Cieszkowski August.pdf

(63 KB) Pobierz
Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla WWW)
• Historiozofia
• FilozofiaBoga
CIESZKOWSKIAugust —filozof,twórcakoncepcji„filozofiiczynu”ihisto-
riozofiiuzasadniaj¡cejideemesjanistyczneromantykówpol.,ekonomista,dzia-
łaczspołeczno-polityczny,ur.12IX1814wSuchej(k.Siedlec),zm.12III1894
wPoznaniu.
Przedwczesna±mier¢matkiC.sprawiła,»eopiek¦nadnimprzej¦łabarono-
wadelaHaye(wychowawczyniZ.Krasi«skiego),zktór¡wyjechałdoWłoch.Po
powrociedoPolskiuko«czyłgimnazjumwWarszawie(jednymzjegonauczy-
cielibyłB.Trentowski).W1831rozpocz¡łstudiafilozoficznenaUJ,kontynu-
owałnauniwersytetachwBerlinieiHeidelbergu,gdziew1838uzyskałstopie«
doktora.Wlatach1838–1840podró»owałpoAnglii,FrancjiiItalii.Popowro-
ciedokrajuosiadłpocz¡tkowowzaborzeros.,jednaknaskutekprze±ladowa«
w1843przeniósłsi¦doWierzenicyk.Poznania.Wtymsamymrokuzało»ył
razemzheglist¡K.L.Micheletemberli«skieTow.Filozoficzne.W1848wybra-
nydoparlamentupruskiegoC.rozpocz¡łdziałalno±¢polityczn¡.Byłjednymze
współzało»ycieliiprzywódcówLigiPolskiej(zrzeszaj¡cejok.40tys.osób),któ-
rastałasi¦nieomaldrugim,nieoficjalnym,rz¡demKsi¦stwaPozna«skiego.Po
rozwi¡zaniuLigiprzezwładzepruskiew1850kontynuowałdziałalno±¢patrio-
tyczn¡.W1852wyst¡piłzprojektemzorganizowaniauniwersytetuwPoznaniu,
w1857zało»yłPozna«skieTow.PrzyjaciółNauk.Wlatach1860–1862byłpreze-
semKołaPolskiegowparlamenciepruskim.W1870zrezygnowałzdziałalno±ci
politycznejizwłasnychfunduszyzało»yłwabikowiek.PoznaniaWy»sz¡
Szkoł¦Rolnicz¡.W1872zostałprezesemTow.PrzyjaciółNauk,w1873człon-
kiemAkademiiUmiej¦tno±ci.
GłównepracefilozoficzneC.:rozprawadoktorska Dephilosophiaejonicae
ingenio,vi,loco (Hei1838; Rzeczofilozofiijo«skiejjakowst¦pdohistoriifilozofii ,Wwa
1841); ProlegomenazurHistoriosophie (B1838,1981; Prolegomenadohistoriozofii ,
Pz1908); Ducréditetdelacirculation (P1939,1884 3 ; Okredycieiobiegu ,Pz
1911); GottundPalingenesie (B1842; Bógipalingeneza ,Pz1912); Ojczenasz
(I,P1848,I–III,Pz1922–1923).Wydanotak»e: Prolegomenadohistoriozofii.Bóg
ipalingenezaorazmniejszepismafilozoficznezlat1838–1842 (Wwa1972).Pisał
tak»epraceotematycespołecznej,ekonomicznej,prawniczejorazdotycz¡ce
zagadnie«literackich.Wartykule Oskojarzeniud¡»e«ipracumysłowych poraz
pierwszywPolscedałfilozoficzneuzasadnienieprogramu„pracyodpodstaw”,
którastałasi¦głównymhasłemprogramupozytywistówpol.
Historiozofia. C.jestjednymzwybitniejszychprzedstawicielipol.filozofii
ł¡cz¡cejaspektyuniwersalnefilozofiizaspektaminarodowymi,swoi±ciepol.Był
heglist¡,chocia»najegopogl¡dywpłyn¦litak»eC.H.Saint-Simon,J.M.Hoene-
-Wro«skiiK.L.Michelet.ZazasadniczyceluznałC.uzupełnienieirozwini¦cie
tychw¡tkówfilozoficznych,któreniezostałydostatecznieopracowaneprzez
G.W.F.Hegla.Oilelogikaheglowska,azwł.jegodialektycznametodazyskały
aprobat¦C.,tohistoriozofiawydawałamusi¦najsłabsz¡cz¦±ci¡systemu
Hegla.Odniejzatemrozpocz¡łuzupełnianieheglizmu;zanegowałpodział
dziejówna4epoki,zast¦puj¡cgopodziałemtriadycznym.Ró»nicami¦dzy
Cieszkowski PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 1
tymisposobamiperiodyzacjihistoriinieograniczałasi¦jedyniedozmiany
podziałuepok.C.,wbrewHeglowi,uwa»ałbowiem,»ehistoriozofnapodstawie
wiedzyoprzeszło±cijestwstanieprzewidzie¢przyszło±¢.Dlategodialektyka
historiiC.miałaby¢nietylkorefleksj¡nadminionymiwydarzeniami,lecz
odnosiłasi¦tak»edoprzyszło±ci.WswojejhistoriozofiiC.zakwestionował
przekonanieowyj¡tkowejrolipa«stwa,któreHegeluznawałza„bosk¡ide¦
istniej¡c¡naziemi”.ZdaniemC.wcze±niejszy,azatemtak»ebardziejistotnyod
sformalizowanejstrukturypa«stwowejbył„duchnarodu”—elementniezale»ny
odistniej¡cejwdanejchwilisytuacjipolitycznej.NatejpodstawieC.twierdził,
»epa«stwoniespełnia»adnejmisjidziejowej—misj¦tak¡spełnia¢mog¡
jedynienarody.Pogl¡dtenuzasadniałkoncepcjemesjanistyczneposłannictwa
narodupol.:cho¢pa«stwopol.wchwiliobecnejnieistnieje,tojednaknaród
pol.madospełnieniawyj¡tkow¡misj¦,duchoweodkupienieludzko±ci.
PrzedstawionaprzezC.w Prolegomenach trzystopniowaperiodyzacjadzie-
jówobejmowałaepok¦staro»ytn¡(przeszło±¢—okre±lałjakoepok¦uczuciaal-
boepok¦sztuki),chrze±cija«sk¡(tera¹niejszo±¢—epokamy±liiidei)iprzy-
szło±¢(epokaczynu,którał¡cz¡cuczuciezmy±l¡inatur¦zduchem,dopro-
wadzidotego,»eczłowiekstaniesi¦nietylkoistot¡czuj¡c¡imy±l¡c¡,alezwł.
twórcz¡).Prowadziłaonadownioskówodmiennychni»te,doktórychdoszedł
Hegel.Wprawdzietak»edlaC.filozofiaHeglabyłakulminacyjnympunktem
wrozwojufilozofii,jednakniezgadzałsi¦zprzekonaniem,»estanowionajej
koniec.Uwa»ał,»efilozofiaHeglazamykajedyniepewn¡epok¦,któr¡C.na-
zwałepok¡my±li.Twierdził,»epoHeglunadej±¢musikolejnaepoka,wktórej
rozwija¢si¦b¦dzienowafilozofia.Filozofiata,nazwanaprzezC.„filozofi¡czy-
nu”,przej±¢miałaodzagadnie«teoretycznychdopraktycznych.Zajmowa¢si¦
powinnaproblematyk¡,któr¡dotychczasowafilozofiapomijała,zwł.zagadnie-
niamiekonomicznymiispołecznymi,ajejgłównymcelemmiałaby¢zmiana
stosunkówspołecznych.ZdaniemC.zmianatakadokona¢si¦mo»ejedynie
wsposóbewolucyjny.C.rozumiałbowiemczynwył¡czniejakodoskonalenie
tego,cozastane,takieprzekształcanierzeczywisto±ci,bystałasi¦doskonalsza.
Uwa»ał,»epost¦puniemo»naosi¡gn¡¢przezzniszczenie,gdy»wszelkade-
strukcjazeswejnaturyjestczym±złym.Dlategonieakceptowałmetodrewo-
lucyjnych,jako»eka»darewolucjad¡»ydozniszczeniazastanejrzeczywisto±ci.
Jegofilozofiaczynupozostawaławopozycjidopostawyreprezentowanejprzez
przedstawicielilewicyheglowskiej.
FilozofiaBoga. ProwadziłC.polemik¦zK.L.Micheletemnatematna-
turyBogainie±miertelno±ciduszy.Podkre±laj¡cosobowo±¢Boga,przeciwsta-
wiałsi¦heglowskiemuuj¦ciu,zgodniezktórymBógjestjedynieduchemdo-
chodz¡cymdosamowiedzyzapo±rednictwemczłowieka.C.byłzwolennikiem
teoriił¡cz¡cejide¦post¦puzteori¡reinkarnacji;zgodniezkoncepcj¡palinge-
nezyzmartwychwstanieciałniejestaktemjednorazowym,leczprocesemroz-
wojuwewci¡»nowychciałach„niezniszczalnegozarodkaducha”.Tenproces
doskonaleniasi¦człowieka,trwaj¡cyprzezwielekolejnychwciele«,prowadzi
ostateczniedostanu,wktórymludziedzi¦kisamooczyszczeniumog¡dost¡pi¢
zbawienia.Dlauzasadnieniategopogl¡duC.odwoływałsi¦dopismpitagorej-
czykówiPlatona.Pomimogłoszeniataknieortodoksyjnejkoncepcjizbawienia,
C.deklarowałswoj¡lojalno±¢wobecKo±ciołaipodkre±lałjegowyj¡tkow¡rol¦
Cieszkowski PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 2
wdziejach.WswojejhistoriozofiiuczyniłChrystusamistrzemnietylkodru-
giej,aletak»etrzeciej—ostatecznej—epokidziejówludzko±ci.Zainspirowany
działalno±ci¡ISoboruWatyka«skiegostałsi¦ponadtozwolennikiemekumeni-
zmuiwspółpracymi¦dzynarodowejnaskal¦globaln¡.Dlarealizacjitychidei
pragn¡łzało»y¢powszechnytrybunałnarodóworazsobórludzko±ci.
Mimopozostawaniapodsilnymwpływemmy±liHegla,C.d¡»yłdo
wyzwoleniafilozofiipol.odobcychwpływów.Chocia»zadaniategonieudało
musi¦wpełnizrealizowa¢,jegomesjanistycznafilozofiaczynustanowiła
ciekaw¡prób¦stworzeniasamodzielnejfilozofiinarodowej.
Bibliografia: A.Roszkowski, Pogl¡dyspołeczneiekonomiczneAugustaC. ,Pz1923;K.Kowal-
ski, FilozofiaAugustahr.C.w±wietlezasadfilozofii±w.TomaszazAkwinu ,Pz1929;M.Klepacz,
IdeaBogawhistoriozofiiAugustaC.natleówczesnychpr¡dówumysłowych ,Ki1933;J.Keller, Czyn
jakowyrazpostawymoralnejAugustaC. ,Lb1948;A.Wojtkowski, AugustC.1814–1894 ,w: Wiel-
kopolanieXIXwieku ,Pz1969,II141–174;A.Walicki, Dwamesjanizmy.AdamMickiewicziAugust
C. ,w:ten»e, Filozofiaamesjanizm ,Wwa1970,9–88;J.Hellwig, Cieszkowski ,Wwa1979;J.Jaro«,
Pogl¡dyfilozoficzneAugustaC. ,w: Intelektuali±cirodemzPodlasia ,Siedlce1997,91–104;G.Kubski,
EgzegetyczneproceduryAugustaC.w„Ojczenasz” ,Pozna«skieStudiaTeologiczne8(1998),61–78;
R.Palacz, AugusthrabiaC.czylifilozofiapolskami¦dzyspekulacj¡aczynem ,w:ten»e, Klasycyfilozofii
polskiej ,Wwa1999,205–219.
RobertT.Ptaszek
Cieszkowski PEF—©CopyrightbyPolskieTowarzystwoTomaszazAkwinu 3

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin