HW-Opracowanie-Wojna polsko - szwedzka 1626-1629.pdf

(4616 KB) Pobierz
(anonymous)
Wojna polsko-szwedzka 1626-1629
1
Wojna polsko- szwedzka 1626- 1629
Wojna polsko-szwedzka 1626-1629
Data
Miejsce
Przyczyna
spór o panowanie nad Bałtykiem połączony z walką
króla Zygmunta III Wazy o tron szwedzki z synem
Wynik
rozejm w Altmarku
Terytorium
Strony konfliktu
Austria ( w ostatnim roku wojny)
Dowódcy
Wojna polsko-szwedzka 1626-1629 to ciąg starć polsko- szwedzkich w latach 1626- 1629
o ujście Wisły, która przyniosła spustoszenie Pomorza i Kujaw. Wojna ta, będąca
164463180.007.png 164463180.008.png 164463180.009.png 164463180.010.png 164463180.001.png
Wojna polsko-szwedzka 1626-1629
2
kontynuacją wojny polsko-szwedzkiej 1621-1626, zakończyła się 6-letnim rozejmem
altmarskim, zawartym 26 września 1629 r.
Szwedzki atak na Pomorze
Błyskawiczne sukcesy Gustawa Adolfa
Gustaw Adolf p ostanowił uderzyć na Pomorze, by zmusić Zygmunta III d o zawarcia pokoju,
w którym ten zrzekłby się ostatecznie swoich praw do korony szwedzkiej. W tym celu król
Szwecji r uszył na czele potężnej floty złożonej ze 125 okrętów i statków transportowych,
wiozącej 14 000 żołnierzy i 6 lipca 1626 r oku wraz z 7000 żołnierzy (w tym 1000 jazdy)
wylądował w Piławie. Następnie maszerując w kierunku Gdańska w przeciągu zaledwie 20
dni zajął, przeważnie bez wystrzału, 16 miast, w tym Braniewo ( wkrótce z Braniewa
Szwedzi wywieźli za morze wielki i cenny księgozbiór jezuitów), Frombork , Elbląg ( 13
lipca ), Ornetę ( 17 lipca ) i Malbork ( 18 lipca – po zaledwie dwóch dniach oblężenia). Flota
szwedzka zaczęła pobierać cło od statków handlowych wpływających do Gdańska. Wkrótce
po tych sukcesach Szwedzi przeprawili się przez Wisłę i zajęli Tczew, Gniew i Starogard , a
okręty szwedzkie wysadziły desant, który zajął Oliwę o raz Puck. Stacjonujące w puckim
porcie polskie okręty zdołały ujść i schronić się w Gdańsku. Wkrótce wojska szwedzkie
zająły Ornetę i Dobre Miasto, a postępy ich powstrzymała dopiero zacięta obrona Pasłęk a.
Leżąca w widłach Wisły Elbląskiej i Leniwki t wierdza Głowa z ajęta została przez Szwedów
Po bardzo udanym początkowym etapie
swych działań Gustaw Adolf główną bazę
swych wojsk założył na bogatej w żywność i
paszę Wielkiej Żuławie (między Wisłą a
Nogate m). Najważniejszym celem armii
szwedzkiej stał się teraz Gdańsk, którego
opanowanie zapewniłoby Szwecji wielkie
dochody płynące z handlu gdańskiego (w
latach 20. XVII wieku eksport Polski przez
Gdańsk i Królewiec wynosił 5.5 mln
talaró w, a 80% tej sumy przypadało na
Gdańsk). Osaczając Gdańsk Szwedzi
umieścili dodatkowo swe siły pod Tczewem i Gniewem.
Zdobyta we wrześniu przez Szwedów twierdza Głowa
Gdańszczanie przygotowali się do walki starannie, powołując pod broń milicję i zaciągając
za granicą 5000 żołnierzy. Miasto posiadało nowoczesne fortyfikacje bastionowe, a jedynym
słabym punktem jego obrony była wschodnia część miasta, gdzie znajdował się jedynie
kamienny wał przeciwpowodziowy. Przybór wody w Wiśle pozwolił Gdańszczanom na
otwarcie śluz i zalanie Żuław, dzięki czemu Szwedzi przez kilka tygodni nie mieli dostępu do
miasta. Ponadto wojska gdańskie z pomocą oddziałów koronnych zablokowały Szwedom
wyjście z Tczewa i Gniewa oraz zabezpieczyły przeprawy przez Wisłę. Szwedzka ofensywa
została na pewien czas zahamowana.
