anomalie rozwojowe wzroku.pdf

Najczęściej występujące anomalie

rozwojowe narządu wzroku u koni

Frequently recognized congenital defects of

the eyeball in horses

Warzecha M. , Equine Health Center, Psucin,

Veterinary Eye Clinic, Warsaw

Marta Warzecha

z Centrum Zdrowia Konia w Psucinie i Okulistycznej Przychodni Weterynaryjnej

w Warszawie

Congenital anomalies of the horse eye include all

physical abnormalities of the globe that develop dur‑

ing prenatal period and are present at birth. They

may be inherited, caused by genetic factors or envi‑

ronmental, related to intoxication or other mare dis‑

ease. The stage of embryogenesis determines the

inal efect that teratogenic factor(s) exerts on the

development of the eye. During ophthalmologic ex‑

amination we can notice some physiological features

of the globe which are normally observed in a new‑

born foal. The knowledge of them is essential in es‑

timating congenital defects of the eye. In this article

most common congenital anomalies of the foal’s eye

are presented and discussed. They include: microph‑

thalmia, entropium, nasolacrimal duct atresia, der‑

moid, aniridia, persistant pupillary membrane, con‑

genital cataract and congenital glaucoma.

nieprawidłowości anatomiczne na-

byte w czasie życia płodowego, objawiają-

ce się w pierwszych dniach życia źrebię-

cia. Powstanie tych wad może być spowo-

dowane uwarunkowaniami genetycznymi

(choroby dziedziczne), jak i czynnikami ze-

wnętrznymi (czynniki toksyczne, choro-

by przebyte przez matkę). Należy pamię-

tać, że nie każda choroba genetyczna musi

być wrodzona, tzn. może ujawnić się do-

piero w późniejszym okresie życia. Zatem

wada wrodzona, niezależnie od przyczyny,

jest rozpoznawana w badaniu przeprowa-

dzonym u noworodka. Stadium rozwoju,

w którym dochodzi do zadziałania czyn-

nika teratogennego determinuje rodzaj

powstałych anomalii. Duże wady rozwo-

jowe, jak brak gałek ocznych ( anophthal-

mia ) czy małoocze ( microphthalmia ), po-

wstają w czasie organogenezy. Natomiast

w trakcie okresu płodowego dochodzi do

powstania mniejszych wad rozwojowych,

które mogą wynikać z zahamowania roz-

woju lub nieprawidłowego wzrostu po-

szczególnych części oka (1, 2, 3).

W badaniu okulistycznym źrebiąt-no-

worodków można zauważyć zmiany w gał-

ce ocznej związane z procesami rozwoju

poszczególnych struktur anatomicznych,

które są charakterystyczne dla danego wie-

ku źrebięcia. Przez pierwsze dwa tygo-

dnie życia brak jest odruchu rogówkowe-

go i zmniejszona jest wrażliwość rogówki.

Źrenica u źrebiąt ma kształt okrągły, na so-

czewce widoczny jest szew, będący pozo-

stałością po unaczynieniu płodowym. Gałki

oczne skierowane są dobrzusznie i dośrod-

kowo. Ten zez widoczny jest przez pierw-

szy miesiąc życia. Tarcza nerwu wzrokowe-

go jest okrągła, z bardzo cienką obwódką

mielinową. Te izjologiczne cechy zawsze

należy brać pod uwagę przy ocenie wad

wrodzonych u źrebiąt (4, 5, 6).

Keywords: congenital eyeball disorders, horse.

( microphthalmia ) lub skrajnego niedoro-

zwoju, bezocza, czyli braku gałek ocznych

( anophthalmia ). W pierwszym przypadku

gałka oczna funkcjonuje prawidłowo i za-

chowana jest proporcjonalność wszystkich

struktur anatomicznych. Często mikro-

ftalmii towarzyszą inne wady wrodzone,

np. zaćma wrodzona lub dysplazja siat-

kówki ( ryc. 1 ). Przy takiej wadzie złożonej,

Małoocze

Jest to wada wrodzona, która charakte-

ryzuje się wystąpieniem zbyt małej gał-

ki ocznej. Małoocze jest najczęściej wyni-

kiem niecałkowitego zamknięcia szczeliny

ocznej. Może wystąpić w postaci łagodnej

Życie Weterynaryjne • 2010 • 85(10)

849

W ady wrodzone narządu wzroku są to

Prace kliniczne i kazuistyczne

Ryc. 1. Małoocze i wrodzona zaćma korowa u 8-mie-

sięcznego źrebięcia

Ryc. 2. Entropium wrodzone kąta bocznego powieki

u 5-tygodniowego źrebięcia

Ryc. 3. Entropium wrodzone na całej długości

powieki u 3-miesięcznego źrebięcia

Ryc. 4. Tymczasowe szwy odwijające powiekę

założone u źrebięcia z ryc. 3

Ryc. 5. Skórzaki rogówkowe w okolicy rąbka rogówki

u kilkudniowego źrebięcia, zmiany pigmentowe

w lewym oku

Ryc. 6. Źrebię z ryc. 5, w prawym oku na skórzaku

widoczne są mieszki włosowe

jeżeli w badaniu elektroretinograicznym

nie stwierdza się odchyleń w funkcjonowa-

niu siatkówki, możliwa jest poprawa widze-

nia poprzez chirurgiczne usunięcie zaćmy.

Bezocze występuje bardzo rzadko. Czę-

ściej zdarza się nasilone małoocze, w któ-

rym w badaniu klinicznym nie jest moż-

liwe rozróżnienie poszczególnych części

oka, widoczne są jedynie wysunięta trze-

cia powieka i spojówki powiekowe. U do-

rosłego konia taka anomalia jest trudna

do odróżnienia od nabytego zaniku gałki

ocznej ( atrophia s. phthisis bulbi ). Brak gał-

ki ocznej lub bardzo mała gałka oczna mogą

być przyczyną wtórnego entropium – pod-

winięcia powieki oraz nawracających zapa-

leń spojówek. W takich przypadkach nale-

ży rozważyć enukleację niewidzącego oka.

ma na celu zapobieganie wtórnym zapale-

niom i uszkodzeniom rogówki oraz usunię-

cie dyskomfortu spowodowanego podwi-

nięciem powieki. W przypadku nieustąpie-

nia objawów entropium po kilkukrotnym

podszyciu powiek wskazana jest chirur-

giczna korekta powieki z usunięciem łód-

kowatego kształtu płata skóry.

się obity śluzowo-ropny wyciek z worka

spojówkowego.

Postępowanie w takich przypadkach to

leczenie chirurgiczne. Polega na odtwo-

rzeniu nieistniejących elementów prze-

wodu nosowo-łzowego: odpreparowaniu

spojówki w celu wytworzenia punktów

łzowych, odtworzeniu przewodu noso-

wo-łzowego i wytworzeniu sztucznego

otworu odprowadzającego łzy do jamy

nosowej lub ustnej. Po takim zabiegu

w przewód wprowadzana jest plastiko-

wa kaniula na około 4 tygodnie. Zapo-

biega ona zarastaniu oraz umożliwia epi-

telizację nowo wytworzonego przewodu

i jego ujścia.

Niewykształcony narząd łzowy oka

Do wrodzonych wad narządu łzowego oka

( apparatus lacrimalis oculi ) zaliczane są:

zarośnięcie (atrezja) punktów łzowych

oraz niewykształcenie przewodu nosowo-

łzowego. Najczęściej obie nieprawidłowości

występują łącznie i są jednostronne. Atrezja

powiekowych punktów występuje rzadko

i może dotyczyć jednego lub obu punktów

(górnego i dolnego). Zwykle pierwsze obja-

wy – wyciek łez z worka spojówkowego –

pojawiają się u kilkutygodniowych źrebiąt.

Częściej zdarza się zwężenie ujścia przewo-

du nosowo-łzowego ( ryc. 6 ). Zwykle wystę-

puje z częściowym niedorozwojem prze-

wodu nosowo-łzowego. Objawy klinicz-

ne nasilają się u około 4–6-miesięcznych

źrebiąt. Przy wrodzonych niedrożnościach

przewodu nosowo-łzowego pierwsze ob-

jawy są słabo wyrażone. Związane jest to

z niewielką produkcją łez u młodych koni

i rozszerzeniami na przebiegu przewodu

nosowo-łzowego, które są w stanie pomie-

ścić dużą ilość łez oraz ich wchłanianiem

przez błonę śluzową przewodu. W póź-

niejszym okresie dominują objawy wtór-

nego zapalenia i zakażenia, gdyż pojawia

Skórzaki

Entropium

Skórzakami ( dermoidum ) lub torbielami

skórzastymi (dermoid cyst) nazywane są

skupiska prawidłowej pod względem hi-

stologicznym skóry w nieodpowiedniej lo-

kalizacji. Mogą występować na rogówce,

rąbku rogówki oraz na spojówkach i trze-

ciej powiece. Nie mają tendecji do powięk-

szania się. W badaniu klinicznym widocz-

ne są jako pigmentowane obszary rogów-

ki ( ryc. 7 ) lub zawierające mieszki włosowe

oraz gruczoły potowe i wydzielinę gruczo-

łów łojowych ( ryc. 8 ). U koni zmiany naj-

częściej lokalizują się w okolicy rąbka ro-

gówki. Skórzakom mogą towarzyszyć ano-

malie rozwojowe przedniego odcinka gałki

ocznej. W przypadku kiedy włosy wyra-

stające ze skórzaka powodują drażnienie

rogówki, wskazane jest ich chirurgiczne

Entropium polega na podwinięciu powiek

w kierunku gałki ocznej. Wynika ono z za-

chwiania stosunków anatomicznych po-

między długością powieki, kośćmi sta-

nowiącymi krawędź oczodołu oraz poło-

żeniem gałki ocznej w oczodole. U koni

dotyczy zwykle powiek dolnych i najczę-

ściej jest wadą obustronną. Podwinięcie

może obejmować boczny kąt powieki ( ryc.

2 ) lub w cięższych przypadkach całą jej dłu-

gość ( ryc. 3 ). Zdarza się, że rozwojowi zwie-

rzęcia towarzyszy zmniejszenie lub nawet

całkowite ustąpienie entropium. Dlate-

go u młodych źrebiąt zaleca się założenie

tymczasowych szwów odwijających ( ryc. 4 )

w celu prawidłowego ustawienia powieki

względem gałki ocznej. Postępowanie to

850

Życie Weterynaryjne • 2010 • 85(10)

Prace kliniczne i kazuistyczne

Ryc. 7. Zarośnięcie punktu łzowego i częściowo

niewykształcony przewód nosowo-łzowy

u 6-miesięcznego ogierka

Ryc. 8. Małoocze, anirydia i zaćma wrodzona

u dwuletniej klaczy

Ryc. 9. Całkowity brak tęczówki, widoczne wyrostki

rzęskowe

usunięcie z rogówki poprzez wykonanie

keratektomii powierzchownej.

Wrodzony brak tęczówki

Wrodzony brak tęczówki ( aniridia ) u koni

często występuje łącznie z innymi wadami

wrodzonymi: zaćmą, małooczem lub dys-

plazją siatkówki ( ryc. 9 ) i zwykle dotyczy obu

gałek ocznych. W badaniu klinicznym wi-

doczna jest niereaktywna i bardzo szeroko

rozwarta źrenica, brak ziarenek tęczówki.

Zauważalne są wyrostki ciała rzęskowego

i brzeg soczewki ( ryc. 10 ). Brak tęczówki

objawia się światłowstrętem i mrużeniem

powiek. Gdy aniridii nie towarzyszą inne

wady wrodzone i gałka oczna funkcjonu-

je prawidłowo, w większości przypadków

konie dotknięte tą wadą mogą być normal-

nie użytkowane.

Ryc. 10. Zaćma punktowa przedniotorebkowa

u 4-letniego wałacha

Ryc. 11. Koń z ryc. 10, to samo oko 2,5 roku później

– widoczne niewielkie rozszerzenie powierzchni zaćmy

Dochodzi wtedy do powstania punktowej

zaćmy w przypadku połączenia z torebką

soczewki i do zmętnienia rogówki w miej-

scach przylegania pasm do nabłonka tyl-

nego rogówki.

U koni bardzo często spotyka się prze-

trwałą błonę źreniczną tęczówkowo-tę-

czówkową, która nie ma wpływu na prawi-

dłowe funkcjonowanie gałki ocznej.

Przetrwała błona źreniczna

Zespół zaburzeń rozwojowych przednie-

go odcinka naczyniówki tworzą torbiele

tęczówki i ciała rzęskowego, niedorozwój

tęczówki oraz przetrwała błona źreniczna.

Występuje on bardzo często u koni rasy

rocky mountains, u których liczne bada-

nia wykazały dziedziczenie tej wady w spo-

sób dominujący.

Przetrwała błona źreniczna jest wadą

występującą zwykle oddzielnie. Tworzą ją

pozostałości po błonie źrenicznej ( mem-

brana pupillaris ). W czasie życia płodo-

wego źrenica jest zamknięta cienką bło-

ną zawierającą naczynia odżywiające tę-

czówkę i ciało rzęskowe. W ciągu kilku

tygodni po urodzeniu błona ta powinna

zostać całkowicie zresorbowana. Wystę-

powanie cienkich pigmentowanych pasm

w oku u źrebiąt w wieku powyżej 6 mie-

siąca życia świadczy o wrodzonej prze-

trwałej błonie źrenicznej. Pasma te rozpo-

czynają się w części środkowej tęczówki,

co odróżnia przetrwałą błonę źreniczną

od zrostów tęczówkowych, które najczę-

ściej dotyczą brzegu źrenicznego tęczów-

ki. Mogą one łączyć jedną część tęczówki

z inną, przechodzić przez światło źreni-

cy lub dotykać do soczewki albo rogówki.

Zaćma wrodzona

Zaćma wrodzona ( cataracta congenita )

jest najczęściej spotykaną wadą wrodzo-

ną. Często występuje w połączeniu z in-

nymi wadami wrodzonymi gałki ocznej:

małooczem, dysplazją siatkówki lub bra-

kiem tęczówki ( ryc. 1 ). W większości przy-

padków jest obuoczna. Do ras, u których

potwierdzono dziedziczenie dominujące

zaćmy ( cataracta hereditaria ) zaliczane

są konie: czystej krwi arabskiej, rasy bel-

gijskiej, morgan i quarter. Tylko u arabów

i rasy morgan mamy do czynienia z zaćmą

dziedziczną wrodzoną ( cataracta heredi-

taria congenita ), której objawy kliniczne

są widoczne tuż po urodzeniu się źrebię-

cia (7, 8, 9, 10).

Zaćmą nazywane jest występowanie

nieprawidłowych zmętnień na terenie so-

czewki; mogą one dotyczyć jądra, kory lub

torebki soczewki. Rozróżnia się zmiany

punktowe lub rozproszone. Zaćma punk-

towa przeważnie dotyczy torebki soczew-

ki i jest zmianą wolno postępującą lub

w ogóle niepostępującą ( ryc. 11, 12 ). Zmia-

ny rozproszone na terenie jądra i kory so-

czewki ( ryc. 1 ) są zmianami postępującymi,

Ryc. 12. Zaćma korowa, dojrzała, u 9-dniowego

źrebięcia

w efekcie końcowym obejmują całą so-

czewkę. Czas, w którym dochodzi do cał-

kowitej utraty wzroku jest bardzo zróżni-

cowany i wynosi od kilku dni do kilkuna-

stu miesięcy.

W przypadku zaćmy wrodzonej, któ-

rej nie towarzyszą inne wady powodują-

ce ślepotę (dysplazja siatkówki), należy

rozważyć wczesne leczenie operacyjne.

Operacja usunięcia zaćmy metodą fako-

emulsyikacji przeprowadzona u źrebiąt

do 6–8 miesiąca życia daje bardzo do-

bre rezultaty.

Jaskra wrodzona

Jaskrą określany jest wzrost ciśnienia we-

wnątrzgałkowego, powyżej którego do-

chodzi do zmian w funkcjonowaniu gałki

ocznej. Jaskra wrodzona spowodowana jest

utrudnieniami w obiegu cieczy wodnistej

w wyniku anomalii rozwojowych kąta tę-

czówkowo-rogówkowego ( goniodysgenesis ).

Ciecz wodnista produkowana jest przez

Życie Weterynaryjne • 2010 • 85(10)

851

Higiena żywności i pasz

Pojawia się zmniejszenie przejrzystości ro-

gówki, potoczne nazywane zmętnieniem,

pęknięcia błony Descemeta, towarzyszy

temu ból gałki ocznej i okolicy oczodo-

łu ( ryc. 13 ). Elastyczne tkanki noworodka

pozwalają na kompensację nadmiernego

ciśnienia poprzez szybkie powiększenie

objętości gałki ocznej, co nie jest możliwe

u dorosłego zwierzęcia. Dochodzi do po-

większenia wymiarów gałki ocznej, często

nazywanego wolooczem ( buphthalmos ).

