Zwalczanie i zapobieganie
Warrozie
1. Zabiegi chemiczne
W kraju zarejestrowane i dopuszczone do obrotu są trzy weterynaryjne preparaty lecznicze przeznaczone do zwalczania warrozy w rodzinach pszczelich.
APIWAROL AS (Biowet, Puławy): substancja czynna - amitraz (2,5 mg/tabl.)
Preparat przygotowany w formie tabletek do spalania. Zabiegi lecznicze wykonuje się po ostatnim miodobraniu 2-4 razy (od końca lipca do późnej jesieni). Zazwyczaj stosuje się dwa zabiegi co 4-7 dni w okresie koniec lipca - początek sierpnia oraz dwa odymiania późną jesienią (koniec października-listopad). Odymianie na przełomie lipca i sierpnia pozwala zmniejszyć liczbę pasożytów i ochronić czerw, z którego powstanie pokolenie zimowe pszczół.
Odymianie późną jesienią, gdy w rodzinach jest mało czerwiu, niszczy resztę pasożytów. Przy niskim porażeniu pasieki wystarczy tylko dwukrotne odymianie późnojesienne, w odstępie 4-7 dni. Tlącą się tabletkę wsuwa się przez wylot do wnętrza ula, a następnie zatyka wylot na 20 minut. Uwalniany dym działa jedynie na pasożyty znajdujące się na pszczołach, dlatego skuteczność zabiegów jest tym większa, im mniej jest czerwiu w rodzinach. Zabiegi najlepiej wykonać wieczorem, gdy wszystkie owady znajdują się w gnieździe (po ustaniu lotów pszczół), przy temperaturze zewnętrznej nie niższej niż 10°C.
Zaletą Apiwarolu jest szybki rozkład zawartej w nim substancji czynnej. Podany jesienią nie powoduje wykrywalnych pozostałości amitrazy bądź produktów jej rozpadu w miodzie wiosennym. Wadą jest natomiast duża pracochłonność przeprowadzenia zabiegów oraz narażenie osób je wykonujących na kontakt z dymem.
BAYVAROL(Bayer): substancja czynna - flumetryna (3,6 mg/pasek)
Preparat przygotowany w formie pasków, które zawiesza się między beleczkami, z dwóch stron gniazda (4 paski na rodzinę normalną, 2 paski na odkład lub rodzinę słabą), po ostatnim miodobraniu na okres 6-8 tygodni.
Preparat ma działanie kontaktowe. Paski najlepiej zawieszać po ułożeniu gniazd na zimę, podczas podkarmiania rodzin syropem. Ma to na celu zmniejszenie skażenia środowiska ula (wycofane plastry nie mają kontaktu z preparatem, kit pozyskiwany przy czyszczeniu ramek nie jest skażony) i zwiększenie skuteczności zabiegu (wzmożony ruch przy pobieraniu pokarmu i ciasne gniazda zapewniają lepszy kontakt pszczół z preparatem).
Błędem bardzo często popełnianym przez pszczelarzy jest pozostawianie w ulach pasków na zimę, dlatego należy uświadamiać i podkreślać bezcelowość i negatywne aspekty takiego postępowania. Dzięki niskiej zawartości flumetryny w Bayvarolu jak dotychczas nie stwierdzono pozostał ości tej substancji w produktach pszczelich. Stanowi to istotną zaletę preparatu, gdyż inne leki zawierające substancje aktywne należące do tej samej grupy chemicznej (syntetyczne pyretroidy) powodują silne i długotrwałe skażenie, szczególnie wosku. Obecnie skuteczność leku może być obniżona, ze względu na pojawienie się populacji V. destructor opornych na fluwalinat (oporność krzyżowa). Leki przeciwwarrozowe, których formą użytkową są paski, pszczelarze stosują najchętniej, ponieważ:
- można je stosować natychmiast po miodobraniu - rodziny przed zimą mają zdrowe pszczoły, nieosłabione przez roztocza,
- są bezpieczne w użyciu, wykluczają błędy w dozowaniu,
- ich skuteczność jest istotnie wyższa i bardziej wyrównana w porównaniu z innymi formami preparatów,
- pracochłonność zabiegów jest zredukowana do minimum.
PERIZIN (Bayer): substancja czynna - kumafos (32 mg/1 ml preparatu; opakowanie zawiera 10 ml preparatu).
Preparat w postaci płynnej, przeznaczony do przygotowania roztworów wodnych i nakraplania ich na pszczoły w uliczkach międzyplastrowych. Dawka na jedną rodzinę wynosi 1 ml preparatu rozpuszczonego w 49 ml wody. Roztwór leczniczy nakrapla się na pszczoły w ilości 5 ml na jedną uliczkę. Zabiegi wykonuje się po ostatnim miodobraniu, najlepiej w okresie bezczerwiowym, dwukrotnie, w odstępach 7-dniowych. Preparat ma działanie systemiczne. Po połknięciu przez pszczoły dostaje się do hemolimfy i za jej pośrednictwem działa na pasożyty. Charakteryzuje się wysoką skutecznością. Jednakże jego substancja aktywna należy do grupy związków fosforoorganicznych i ma silne powinowactwo do rozpuszczania i odkładania się w tłuszczach (wosk). Po stosowaniu Perizinu stwierdzano obecność kumafosu w wosku i propolisie, a także w miodzie.
Uwagi ogólne
Przy zwalczaniu warrozy preparatami chemicznymi najkorzystniejsze jest naprzemienne stosowanie leków zawierających substancje czynne należące do różnych grup chemicznych, celem zapobiegania powstawaniu populacji V. destructor opornych na te leki;
W pasiekach sąsiadujących ze sobą zabiegi lecznicze powinny być wykonane jednocześnie u wszystkich pszczelarzy. Występowanie w rodzinach już leczonych reinwazji pasożyta w okresie jesiennym (rabunki) jest jedną z przyczyn zmniejszonej skuteczności zabiegów leczniczych;
W celu ograniczenia pozostałości środków chemicznych w środowisku ula po zastosowaniu preparatów o wysokiej skuteczności (potwierdzonej badaniem poziomu porażenia) można w następnym roku zalecać stosowanie metod biotechnicznych i preparatów naturalnych.
Preparaty zarejestrowane i stosowane w krajach Unii Europejskiej:
Apistan: składnik aktywny - fluwalinat, postać użytkowa - paski
Apivar: składnik aktywny - amitraz, postać użytkowa - paski
Apitol: składnik aktywny - chlorowodorek cymiazolu, postać użytkowa - roztwór do nakrapiania
Zabiegi biotechniczne
Celem metod biotechnicznych jest usunięcie jak największej liczby pasożytów "uwięzionych" pod zasklepami komórek z czerwiem.
Wycinanie plastrów trutowych
Ponieważ roztocze Varroa rozmnażają się w czerwiu trutowym 10-12 razy szybciej niż w czerwiu pszczelim i chętniej wnikają do komórek z tym czerwiem, wycinanie plastrów trutowych wkrótce po ich zasklepieniu jest najwcześniejszym zabiegiem, który umożliwia już wiosną powstrzymanie szybkiego wzrostu populacji roztoczy.
Wyłapywanie roztoczy w rojach
Podczas osadzania roju należy pośrodku korpusu ulowego (ula) oprócz ramek z węzą umieścić zaczerwiony plaster trutowy. Dojrzałe do rozmnażania samice Varroa zagnieżdżają się na 4-5-dniowych larwach trutni niedługo przed ich sklepieniem, które następuje zwykle między siódmym i dziewiątym dniem ich życia. Po 5-7 dniach, gdy plaster trutowy będzie już całkowicie zasklepiony, można go usunąć wraz z większością roztoczy. Dzięki temu rój zostanie niemal całkowicie od nich uwolniony.
Całkowita wymiana plastrów w połączeniu z wyłapaniem roztoczy za pomocą plastra trutowego
W czerwcu wszystkie plastry z czerwiem, zarówno krytym, jak i niezasklepionym, z każdej silnej rodziny pszczelej przenosi się do jednego lub dwóch pustych uli. Pozostawionym z tej rodziny pszczołom wraz z matką daje się ramki z węzą oraz zaczerwiony plaster trutowy w celu wyłapania reszty roztoczy. W razie braku pożytku trzeba pszczoły dokarmić, aby odciągnęły węzę. Po tygodniu zasklepiony plaster usuwa się z ula wraz ze znajdującymi się w nim roztoczami.
Kwasy organiczne
Mimo że nie są zarejestrowane w żadnym z krajów Unii Europejskiej, ich stosowanie jest w wielu z nich tolerowane. Niektóre kwasy są naturalnymi składnikami miodu pszczelego. Jako jedyne środki o działaniu przeciwwarrozowym są one dozwolone do zwalczania tej choroby w ekologicznych gospodarstwach pasiecznych, ponieważ nie powodują skażenia produktów pszczelich. Odznaczają się mniejszą skutecznością i z tego względu zabiegi lecznicze muszą być wykonywane zazwyczaj wielokrotnie, w ściśle określonych warunkach.
kwas mrówkowy
Jego stosowanie jest najbardziej rozpowszechnione w Niemczech. Skuteczność preparatu uwarunkowana jest ilością kwasu odparowanego. Dobre rezultaty uzyskuje się wówczas, gdy w ciągu doby odparowuje go od 7 g (skuteczność 95%) do 10 g (skuteczność 97%) przez okres 10 dni. Podczas zabiegów wylot musi być otwarty, a temperatura zewnętrzna nie może być niższa niż 12°C i wyższa niż 25°C.
W zakresie temperatur 15-25 (C używany jest kwas 60-procentowy, a przy temperaturze 12-15°C - 85-procentowy.
Kwas mrówkowy działa na pasożyty ukryte pod zasklepami komórek z czerwiem. Nieumiejętne stosowanie kwasu (zbyt szybkie parowanie) może być szkodliwe dla czerwiu, młodych pszczół i może powodować okłębianie i stratę matek pszczelich. Przy zbyt wolnym parowaniu preparat jest mało skuteczny.
Produkowany jest w różnych formach użytkowych:
płytki Kramera - płytki z miękkiego włókna, nasączone kwasem, zamknięte w grubej folii i zgrzane. Przed włożeniem do ula wycina się otwory (15 cm średnicy). Liczba otworów zależy od typu ula i klimatu.
płyty Illertissera - płyty kartonowe 20 x 29 cm, nasączone 60-procentowym kwasem mrówkowym w ilości 23,67 g. Kwas ulatnia się szybko, w przeciągu 6 godzin. Rozpiętość działania 10-90%.
dozownik Beckara - pojemnik zaopatrzony w knot, zawiera 85g kwasu 60-procentowego.
kwas szczawiowy
Stosuje się roztwór 3-procentowy w ilości 5-8 ml na jedną ramkę. Rodziny opryskuje się późną jesienią (od listopada) i zimą, ale temperatura zewnętrzna przy wykonywaniu zabiegów nie może być niższa niż 10-12 °C. Zabieg wykonuje się jeden raz, a w rodzinach nie powinno być wówczas czerwiu. W tych warunkach jego skuteczność może wynosić około 98%. Kwas szczawiowy jest toksyczny dla człowieka (odwapnienie organizmu, uszkodzenie nerek). Zabieg należy wykonywać w masce i rękawicach.
kwas mlekowy
Stosuje się roztwór 15-procentowy w ilości 5-8 ml na plaster w formie oprysku. W rodzinach bez czerwiu skuteczność wynosi 80% (z czerwiem 20-40%). Przy stosowaniu samego kwasu trzeba wykonać nim cztery zabiegi w roku, w tym jeden w listopadzie lub grudniu.
Produkty oparte na surowcach naturalnych
Apilife VAR (Niemcy) - płytki nasycone tymolem (75%), eukaliptolem (18%), kamforą (3,5%) i mentolem
Tymowarol (Vet-Agro) - preparat profilaktyczny zawierający 10g tymolu.
blacku