Polityka pieniężna
1. Polityka pieniężna – definicje
Polityka pieniężna (pp), (jako jeden z kierunków polityki gospodarczej państwa) to działalność banku centralnego prowadzona w imieniu państwa, a polegająca na wyborze pieniężnych celów makroekonomicznych i ich realizacji przez regulowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz, za pomocą wykorzystania wybranych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych._Pp to najważniejszy instrument sterowania strumieniem zagregowanego popytu i wydatków, wpływający na poziom aktywności gospodarczej i przebieg cyklu koniunkturalnego. Rola powzrasta wraz z liberalizacją zasad gospodarowania i ograniczania bezpośrednich interwencji rządu w mechanizm rynkowy.
Pp różni się w zależności od dominacji poglądów, co do jej zakresu, roli i skuteczności.
Np. w podejściu monetarystycznym – główną rolę w sterowaniu popytem i podażą przypisuje się pp, zaś w podejściu keynesowskim efektywny popyt uzależniony jest od wielu czynników, w tym np. interwencji państwa.
• Polityka pieniężna polega na regulowaniu ilości pieniądza w obiegu w taki sposób, aby ilość ta była wystarczająca dla potrzeb obrotu gospodarczego i funkcjonowania gospodarki, a zarazem nie powodowała inflacji;
• Podaż pieniądza winna być równa popytowi na pieniądz; podaż wyższa od popytu powoduje wzrost wydatków na dobra i usługi, i może prowadzić do inflacji, natomiast podaż niższa od popytu powoduje spadek wydatków na dobra i usługi i może prowadzić do recesji.
Cechy pieniądza i jego funkcje :
• Nie przynosi dochodu;
• Jest powszechnie akceptowany;
• Posiada wartość samoistną (kruszec) lub umowną (pieniądz papierowy) – w tym drugim przypadku „umowa” opiera się na nakazie prawnym i zaufaniu (pieniądz jako „dobro publiczne”);
• Łatwy i niedrogi w przechowywaniu, transporcie i obrocie;
• Jednorodny a zarazem podzielny.
• Środek wymiany/płatniczy ;
• Środek przechowywania wartości;
• Jednostka rozrachunkowa – „numéraire” (pozwala agregować różne wielkości);
• Potrzeba pieniądza wynika z niedoskonałej informacji i wysokiego kosztu jej zbierania;
Pp może być klasyfikowana ze względu na makroekonomiczne cele zewnętrzne i wewnętrzne i w związku z tym wyróżnia się:
- pp ustrojową, która reguluje w ramach istniejącego systemu walutowego relacje m. walutami obcymi i walutą krajową, stosuje odpowiedni zestaw instrumentów, reguluje relacje miedzy bankami i innymi podmiotami i określa zmiany strukturalne w systemie bankowym, sektorze finansowym i handlu zagranicznym.
- pp procesową, która jako kombinacja celów i środków steruje procesem gospodarowania pieniądzem. Jej zadaniem jest bieżące dostosowywanie narządzi pp do istniejących warunków ogólnogospodarczych w ramach strategii pieniężnych.
Ze względu na horyzont czasowy pp wyodrębnić można:
- pp krótkookresową – szybkie reagowanie na przebieg cyklu
- pp średniookresową – skoncentrowana na polityce wzrostu i neutralizowania odchyleń od założonej ścieżki,
- pp strategiczną wieloletnią – nakierowaną na stabilizację pieniądza.
Ze względu na sposób oddziaływania na gospodarkę wyróżnić można:
- pp restrykcyjną – ograniczającą popyt, w tym z uwzględnieniem metod administracyjnych
- pp ekspansywną – wzmagająca popyt, w liberalizująca ograniczenia administracyjne
- pp neutralna – o pasywnej roli pieniądza i dominacji rynku.
Ze względu na koszt pieniądza wyodrębnia się:
- pp taniego pieniądza – symulacja ekspansji
- pp drogiego pieniądza – hamowanie ożywienia
Czynniki określające popyt na pieniądz:
• poziom cen P (motyw transakcyjny);
• dochód realny y (motyw transakcyjny);
• nominalna stopa procentowa i (motyw spekulacyjny);
• koszt zamiany pieniądza na inne aktywa finansowe c i odwrotnie (motyw spekulacyjny)
• czynniki psychologiczne (motyw przezornościowy);
Funkcje popytu na pieniądz realny
- Równanie ilościowe neoklasyczne (I.Fisher i inni): Y x P = V x M
gdzie nominalna liczba transakcji (Y x P) jest tożsama z produktem y = V x M. Teoria ilościowa opiera się na tezie, że ilość pieniądza M jest niezależna od pozostałych zmiennych, gdyż reguluje ją państwo. Poziom produkcji nie zależy od podaży pieniądza, lecz od zasobów naturalnych i warunków technicznych. Szybkość pieniądza zależy od zwyczajów i rozwoju instytucjonalnego. Szybkość ta jest stała.
- Równanie ilościowe „Cambridge” (A.Marshall i inni): M = k x y x P, gdzie k = 1/V
określa, że podaż pieniądza determinuje poziom cen. Przy założeniu, że podaż pieniądza odpowiada jego popytowi (M D = M) nominalny popyt na pieniądz jest proporcjonalny do nominalnego dochodu Y = y x P, gdzie k jako współczynnik proporcjonalności równy jest stałej szybkości obiegu pieniądza. Np. ekspansywna polityka pieniężna państwa powoduje szybszy wzrost zasobów pieniężnych, aniżeli popytu na pieniądz. Popyt na pieniądz ustali się na poziomie dochodów realnych ludności. Dochodowa szybkość obiegu pieniądza. Tezauryzacja i detezauryzacja.
- Równanie Keynesa : MD/P = k x y + k (r ) x W
Gdzie k > 0 oraz k ( r ) < 0
Pieniądz służy celom transakcyjnym i tezauryzacyjnym.
Ogólny popyt na pieniądz składa się z sumy zasobów pieniężnych trzymanych celach transakcyjnych i rezerw kasowych wynikających z przezorności ( k x y) oraz zasobów
Do celów spekulacyjnych k(r) ujemnie uzależnionych od poziomu oprocentowania ( r ).
Podażowa strona pieniądza:
• pieniądz banku centralnego (pieniądz rezerwowy, baza monetarna): bank centralny kreuje gotówkę C oraz ustala minimalne rezerwy banków R(o);
• pieniądz rezerwowy (baza monetarna) M0 jest sumą gotówki C, rezerw obowiązkowych R(o) i rezerw dobrowolnych R(d) utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym;
• pieniądz banków komercyjnych: depozyty bankowe;
• podaż pieniądza ogółem = suma pieniądza rezerwowego i pieniądza depozytowego
Definicje agregatów pieniężnych:
• M0 = gotówka w obiegu plus rezerwy banków komercyjnych (R(o) + R(d)) w banku centralnym; jest to tzw. pieniądz rezerwowy lub baza monetarna;
• M1 = M0 plus wkłady (depozyty) na żądanie (a vista)
• M2 = M1 plus wszystkie wkłady (depozyty) terminowe;
• M3 = M2 minus wkłady (depozyty) o terminie zapadalności > 2 lata, plus lokaty poza bankowe (np. certyfikaty, bony pieniężne, lokaty w kasach oszczędnościowych, funduszach ubezpieczeniowych);
• Różne składniki szerokiego pieniądza różnią się płynnością i dochodowością – między tymi cechami występuje wymienność
Monetyzacja jako wskaźnik poziomu rozwoju gospodarczego:
• Monetyzacja: stosunek ilości pieniądza do PKB;
• 2004r: M1/PKB = 175719/922157 = 19,1%
• 2005r: M1/PKB = 208033/967693 = 21,5%
• M1/PKB w krajach OECD: 20%-40%.
• 2004r: M2/PKB = 362458/922157 = 39,3%
• 2005r: M2/PKB = 402495/967693 = 41,6%
• M2/PKB w krajach OECD: 40%-120%.
Zmiany ilości pieniądza w Polsce od 1996r. do 2006 r. w mld zł:
M3 – od 150 do 420
M2 – od 300 do 400
M1 - od 60 do 200
M 0 – od 30 do 75
Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji (stan 31.03.2006 r. w mln zł*)
Wyszczególnienie
A.PODAŻ PIENIĄDZA (M3) 417 291,6
1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków) 58 411,8
2. Depozyty i inne zobowiązania 349 314,5
2.1. Gospodarstwa domowe 207 275,4
2.2. Niemonetarne instytucje finansowe 14 818,8
2.3. Przedsiębiorstwa 96 682,4
2.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych 9 909,3
2.5. Instytucje samorządowe 17 284,1
2.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych 3 344,5
3. Pozostałe składniki M3 9 565,3
B. Aktywa zagraniczne netto w mln zł 179 299,4
w mln EUR 45 557,2
C. Aktywa krajowe netto 237 992,2
1. Należności 309 299,1
1.1. Gospodarstwa domowe 147 792,3
1.2. Niemonetarne instytucje finansowe 12 283,8
1.3. Przedsiębiorstwa 128 871,8
1.4. Instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych 841,4
1.5. Instytucje samorządowe 13 703,0
1.6. Fundusze ubezpieczeń społecznych 5 806,8
2. Zadłużenie netto instytucji rządowych szczebla centralnego 56 602,8
3. Saldo pozostałych pozycji (netto) -127 909,6
Kurs średni NBP PLN/1 EUR 3,9357
Kurs średni NBP PLN/1 USD 3,2491
Depozyty walutowe wchodzące do M3 (z poz. A.2.) w mln EUR 13 627,4
*) Dane – D.Rosati wykłady 2006/2007 r.
2. Strategie i cele polityki pieniężnej
Tradycyjna strategia – triada celów: operacyjneàpośrednieàfinalne
Instrumenty: operacje otwartego rynku, stopa re(dyskontowa)
Cele operacyjne ( ściśle kontrolowane): zmiany, szczególnie krótkoterminowych stóp procentowych np. jednodniowych overnight, wąskiego agregatu pieniężnego M0 lub/ i wolnych rezerw banków
Cele pośrednie (poddające się kontroli w pewnym stopniu):kontrola stóp procentowych, agregatów podaży pieniądza, kursu...
elo