia uproszczonego uproszczonego, spójnego obrazu;
- do przeceniania powszechności własnych spostrzeżeń;
- do ujednolicania spostrzeżenia (wpływ pierwszego wrażenia, cechy centralne, ukryte teorie osobowości, efekt „halo”, cechy ogniskowe i kontekstowe);
- do przeceniania związków między zachowaniami (iluzoryczna korelacja, główna tendencja atrybucji);
- do kontroli sytuacji;
- do pozytywnej oceny innych (atrakcyjność i podobieństwo);
- do uproszczonego spostrzegania grup ludzkich (stereotypy, uprzedzenia).
Pamięć ma charakter wybiórczy, co widać w jej dwóch procesach:
I. zapamiętywaniu
II. przypominaniu
- odtwarzanie albo
- rozpoznawanie
Przypominanie jako proces:
- selektywny (wybiórczość informacji ze względu na uwagę)
- konstruktywny (porównywanie treści ze schematem, wybieranie treści zgodnych i „dopisywanie” ich)
Wyjaśnienie na gruncie teorii schematów poznawczych – z upływem czasu odebrane informacje w pamięci zacierają się i wspomnienia stają się coraz bardziej zgodne ze schematami danej kategorii sytuacji.
Występowanie emocji a proces przypominania:
Uwarunkowania przypominania (ujęcie całościowe):
- występowanie emocji;
- aktywność poznawcza jednostki (w tym jej wiedza o świecie i sobie samym oraz o własnej pamięci);
- sytuacyjne podobieństwo przypominania i zapamiętywania;
- podobieństwo modalności zmysłowej odbieranych i rozpoznawanych bodźców;
- własności indywidualne (np. gotowość, wierność, dokładność pamięci, także poziom zaspokojenia potrzeb, typ wykonywanej działalności, realizowane zadanie);
- zainteresowanie przedmiotem zapamiętywania i przypomnienia;
- czynniki motywacyjne (zgodnie z prawami Yerkesa-Dodsona)
Elementy systemu poznawczego uczestniczące w procesie poszukiwania informacji:
- wiedza o obszarze tematycznym, którego dotyczy poszukiwanie;
- ogólna wiedza o świecie;
- wiedza o własnej pamięci;
- wiedza kontekstualna (m.in.: znajomość przyczyn pytania i wgląd w wiedzę pytającego).
Czynność intelektualne biorące udział w aktualizowaniu informacji:
- rozumienie zadania pamięciowego: sensu polecenia, istoty poszukiwania informacji, itp.;
- ocenianie i selekcjonowanie sukcesywnie przypominanych informacji.
Uwarunkowania procesu aktualizacji:
- właściwości jednostki;
- cechy materiału;
- cechy sytuacji zapamiętywania i przypominania we wzajemnym związku.
Dwa stanowiska wobec konstruujące aktywności podmiotu w procesie przypominania:
1. F. C. Bartlett – podstawowa właściwość procesu, której deformujący wpływ jest istotny;
2. E. Abramowski, A. Smirnow i in. – jedna z właściwości, niepodważająca zasadniczej adekwatności odbicia pamięciowego.
Badania E. Abramowskiego nt. modyfikacji treści świeżych wspomnień; występują:
- zubożenia – odtworzenie materiału w sposób nadmiernie ogólny;
- zapomnienia – całkowite pomijanie pewnych szczegółów;
- zniekształcenia odtworzeń – dodanie pewnych elementów, które zmieniają treść materiału (złudzenia).
Formy odchyleń od wzoru przy odtworzeniach wg A. Smirnowa:
- uogólnienie lub „skondensowanie” tego, co we wzorze występowało w konkretnej, rozwiniętej, szczegółowej postaci;
- skonkretyzowanie i wyszczególnienie tego, co było dane w bardziej ogólnej lub skondensowanej formie;
- zastąpienie jednej treści inną, równoznaczna pod względem sensu, a także ze względu na stopień uogólnienia i wyszczególnienia;
- usunięcie lub przestawienie poszczególnych części wzoru;
- połączenie tego, co było podane oddzielnie i rozdzielenie tego, co w oryginale było powiązanie ze sobą;
- uzupełnienie wychodzące poza obręb wzoru;
- spaczenie logicznej treści oryginału zarówno w całości jak i w poszczególnych częściach.
Kategorie deformacji obrazu pamięciowego wg F. C. Bartletta:
- racjonalizacja – zmiany w obrazie uwarunkowane wiedzą i doświadczeniem jednostki;
- konwencjonalizacja – spowodowana dominujących stereotypów.
Teorie zapominania:
1. Fazy procesu pamięci (kodowanie, magazynowanie, wydobywanie) – utrata informacji na różnych etapach;
2. H. Ebbinghaus i krzywa zapominania;
3. Podejście poznawcze i zapominanie zależne od:
– (utraty) śladu pamięciowego – czynniki występujące w trakcie przechowywania;
– (utraty) wskazówki – procesy w trakcie wydobywania informacji z pamięci trwałej.
4. Zapominanie jako nieodwracalna utrata informacji
– mechanizmy rozpadu śladu pamięciowego – zanik reprezentacji zdarzenia lub skojarzenia między reprezentacjami;
– interferencja – proaktywna lub retroaktywna jako dyfuzja zasobów aktywacji.
5. Koncepcja monitorowania źródła – kwestia ubytku danych o kontekście lub źródle (zewnętrzne czy wewnętrzne)
6. Teoria represji Z. Freuda – wybiórczość pamięci uwarunkowane czynnikami motywacyjnymi (zagrożenie dla ego).
3
pips