Mechanizm ten pozwala na opóźnienie

zmian zwyrodnieniowych w obrębie ner-

wu wzrokowego i siatkówki.

Leczenie jaskry wrodzonej ma na celu

próbę zachowania wzroku zwierzęcia

i zminimalizowanie bólu. Terapia miej-

scowa polega na stosowaniu leków ob-

niżających ciśnienie wewnątrzgałkowe.

Są to inhibitory anhydrazy węglanowej,

β-adrenolityki oraz pochodne prostaglan-

dyn. Przy braku efektów leczenia farma-

kologicznego zaleca się wykonanie cyklo-

krioablacji, cyklofotoablacji lub ablacji che-

micznej. Zabiegi te polegają na zniszczeniu

komórek ciała rzęskowego, co prowadzi do

zmniejszenia produkcji cieczy wodnistej.

Wady wrodzone narządu wzroku stano-

wią niewielki odsetek chorób oczu wystę-

pujących u koni, ale znajomość diagnostyki

tych zmian odgrywa ważną rolę. Wcze-

sne rozpoznanie anomalii rozwojowych

i przedstawienie rokowań pozwala hodow-

cy na określenie przyszłego użytkowania

dorosłego konia.

Piśmiennictwo

Ryc. 13. Jaskra wrodzona u 2-miesięcznego

źrebięcia, widoczny obrzęk rogówki

i charakterystyczne pęknięcia błony Descemeta

1. Gilger B.C.: Equine Ophthalmology , Elsevier, 2005.

2. Brooks D.E.: Ophthalmology for the Equine Practitioner ,

Teton NewMedia, 2002

3. Maggs D.J., Miller P.E., Ofri R.: Slatter’s Fundamentals of

Veterinary Ophthalmology , Elsevier, 2008.

4. Gelatt K.N.: Veterinary Ophthalmology , Lippincott Wil-

liams & Wilkins, 1991.

5. Roberts S.M.: Congenital ocular anomalies. Vet. Clin.

North Am. Equine Pract. 1992, 8, 459-478.

6. Turner A.G.: Ocular conditions of neonatal foals . Vet.

Clin. North Am. Equine Pract. 2004, 20 , 429-440.

7. Grahn B.H., Pinard C., Archer S., Bellone R., Forsyth G.,

Sandmeyer L.S.: Congenital ocular anomalies in pure-

bred and crossbred Rocky and Kentucky Mountain hor-

ses in Canada. Can. Vet. J. 2008, 49 , 675–681.

8. Ramsey D.T., Ewart S.L., Render J.A., Cook C.S., Latimer

C.A.: Congenital ocular abnormalities of Rocky Mounta-

in horses . Vet. Ophalmol. 1999, 2, 47-59.

9. Beech J., Irby N. : Inherited nuclear cataracts in the Mor-

gan horse. J. Heredity 1985, 7, 371-372.

10. Walde I.: Some observations on congenital cataracts in

the horse. Equine Vet. J. 2010, 15(S2 ), 27-28.

11. Ollivier F., Monclin S.: Equine glaucomas. Equine Vet.

Educ . 2010, 22, 299-305.

komórki ciała rzęskowego, opływa tylną

komorę gałki ocznej, następnie poprzez

otwór źreniczny przepływa do komory

przedniej, gdzie w kącie przesączania jest

odprowadzana do naczyń krwionośnych.

W przypadku braku lub zmniejszonego

odpływu przez kąt tęczówkowo-rogów-

kowy ciecz wodnista gromadzi się w gał-

ce ocznej i powoduje zwiększenie ciśnie-

nia wewnątrzgałkowego. W konsekwen-

cji prowadzi to do nieodwracalnych zmian

w obrębie nerwu wzrokowego i na terenie

siatkówki (11).

Objawy jaskry wrodzonej widoczne są

już kilka dni po urodzeniu się źrebięcia.

Lekarz wet. Marta Warzecha, Centrum Zdrowia Konia, Psu‑

cin, ul. Lipowa 37, 05‑190 Legionowo

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: