W. J. Ong: Oralność i piśmienność
- kultura oralna – kultura, w której nie jest znane pismo ani możliwość pisania. Słowa to dźwięki. Słowa są zdarzeniami. Nie można ich zatrzymać;
- hebrajskie dabar znaczy „słowo” i „zdarzenie”;
- według Malinowskiego – dla ludów prymitywnych (oralnych) język to sposób działania, a nie odpowiednik myśli;
- słowa mają wielką moc – każdy dźwięk i wypowiedź oralna są dynamiczne;
- u ludów oralnych – słowo ma moc magiczną. Imiona – mają władzę nad rzeczami. Nazwy dają ludziom władzę nad rzeczami nazwanymi. Człowiek oralny nie ma koncepcji nazwy jako czegoś, co można zobaczyć. Człowiek cyrograficzny i typograficzny – ma;
- podtrzymywanie myśli wiąże się w kulturze oralnej z komunikowaniem;
- trzeba wypowiadać myśli łatwe do zapamiętania – w kształcie silnie zrytmizowanych jednostek, powtórzeń, antytez, aliteracji, asonansów, epitetycznych i formułowanych wyrażeń, przysłów. Dłuższa myśl posiada silny rytm. Formuły organizują zrytmizowanie, pomagają zapamiętać. Myślenie bez formuł byłoby w kulturze oralnej stratą czasu. Doświadczenie jest intelektualizowane mnemonicznie. Każde słowo jest rodzajem formuły, ale w kulturze oralnej formuły są przeważnie bardziej skomplikowane.
Charakterystyczne dla pierwotnej kultury oralnej odmiany myśli:
1) addytywność zamiast upodrzędnienia. Cyrograficzne struktury – nastawione są na składnię. Oralne – na pragmatykę;
2) nagromadzenie zamiast analizy – związki całości, ładunki epitetów. Nie powinno się demontować tradycyjnych struktur oralnych;
3) redundancja lub obfitość – myśl wymaga ciągłości. A skoro wypowiedź oralna znika, gdy zostanie wypowiedziana, powtarzanie gwarantuje porozumienie między nadawcą i odbiorcą. Myśl i mowa analityczna, linearna – to twór sztuczny, charakteryzujący kulturę piśmienną. Przy wystąpieniach publicznych – powtarzanie, by zastanowić się, co powiedzieć;
4) zachowawczość czy tradycjonalizm – tekst uwalnia od zapamiętywania umysł (przejmuje funkcje zachowawcze), a pozwala mu zwrócić się ku nowym myślom. W tradycji oralnej musi być tyle wariantów (…) danego mitu, ile było jego powtórzeń, a liczba powtórzeń może rosnąć nieskończenie;
5) blisko ludzkiego świata – kultura cyrograficzna (pismo) i typograficzna (druk) – może odnaturalniać to, co ludzkie, może robić statystyki, mówić o faktach oderwanych od działań;
6) zabarwienie agonistyczne – w kulturach oralnych. Pismo oddziela poznającego od poznawanego. Oralność jest zanurzona w życiu. Przezywanie się jest typowe w społeczeństwach oralnych. Pokonywanie przeciwnika przez słowne poniżenie jego matki. W kulturach oralnych istnieje też stosowanie przesadnych pochwał;
7) empatia i zaangażowanie zamiast dystansu obiektywizującego – nauczyć się, poznać – to w kulturze oralnej utożsamienie z poznawanym;
8) homeostaza – oralne społeczeństwa pozbywają się wspomnień, które nie mają znaczenia dla teraźniejszości. Znaczenie każdego słowa jest regulowane sytuacjami życiowymi, w jakich używa się słowa. Tradycja oralna odzwierciedla raczej aktualne wartości kultury danej społeczności, a nie czcze zaciekawienie przeszłością;
9) sytuacja zamiast abstrakcji – używanie pojęć sytuacyjnie ( w kulturze oralnej), pojęcia są minimalnie abstrakcyjne, pozostają blisko realnego życia człowieka. Levy-Bruhl myślał, że myśl prymitywna oparta była o system wierzeń, nie o rzeczywistość. Nie miał racji.
Badania A. R. Łurii (dotyczące oralnych):
- figury geometryczne są dla nich nazwami przedmiotów, nie abstraktów (wiadro a nie koło);
- przedmioty nie są klasyfikowane przez kategorie a przez sytuacje praktyczne;
- myślenie nie ma charakteru działań logicznych;
- nie tworzą definicji. Nie ma sposobu obalenia świata oralności pierwotnej;
- trudności z artykulacją autoanalizy, bo autoanaliza wymaga przełamania myślenia sytuacyjnego;
- s. 84 kultura oralna nie uwzględnia takich spraw, jak figury geometryczne, abstrakcyjne kategorie, procesy formalnych rozumowań logicznych, definicje czy choćby wyczerpujące opisy, albo artykułowana autoanaliza; wszystkie one wywodzą się nie z samego myślenia, lecz z myślenia wykształconego na tekście;
- nie da się zrobić testu, który by określał zdolności intelektualne osób z kultury oralnej;
- osoby piśmienne nawet swoje wypowiedzi ustne kształtują według wzorów „piśmiennych”.
zmordulec