164463180.002.png
 
Wojna polsko-szwedzka 1626-1629
3
Sytuacja polityczna zaatakowanej Korony
Rzeczpospolita nie była przygotowana na tak poważną wojnę. Sejm co prawda uchwalił
duże podatki, jednak znaczna ich część poszła na spłatę zaległego żołdu i w tej sytuacji
konieczna była nawet redukcja liczebna wojska. W sumie armia koronna w chwili
szwedzkiego ataku na Pomorze liczyła 34 600 żołnierzy (w tym 18 600 wojsk zaciężnych, 10
000 wojsk kwarcianych i 6000 Kozaków rejestrowych). Z powodu ciągłego zagrożenia
tatarskiego ( kilkakrotnie atakująca ziemie ukraińskie orda tatarska pobita została pod Białą
Cerkwią) znaczna część tych sił stacjonowała na Ukrainie . Dlatego Szwedzi od początku
mieli na Pomorzu znaczną przewagę liczebną.
Polska została zaskoczona nie tyle samym
atakiem, co błyskawicznymi sukcesami
wojsk szwedzkich. Obawiano się, że
niepowodzenia mogą przyciągnąć żądnych
rewanżu za interwencję Lisowczykó w
Bethlena , z niepokojem patrzono także na
poczynania walczącego wtedy na Śląsku
przywódcy niemieckich protestantów
hrabiego Ernesta Mansfelda. Obawy
wzbudzała również ewentualna postawa
Rosji , Turcji i Tatarów . Jednocześnie
wewnątrz kraju nie było spokoju, gdyż
społeczeństwo szlacheckie było zdecydowanie przeciwne prohabsburskiej polityce
Zygmunta III. Przywódcy opozycji – Krzysztof Radziwiłł , książęta Jerzy i Krzysztof Zbarascy,
odmówili królowi pomocy finansowej, ale nawet dążyli do usunięcia go z polskiego tronu. W
senacie d oszło do sporu związanego ze sposobem dalszych działań. Uważano, że pod wodzą
królewicza Władysława należy posłać silny oddział jazdy, który doraźnie powstrzymałby
Szwedów, paraliżując ich działania i dając czas na gruntowne przygotowania. Król był
jednak innego zdania, uważając, że po zebraniu dużej armii zdoła pokonać najeźdźców i
odzyskać utracone pruskie twierdze. Podejrzewano króla, że ten boi się zbyt szybkiego
zwycięstwa, które doprowadziłoby do zawarcia pokoju, odbierając sposobność do
odzyskania szwedzkiej korony.
Kontrofensywa wojsk koronnych
Gdy z biegiem czasu okazało się, że żaden z postronnych nieprzyjaciół nie zamierza na razie
korzystać z polskich trudności, nastroje społeczne uległy znacznej poprawie, co ułatwiło
organizowanie sił do walki z najeźdźcą. W sierpniu rozpoczęła się koncentracja wojsk w
Toruniu, gdzie początkowo zebrało się 7000 żołnierzy z oddziałów nadwornych, pospolitego
ruszenia z Prus Królewskich o raz prywatnych pocztów magnackich. Czekano na wojska
Tatarami. Na naradzie zaproponowano Zygmuntowi III atak na Warmię, jednak ten obawiał
się, że Szwedzi pozamykają się w twierdzach, których z braku artylerii nie będzie można
zdobywać. Uważał, że lepiej będzie ruszyć w kierunku Gniewu , co powinno skłonić Gustawa
Adolfa do stoczenia bitwy w otwartym polu.
XVII wieczna mapa Prus
164463180.003.png
 
Wojna polsko-szwedzka 1626-1629
4
Armia królewska ruszyła ostatecznie na
Grudziądz, gdzie połączyła się z siłami
prowadzonymi przez woje wodę
Połączone wojska koronne podjęły próbę
odzyskania strat i w sile 12 000 żołnierzy
rozpoczęły we wrześniu oblężenie Gniewu,
którego broniła słaba załoga szwedzka.
Twierdza ta osłaniała ważną przeprawę na
Wiśle. Jednocześnie pod Gdańsk i Puck
posłano pułk lisowczyków dowodzony przez
pułkownika Mikołaja Moczarskiego z
zadaniem rozpoznania sił i zamiarów
nieprzyjacielskich. Szykujący się do ataku
na Gdańsk Gustaw Adolf po otrzymaniu
posiłków zwiększył swą armię do 22 000
żołnierzy. Dowiedziawszy się o nadejściu
armii koronnej natychmiast ruszył w
kierunku Gniewu z siłami liczącymi 1700
jazdy, 8150 piechoty i 74 działa. Do
pierwszych starć doszło 22 września, ale
dopiero 1 października p obił ponad 11-tysięczną armię Zygmunta III pod Gniewem.
Lisowczycy ćwiczący strzelanie z łuku
Po przegranej bitwie król Polski ruszył do Czarlina (5 km na południowy zachód od Tczewa),
gdzie okopał się. Zajęta teraz przez wojska polskie pozycja broniła Szwedom przejścia pod
Rokitkami, gdzie prowadziła jedyna droga z Tczewa na Gdańsk. Przeprowadzenie nowych
zaciągów zwiększyło liczbę muszkieterów i dragonów w armii polskiej, co znacząco
zwiększyło jej siłę ognia. W tym czasie Gdańszczanie obsadzili wojskiem przeprawy na Wiśle
i rozpoczęli od wschodu budowę brakujących fortyfikacji. Zatem pomimo odniesionego
zwycięstwa sytuacja strategiczna Szwedów pogorszyła się, gdyż wojska szwedzkie
zablokowane zostały na Żuławie i w nadmorskiej strefie Prus Książęcych. Polacy natomiast
mieli pełną swobodę manewru. Niezwykle trudna była sytuacja szwedzkiej załogi Pucka,
która odcięta od reszty swych sił mogła liczyć jedynie na dowóz posiłków i zaopatrzenia po
burzliwym Bałtyku. Praktycznie do kwietnia Szwedzi byli odcięci od kraju, gdyż wzburzony
Bałtyk nie pozwalał na swobodny dowóz wojska, żywności, amunicji i sprzętu. Widząc, że w
tym roku nie ma szans na zdobycie Gdańska, Gustaw Adolf zostawił dowództwo nad siłami
szwedzkimi w Prusach kanclerzowi Axelowi Oxenstiernie, a sam udał się do Szwecji by
organizować nową armię.
Koniecpolski wraz z częścią wojsk kwarcianych ( główne siły tych wojsk nadciągnęły z
Ukrainy 3 listopada) i objął naczelne dowództwo nad walczącymi ze Szwedami wojskami
koronnymi. Siły, jakie przyprowadził do obozu hetman liczyły łącznie 4200 jazdy, 1000
dragonii i 1000 polskiej piechoty. Wojska te, zaprawione w trudnych walkach z Tatarami,
Turkami i Kozakami z nacznie podwyższyły przeciętny stan wyszkolenia armii. Po tym, jak
oddziały litewskie i część oddziałów nadwornych odeszły do Inflant o raz po rozwiązaniu
niektórych jednostek cudzoziemskich, którym zakończył się kontrakt, Koniecpolski miał pod
swoimi rozkazami 11 000 żołnierzy, w tym 6000 jazdy. Ponadto Gdańsk miał 5000 żołnierzy
164463180.004.png
 
Wojna polsko-szwedzka 1626-1629
5
zaciężnych, które jednak głównie zajmowały się obroną miasta i okolic. Stojący naprzeciw
wojsk polskich Oxenstierna dysponował siłami liczącymi 21 000 żołnierzy, z których
7000-8000 to były garnizony zdobytych miast i twierdz.
Inflanty
Gdy w połowie czerwca wygasł rozejm
szwedzko-litewski na nowo wybuchły walki
w Inflantach, gdzie nad wojskami
radziwiłłowskimi dowództwo objął
wojewoda smoleński Aleksander Korwi n
Gosiewski. Wykorzystał on osłabienie wojsk
szwedzkich, z których większość walczyła w
Prusach i na Pomorzu i odniósł nad
szwedzkimi oddziałami liczne zwycięstwa w
polu. Zamierzał nawet stoczyć walkę z
głównymi siłami Szwedów, stojącymi w
Mitawie, jednak dowodzący nimi generał
Jakub de la Gardie n ie zamierzał ryzykować
bitwy. Litwinom udało się jedynie w
okolicach Mitawy wciągnąć znaczny oddział
szwedzki w pułapkę, który rozbili zadając
mu straty wielkości 130 żołnierzy.
Gosiewskiemu udało się ponadto odzyskać
kilka niewielkich zamków w Inflantach.
W związku z litewskimi sukcesami Szwedzi
jesienią wzmocnili swoje siły na terenie
Inflant i przystąpili do kontrofensywy. Pod
Zelborkiem J akub de la Gardie omal nie pobił 30 września wojsk litewskich, którymi
dowodził Gosiewski. Tylko osobista interwencja wojewody uratowała Litwinów przed
porażką. Wkrótce potem pułkownik Samuel Pac zaatakował pod Kiesią oddziały szwedzkie
pułkownika Gustawa Horna, ale został odparty. Wrześniowe niepowodzenia i ciągłe kłopoty
z wypłatą zaległego żołdu sprawiły, że Litwini zaczęli myśleć o kolejnym rozejmie. Gdy
toczyły się już rozmowy wojska szwedzkie 3 grudnia p obiły pod Kiesią dywizję
Gosiewskiego, dzięki czemu odzyskały utracone wcześniej zameczki. Litwini zgodzili się
teraz na rozejm zawarty 19 stycznia 1627 roku w Baldemojzie, który obowiązywać miał do
164463180.005.png 164463180.006.png
 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin