Metoda Neutronowej Analizy Aktywacyjnej.pdf

Z PRAKTYKI

Metoda Neutronowej Analizy Aktywacyjnej (NAA)

a mo¿liwoœæ ustalenia charakteru zatrucia

na podstawie w³osa.

Badania w³osów Napoleona Bonaparte z lat 60.

XX wieku i najnowsze badania z 2001 roku

W XX wieku odkrycia naukowe

oraz osi¹gniêcia techniczne przyczy-

ni³y siê do opracowania nowocze-

snych metod analitycznych, które po-

s³u¿y³y do identyfikowania oraz do

oznaczania œladowych iloœci pier-

wiastków zawartych w materiale ba-

dawczym. Na bazie dokonañ z dzie-

dziny fizyki j¹drowej powsta³a i rozwi-

nê³a siê jedna z najbardziej nowocze-

snych i czu³ych metod dostêpnych

wspó³czesnej kryminalistyce, jak¹

jest Neutronowa Analiza Aktywacyj-

na (NAA) 1 , dziêki której mo¿na ba-

daæ w³osy. Analiza aktywacyjna

zwiêkszy³a mo¿liwoœci ich badania

jako biologicznych œladów kryminali-

stycznych, gdy¿ dziêki tej metodzie

mo¿na na podstawie w³osa ustaliæ

wiele okolicznoœci zatrucia, w tym je-

go charakter.

Metoda NAA znalaz³a zastosowa-

nie przy ujawnianiu przypadków za-

truæ, których dokonano za pomoc¹

toksyn odk³adaj¹cych siê w keratynie

w³osa. Do takich substancji zalicza

siê miêdzy innymi antymon, tal oraz

trójtlenek arsenu (arszenik), który

przez bardzo d³ugi czas nazywano

„trucizn¹ wszech czasów”. W latach

60. XX wieku szwedzki patolog, nie-

¿yj¹cy ju¿ doktor Sten Forshufvud,

wysun¹³ hipotezê, ¿e ta w³aœnie truci-

zna przyczyni³a siê do œmierci cesa-

rza Napoleona Bonaparte, który

zmar³ 5 maja 1821 roku na Wyspie

Œwiêtej Heleny w wieku 52 lat. For-

shufvud za³o¿y³, ¿e dawki trójtlenku

arsenu, które by³y aplikowane Napo-

leonowi, pocz¹wszy od koñca 1815

roku, systematycznie os³abia³y jego

organizm. Kiedy symptomy zatrucia

stawa³y siê bardzo wyraŸne, truciciel

na pewien czas zaprzestawa³ swojej

dzia³alnoœci, po czym ponownie do

niej powraca³. W maju 1821 roku za-

bójca uzna³, ¿e nasilaj¹ce siê objawy

mog¹ zostaæ uznane za wystarczaj¹-

cy dowód rozwijaj¹cej siê choroby

Napoleona, i postanowi³ pozbawiæ go

¿ycia. W tym celu poda³ os³abione-

mu, schorowanemu cesarzowi kalo-

mel i orszadê 2 . Substancje te po³¹-

czywszy siê ze sob¹, utworzy³y cyja-

nek rtêci, który doprowadzi³ do œmier-

ci mózgu. ¯r¹cy sublimat rtêci, który

powsta³ w ¿o³¹dku, skutkowa³ perfo-

racj¹ jego œcianek.

Doktor Sten Forshufvud nie wyst¹-

pi³ ze swoj¹ hipotez¹ publicznie, gdy¿

jako naukowiec potrzebowa³ dowo-

du, aby uwiarygodniæ swoj¹ wersjê.

Takim dowodem mog³y byæ miêdzy

innymi w³osy cesarza, które nale¿a³o

poddaæ badaniu za pomoc¹ metody

Neutronowej Analizy Aktywacyjnej 3 .

Patolog, dziêki pomocy francuskiego

historyka Henryka Lachouque 4 , zdo-

by³ dwa w³osy Napoleona 5 . Pierwszy

z nich pochodzi³ z pakietu malarza

Jeana B. Isabeya – portrecisty Napo-

leona, natomiast drugi zosta³ wziêty

z pakietu Louisa Marchanda, pierw-

szego kamerdynera cesarza. W³osy

te postanowiono poddaæ analizie ak-

tywacyjnej, któr¹ w 1960 roku prze-

prowadzi³ angielski naukowiec, dok-

tor Hamilton Smith, wybitny specjali-

sta w zakresie NAA. Wówczas praco-

wa³ on na Wydziale Medycyny S¹do-

wej w Glasgow, a tak¿e by³ zawodo-

wo zwi¹zany z Oœrodkiem Badañ J¹-

drowych w Harwell. Ogó³em w latach

1960–1964 Hamilton Smith przeba-

da³, za pomoc¹ NAA, ponad 140 w³o-

sów zmar³ego przed laty cesarza.

Chocia¿ przedmiotem niniejszego

artyku³u s¹ przede wszystkim naj-

nowsze badania w³osów Napoleona

Bonaparte, które wykonano z zasto-

sowaniem metody NAA w 2001 roku,

to jednak poruszona w artykule pro-

blematyka by³aby niepe³na, gdyby

nie zosta³y zaprezentowane tak¿e

wyniki analiz z lat 60. XX wieku.

Wydaje siê, ¿e poruszana tematy-

ka powinna zainteresowaæ polskiego

czytelnika, szczególnie ¿e jej znajo-

moœæ od strony rzetelnych nauko-

wych badañ jest w naszym kraju ra-

czej niewielka. Ponadto badania nad

w³osami zmar³ego cesarza przyczy-

ni³y siê do udoskonalenia metod ana-

litycznych s³u¿¹cych do wykrywania

œladowych iloœci pierwiastków w tego

typu materiale biologicznym.

Znaczenie Neutronowej

Analizy Aktywacyjnej

z punktu widzenia kryminalistyki

i toksykologii s¹dowej

W pierwszej kolejnoœci, w ramach

metody NAA, w³os umieszcza siê

w kanale reaktora atomowego, po

czym przez blisko 24 godziny od-

dzia³uje siê na niego strumieniem

neutronów, które powoduj¹ zamianê

poszukiwanych sk³adników w ich

promieniotwórcze izotopy. Po up³y-

wie tego czasu wyjmuje siê napro-

mieniowany materia³, a nastêpnie

na podstawie badania aktywnoœci

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07

Z PRAKTYKI

preparatu promieniotwórczego,

a tak¿e na podstawie charakterysty-

ki promieniowania okreœla siê pro-

centow¹ zawartoœæ œladowych iloœci

pierwiastków w owym materiale. Me-

toda ta stanowi³a prze³om zarówno

w badaniach realizowanych w krymi-

nalistyce, jak i w toksykologii s¹do-

wej, gdy¿ dziêki niej mo¿na ozna-

czaæ œladowe iloœci – rzêdu biliono-

wych czêœci grama – pierwiastków

znajduj¹cych siê w zabezpieczo-

nych do badañ w³osach. NAA po-

zwala na okreœlenie bardzo dok³ad-

nego sk³adu chemicznego badane-

go w³osa, gdy¿ ka¿dy zawarty we

w³osie pierwiastek emituje, pod

wp³ywem bombardowania neutrona-

mi, promienie gamma o charaktery-

stycznej czêstotliwoœci 6 . Jednak

najistotniejsz¹ zalet¹ metody NAA

jest mo¿liwoœæ okreœlenia, czy w³os

zosta³ ska¿ony wewnêtrznie czy te¿

zewnêtrznie 7 . Tego typu ustalenia

s¹ bardzo pomocne przy okreœlaniu

charakteru zatrucia – je¿eli w³os zo-

sta³ ska¿ony zewnêtrznie, wyklucza

siê na ogó³ mo¿liwoœæ rozmyœlnego

zatrucia.

W takiej sytuacji trucizna przedosta-

je siê do organizmu przez uk³ad

krwionoœny lub przez wdychane po-

wietrze, przy czym zarówno w jed-

nym, jak i w drugim przypadku arsen

wnika do uk³adu krwionoœnego

i wraz z krwi¹ przedostaje siê do w³o-

sa, gdzie odk³ada siê stopniowo.

Z tego wzglêdu w³osy trwale reje-

struj¹ przyjmowanie arsenu, a ka¿dy

wzrost dawki tego pierwiastka powo-

duje wzrost jego stê¿enia we w³o-

sach.

Przyk³adowo w³os o d³ugoœci 13

centymetrów roœnie przeciêtnie przez

nieca³e 12 miesiêcy. St¹d te¿ dziel¹c

ów w³os na odcinki centymetrowe,

mo¿na ustaliæ, w których okresach

roku zatruty by³ nara¿ony na wiêksze

dawki arsenu, co mog³o byæ nastêp-

stwem aplikowania mu tego zwi¹zku

w drodze doustnej, a w których na

mniejsze, nieprzekraczaj¹ce dopusz-

czalnej normy, wynikaj¹cej z zanie-

czyszczenia œrodowiska. W przypad-

ku ska¿enia wewnêtrznego na wykre-

sie w³osa widoczne s¹ zazwyczaj du-

¿e skoki pomiêdzy jego poszczegól-

nymi odcinkami. Natomiast w przy-

padku ska¿enia zewnêtrznego

wszystkie odcinki badanego w³osa

wykazuj¹ mniej wiêcej podobne stê-

¿enie.

Ponadto dziêki analizie aktywacyj-

nej w³osa podzielonego na odcinki

mo¿na tak¿e okreœliæ, czy zatrucie

mia³o charakter ostry czy przewlek³y.

W przypadku zatrucia ostrego wi-

doczne s¹ charakterystyczne szczy-

ty. Z kolei w przypadku zatrucia chro-

nicznego na wykresie widoczna jest

tendencja do wznoszenia siê i opada-

nia, charakteryzuj¹ca siê wartoœciami

stosunkowo niskimi. Je¿eli wykres

ilustruje sytuacjê, w której na zatrucie

przewlek³e arsenem na³o¿y³a siê je-

go ostra faza, szczyty bêd¹ tak¿e wi-

doczne 8 .

W przypadku ska¿enia zewnêtrz-

nego na podstawie wyników badania

NAA bardzo trudno ustaliæ, czy arsen

by³ stosowany jako na przyk³ad po-

pularny niegdyœ tonik do w³osów czy

te¿ jego Ÿród³em by³o zanieczyszcze-

nie œrodowiska, w którym przebywa³

zatruty.

Analiza aktywacyjna w³osów

Napoleona Bonaparte

w latach 60. XX wieku

Bardzo d³ugo za oficjaln¹ przy-

czynê œmierci Napoleona uwa¿ano

raka odŸwiernika ¿o³¹dka, przy

czym wersja ta zdawa³a siê bardzo

wiarygodna, jako ¿e jego ojciec Car-

lo Buonaparte zmar³ na tê w³aœnie

chorobê.

Jednak lekarze, którzy nazajutrz

po œmierci cesarza uczestniczyli

w sekcji zw³ok 9 , nie dostrzegli wów-

czas zmian wskazuj¹cych na choro-

bê nowotworow¹ 10 . Doktor Antom-

marchi, który przeprowadzi³ sekcjê,

napisa³ w sporz¹dzonym przez siebie

protokole 11 , ¿e zauwa¿y³ uszkodzo-

ne œcianki ¿o³¹dka, przy czym niemal

ca³e jego wnêtrze zajmowa³ „un

ulcére cancéreux”, czyli „owrzodze-

nie, które rozprzestrzenia siê jak rak”.

Je¿eli mia³by na myœli „owrzodzenie

spowodowane rakiem”, wówczas –

zgodnie z dziewiêtnastowieczn¹ ter-

minologi¹ medyczn¹ – napisa³by „un

ulcére de cancer” 12 . Wzmianka o no-

wotworze pojawia siê dopiero w pro-

tokole, który w pewien czas po œmier-

ci cesarza sporz¹dzi³ – na polecenie

gubernatora sir Hudsona Lowe’a –

m³ody doktor Henry. Owrzodzenie

¿o³¹dka, które zauwa¿yli lekarze

podczas sekcji zw³ok, doktor Henry

nazwa³ „szybko postêpuj¹cym ra-

kiem” 13 .

Napoleon zosta³ pochowany na

Wyspie Œwiêtej Heleny. Jednak

w 1840 roku, a wiêc 19 lat po œmier-

ci, postanowiono ekshumowaæ jego

zw³oki, aby pochowaæ je w Pary¿u.

Kiedy otworzono trumnê z cia³em,

okaza³o siê, ¿e znajdowa³o siê ono

w bardzo dobrym stanie. Legenda

cesarza nabra³a „œwiêtego” wymia-

ru… Tymczasem, jak podkreœla siê

obecnie, dobrze zachowane tkanki

zw³ok s¹ jednym z objawów zatrucia

Neutronowa Analiza Aktywacyjna

(NAA) a rozk³ad stê¿enia arsenu

we w³osach – analiza aktywacyjna

ca³ych w³osów i w³osów

podzielonych na odcinki

Dziêki NAA mo¿na okreœliæ stê¿e-

nie arsenu w ca³ym badanym w³osie

oraz we w³osie, który zosta³ podzie-

lony na odcinki: centymetrowe lub

milimetrowe. Analiza aktywacyjna

ca³ych w³osów jest ma³o przydatna

przy próbie ustalenia charakteru za-

trucia, poniewa¿ analizuj¹c ca³y

w³os, trudno jest dociec, czy Ÿród³em

zawartego w nim arsenu by³o we-

wnêtrzne czy te¿ zewnêtrzne zanie-

czyszczenie tym pierwiastkiem. Mo¿-

na to ustaliæ dziêki analizie aktywa-

cyjnej w³osa podzielonego na nie-

wielkie odcinki. Wewnêtrzne ska¿e-

nie wynika z odk³adania siê arsenu

we w³osach podczas ich wzrostu.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07

Z PRAKTYKI

arsenem, który ma w³aœciwoœci silnie

konserwuj¹ce.

ustalenie Ÿród³a ska¿enia w³o-

sa, co by³oby pomocne przy

okreœleniu, czy trucizna mog³a

byæ aplikowana w drodze doust-

nej w ci¹gu pewnego czasu.

Aby to ustaliæ, nale¿a³o obliczyæ

stê¿enie arsenu we fragmen-

tach w³osa, podzielonego na

odcinki.

czy w³osy by³y ska¿one ze-

wnêtrznie; w takim wypadku ar-

sen znajduj¹cy siê we w³osach

by³by równomiernie roz³o¿ony

na ca³ej ich d³ugoœci;

Badania w³osów Napoleona

na Wydziale Medycyny S¹dowej

w Glasgow i w Oœrodku Badañ

J¹drowych w Harwell

czy w³osy by³y ska¿one we-

wnêtrznie; w takiej sytuacji roz-

k³ad arsenu by³by nieregularny.

Smith zdawa³ sobie sprawê, ¿e

pierwszy przypadek oznacza³by, i¿

w³aœciciel w³osów by³ stale nara¿ony

na kontakt z arsenem, co mog³oby

œwiadczyæ o przypadkowym charak-

terze zatrucia. Natomiast druga sytu-

acja mog³aby wskazywaæ na doustne

aplikowanie trójtlenku arsenu przez

d³u¿szy czas.

Chocia¿ doktor Smith nie móg³

oceniæ, z któr¹ z tych dwóch sytuacji

mo¿e mieæ do czynienia, to jednak

zwa¿ywszy na bardzo wysok¹ zawar-

toœæ arsenu w badanych w³osach, by³

niemal pewien, ¿e by³ to przypadek

rozmyœlnego zatrucia. Naukowiec s¹-

dzi³ bowiem, ¿e tak wysokie stê¿enie

arsenu mo¿e wystêpowaæ w materia-

le badawczym tylko wtedy, kiedy ar-

szenik dosta³ siê do organizmu we-

wnêtrznie.

W nastêpstwie przeprowadzonych

w 1960 roku badañ doktor Hamilton

Smith doszed³ do nastêpuj¹cych

wniosków:

22 czerwca 1960 roku doktor Sten

Forshufvud wys³a³ dwa w³osy Napo-

leona do doktora Hamiltona Smitha,

nie informuj¹c przy tym angielskiego

naukowca, do kogo owe w³osy nale-

¿a³y. Doktor Smith, który w Oœrodku

Badañ J¹drowych w Harwell wykona³

analizê aktywacyjn¹ w³osów cesarza,

nie wiedzia³ przez ca³y czas prac ba-

dawczych, kim by³ ich w³aœciciel.

Próbki w³osów zosta³y najpierw

zwa¿one (1,72 mg), a potem za-

mkniête w polietylenowym opakowa-

niu. Nastêpnie w³o¿ono je, razem ze

standardowym roztworem arsenu

w ampu³ce, do reaktora j¹drowego,

gdzie przez 24 godziny by³y one pod-

dane silnemu bombardowaniu neu-

tronami. Po up³ywie tego czasu wyjê-

to napromieniowane próbki oraz roz-

twór arsenu. Za pomoc¹ zmodyfiko-

wanej techniki Gutzieta przeprowa-

dzono badanie, które polega³o na po-

równaniu napromieniowanych pró-

bek w³osów ze stanowi¹c¹ wzorzec

standardow¹ próbk¹ arsenu, na pod-

stawie której obliczono zawartoœæ ar-

senu w badanych w³osach.

W³osy z pakietów Jeana Isabeya

i Louisa Marchanda

– charakterystyka materia³u,

cele badañ i ich przebieg

Pakiet malarza Isabeya zawiera³

w³osy obciête Napoleonowi w kwiet-

niu 1805 roku. Znajdowa³y siê one

w kopercie, na której widnia³ odrêcz-

ny napis Isabeya: „Cheveux de l’Em-

pereur (w³osy cesarza), Troyes en

Champagne, Isabey, le 14 germinal

an 13” 14 .

Pakiet Marchanda zawiera³ w³osy

zgolone cesarzowi 6 maja 1821 roku,

nazajutrz po jego œmierci 15 , przy

czym umieszczono je w niewielkiej

kopercie, na której widnia³ odrêczny

napis Marchanda: „Cheveux de l’Em-

pereur”.

Próbki w³osów, które mia³y byæ

przedmiotem badañ, zosta³y ozna-

czone przez doktora Forshufvuda

w nastêpuj¹cy sposób: H.S. (pierw-

sza próbka); próbka I.13 (druga prób-

ka). Próbka H.S. oznacza³a w³os,

zgolony cesarzowi na Œwiêtej Hele-

nie, a próbka I.13 oznacza³a w³os

z pakietu malarza Isabeya, który po-

chodzi³ z 13 roku.

Celem badañ przeprowadzonych

w Harwell by³o:

Wyniki badañ i wnioski

Z przeprowadzonych badañ wyni-

ka³o, ¿e ca³kowite stê¿enie arsenu

w badanych w³osach wynosi³o: 10,38

(H.S.) i 10,53 (I.13) czêœci na milion,

co oznacza³o, ¿e zarówno w jednym,

jak i w drugim przypadku stê¿enie

znacznie przekracza³o dopuszczaln¹

normê arsenu, która we wspó³cze-

snych czasach wynosi 0,86 czêœci na

milion 16 .

Doktor Hamilton Smith nie móg³

zbadaæ rozk³adu arsenu we w³osach

podzielonych na odcinki, poniewa¿

nie dysponowa³ ju¿ materia³em, który

mo¿na by³oby podzieliæ, a uprzednio

zbadane przez niego próbki uleg³y

ca³kowitemu zniszczeniu w efekcie

wczeœniej przeprowadzonych prac

badawczych. Z tego wzglêdu angiel-

ski naukowiec nie móg³ wypowie-

dzieæ siê co do najistotniejszej kwe-

stii, a mianowicie:

stê¿enie arsenu we w³osach

jest bardzo wysokie i znacznie

przekracza dopuszczaln¹ nor-

mê;

bardzo wysokie stê¿enie œwiad-

czy o tym, ¿e w³aœciciel w³osów

by³ nara¿ony na du¿e dawki ar-

szeniku;

ustalenie zawartoœci arsenu we

w³osach;

nie mo¿na wy³¹cznie na podsta-

wie wysokiej zawartoœci arsenu

we w³osach ustaliæ, czy w³aœci-

ciel w³osów by³ nara¿ony na

sta³y kontakt z arszenikiem czy

te¿ substancja ta wnika³a do je-

go organizmu na drodze doust-

nej przez pewien czas.

Hamilton Smith poinformowa³ Ste-

na Forshufvuda o wynikach przepro-

wadzonych przez siebie badañ w li-

œcie z 11 lipca 1960 roku, a koñcz¹c

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07

Z PRAKTYKI

ów list, angielski naukowiec wyrazi³

¿yczenie: „Jestem bardzo zaintereso-

wany us³yszeæ historiê tego przypad-

ku”.

uprawdopodobni³y jego hipotezy, ¿e

Napoleon Bonaparte zosta³ otruty.

Krytycy podnosili, ¿e przeprowadzo-

ne w Harwell badanie dowodzi tylko

tego, ¿e we w³osach Napoleona znaj-

dowa³ siê arsen, który móg³ tam

wnikn¹æ w efekcie zanieczyszczenia

otoczenia cesarza. Ponadto – jak

twierdzili angielscy dziennikarze

z „Timesa” – móg³ on dodatkowo ab-

sorbowaæ niewielkie dawki trucizny,

gdy¿ w jego sypialni, w rezydencji

w Longwood na Œwiêtej Helenie,

znajdowa³o siê ³o¿e okrywane zielo-

nymi firankami, do produkcji których

u¿ywano arszeniku. Z kolei inni kryty-

cy teorii Forshufvuda podnosili, ¿e

wysok¹ zawartoœæ arsenu we w³o-

sach Napoleona mo¿na wyt³umaczyæ

przypuszczalnym faktem u¿ywania

przez cesarza arszenikowej pasty do

w³osów lub te¿ popularnego w owym

czasie toniku.

Aby ustosunkowaæ siê do tych

wszystkich zarzutów, nale¿a³o prze-

prowadziæ badania podzielonych na

odcinki w³osów Napoleona, w wyniku

czego mo¿na by ustaliæ, czy w³osy

cesarza zosta³y zewnêtrznie czy te¿

wewnêtrznie ska¿one arsenem. Wy-

dawa³o siê, ¿e sprawa ta nigdy nie

zostanie rozstrzygniêta z powodu

braku próbek.

perta ta zosta³a w³o¿ona wraz z od-

rêcznym listem do jeszcze jednej,

wiêkszej koperty, na której tym sa-

mym charakterem pisma zosta³y na-

kreœlone: dane adresata (Monsieur

Mons – Riss, St. Gall, Suisse) oraz

nadawcy owej przesy³ki (Abram No-

verraz, La Violette prés Lausanne, le

8e 7bre 1838), wys³anej z Lozanny

9 wrzeœnia 1838 roku, o czym œwiad-

czy³a odbita na kopercie pieczêæ

pocztowa 19 .

Krytyka badañ

Sten Forshufvud by³ zaskoczony

wynikami badañ przeprowadzonych

w Harwell. Wskazywa³y one jedno-

znacznie, ¿e Bonaparte by³ nara¿ony

na kontakt z arsenem nie tylko na

Œwiêtej Helenie, ale tak¿e ju¿ w 1805

roku, a wiêc wtedy, kiedy znajdowa³

siê u szczytu w³adzy i powodzenia.

Na ich podstawie mo¿na by³o zbudo-

waæ dwie hipotezy, a mianowicie:

Cele i przebieg badañ

w³osów z pakietu Noverraza

Napoleon u¿ywa³ p³ynu do w³o-

sów z arszenikiem w 1805 roku,

co t³umaczy³oby du¿¹ zawar-

toœæ arsenu w jego w³osach po-

chodz¹cych z tamtego okresu

(ska¿enie zewnêtrzne);

Najd³u¿szy z w³osów Napoleona,

uzyskanych dziêki Cliffordowi Frey-

owi, mia³ d³ugoœæ 13 cm, co znaczy-

³o, ¿e musia³ rosn¹æ przez blisko

dwanaœcie miesiêcy i tym samym

stanowi³ zapis stê¿enia arsenu w ci¹-

gu poszczególnych miesiêcy ostat-

niego roku ¿ycia cesarza.

Zbadanie rozk³adu arsenu zarów-

no w tym w³osie, jak i w pozosta³ych

w³osach, pochodz¹cych z pakietu

Noverraza, mia³o przynieœæ rozwi¹-

zanie pewnych problemów, które zo-

sta³y ujête w nastêpuj¹cych pyta-

niach:

Truciciel dzia³a³ w otoczeniu ce-

sarza ju¿ w 1805 roku (ska¿enie

wewnêtrzne).

Aby zweryfikowaæ hipotezy, nale-

¿a³o ustaliæ Ÿród³o ska¿enia zabez-

pieczonych do badañ w³osów. W tym

celu nale¿a³o zbadaæ w³osy na roz-

k³ad arsenu, uprzednio podzieliwszy

je na odcinki. Jednak do takiego ba-

dania potrzebne by³y kolejne próbki.

St¹d te¿ Forshufvud zwróci³ siê z po-

nown¹ proœb¹ o udostêpnienie mu

owych w³osów do Henryka Lacho-

uque, któremu wczeœniej zaprezento-

wa³ doœæ „zaskakuj¹ce” wyniki badañ

w Harwell. Jednak francuski historyk

odmówi³ 17 , nie zgadzaj¹c siê na

przeprowadzenie dalszych analiz ani

przez angielskiego naukowca Hamil-

tona Smitha, ani przez profesora

Henryka Griffona, ówczesnego dy-

rektora Laboratorium Toksykologii

Policji Paryskiej.

Wyniki badañ w Harwell zosta³y

udostêpnione opinii publicznej,

a Sten Forshufvud poinformowa³

wszystkich, kim by³ w³aœciciel w³o-

sów, badanych w angielskim oœrodku

naukowym. Jednak¿e, wbrew jego

nadziejom, wyniki te wcale nie

Czy w ci¹gu ostatniego roku

swojego ¿ycia Napoleon by³ wy-

stawiony na dzia³anie znacz-

nych dawek arsenu?

W³osy z pakietu

Abrama Noverraza

– charakterystyka

Czy Ÿród³em arsenu znajduj¹-

cego siê we w³osach cesarza

by³o ska¿enie zewnêtrzne czy

wewnêtrzne?

Jednak¿e 6 listopada 1961 roku,

dziêki uprzejmoœci szwajcarskiego

przedsiêbiorcy Clifforda Freya, doktor

Hamilton Smith uzyska³ pukiel w³o-

sów Napoleona, który pochodzi³ z pa-

kietu Abrama Noverraza, drugiego

pokojowca cesarza 18 . Pukiel ten by³

przymocowany do kartki papieru za

pomoc¹ wyszukanego wêz³a, zapie-

czêtowanego kropl¹ wosku. Kartka ta

by³a zwiniêta w niewielk¹ kopertê, na

której widnia³ odrêczny napis Nove-

rraza „Cheveux de l’immortel Empe-

reur Napoleon” (w³osy nieœmiertelne-

go cesarza Napoleona). Z kolei ko-

Czy w sytuacji nieregularnego

rozk³adu arsenu we w³osach

mo¿na by³oby ustaliæ, ile razy

by³a Napoleonowi aplikowana

doustnie trucizna?

Wykonano ³¹cznie 120 badañ. Po

wyjêciu napromieniowanych w³osów

przymocowywano je taœm¹ samo-

przylepn¹ do papieru milimetrowego,

po czym ciêto je na piêciomilimetro-

we odcinki, co pozwoli³o na pomiary

bardzo czu³ym licznikiem Gei-gera.

W wyniku owych badañ ustalono, ¿e

przez mniej wiêcej cztery ostatnie

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07

Z PRAKTYKI

miesi¹ce swojego ¿ycia Napoleon by³

poddany dzia³aniu znacznej iloœci ar-

szeniku.

W wyniku 120 badañ w³osów po-

ciêtych na odcinki o milimetrowej d³u-

goœci stwierdzono, ¿e wartoœci stê¿e-

nia arsenu waha³y siê w granicach od

2,8 do 51,2 czêœci na milion.

Pierwszym z nich by³ pakiet Betsy

Abell, z domu Balcombe 21 . Nato-

miast drugi pakiet cesarskich w³osów

nale¿a³ do admira³a sir Pulteneya

Malcolma.

admira³ Malcolm, tu¿ przed swoim

powrotem do Anglii, z³o¿y³ cesarzowi

po¿egnaln¹ wizytê. Wtedy te¿ otrzy-

ma³ od niego pukiel w³osów. Po la-

tach sir Pulteney przekaza³ ów pukiel

swoim potomkom, którzy przez ca³y

czas traktowali w³osy francuskiego

cesarza z wielkim szacunkiem. W la-

tach 60. XX wieku pukiel sta³ siê w³a-

snoœci¹ potomka admira³a, podpu³-

kownika Duncana Macauleya, który –

na proœbê doktora Hamiltona Smitha

– przes³a³ mu do badania jeden w³os

cesarza, o d³ugoœci oko³o czterech

centymetrów.

W³os ten poddano bombardowa-

niu strumieniem neutronów, a na-

stêpnie podzielono go na odcinki jed-

nocentymetrowe, aby ustaliæ stê¿e-

nie arsenu w poszczególnych frag-

mentach. W nastêpstwie owych ba-

dañ ustalono, ¿e stê¿enie arsenu

w badanym w³osie waha³o siê od

1,75 do 4,94 czêœci na milion, co zna-

czy³o, ¿e by³o ni¿sze od stwierdzone-

go w innych, uprzednio badanych

przez Hamiltona Smitha, w³osach,

jednak i tak przekracza³o dopusz-

czaln¹ normê.

Badania w³osów z pakietu

Betsy Balcombe i wynikaj¹ce

z nich wnioski

Wnioski wynikaj¹ce z badañ

w³osów pochodz¹cych z pakietu

Noverraza

Betsy Balcombe otrzyma³a od Na-

poleona pukiel jego w³osów 16 marca

1817 roku, co nast¹pi³o w przeddzieñ

wyjazdu jej rodziny z Wyspy Œwiêtej

Heleny. Rodzina Betsy by³a bardzo

zaprzyjaŸniona z cesarzem. St¹d te¿

w czasie ostatniej, po¿egnalnej wizy-

ty Balcombe’ów w rezydencji Napole-

ona w Longwood podarowa³ on ma³ej

Betsy – na jej proœbê – pukiel swoich

w³osów 22 .

W roku 1962 doktor Hamilton

Smith zwróci³ siê do Mabel Brookes –

spadkobierczyni Betsy – z proœb¹

o udostêpnienie owych w³osów do

badañ, na co ona siê zgodzi³a. Bada-

niu poddano dwa w³osy z pakietu

Betsy, które mia³y d³ugoœæ mniej wiê-

cej trzech centymetrów. Napromie-

niowano je strumieniem neutronów,

po czym podzielono na niewielkie od-

cinki. Nastêpnie dla ka¿dego z tych

fragmentów ustalono stê¿enie arse-

nu, które waha³o siê od 6,7 do 26

czêœci na milion. Tak wiêc w jednym

z odcinków podzielonego w³osa stê-

¿enie arsenu wynosi³o a¿ 26 czêœci

na milion, co przekracza³o normaln¹

dawkê co najmniej 32,5 razy.

W œwietle wyników badañ owych

w³osów mo¿na by³o ustaliæ, ¿e Napo-

leon by³ wystawiony na dzia³anie ar-

senu przez co najmniej trzy miesi¹ce

w 1817 roku.

rozk³ad arsenu w badanych w³o-

sach jest bardzo nieregularny, co

wskazuje na to, ¿e jego Ÿród³em

w badanych w³osach nie mog³o byæ –

jak twierdzili krytycy teorii Forshufvu-

da – ich ska¿enie zewnêtrzne;

z nieregularnoœci widocznych

w rozk³adzie arsenu we w³osach wy-

nika, ¿e Napoleon by³ sporadycznie

poddawany dzia³aniu wysokich da-

wek pierwiastka, a okresy jego

znacznego stê¿enia, które odpowia-

daj¹ czterem ostatnich miesi¹com

¿ycia cesarza, pokrywaj¹ siê z prze-

biegiem jego choroby, która jest zna-

na z relacji wspó³towarzyszy jego

niewoli na Œwiêtej Helenie;

z tych nieregularnoœci wynika

tak¿e, ¿e Napoleonowi aplikowano

arszenik drog¹ doustn¹, przy czym

cesarz by³ na Œwiêtej Helenie wysta-

wiony na dzia³anie arsenu przynaj-

mniej czterdzieœci razy, co mia³o

miejsce pomiêdzy latem 1820

a kwietniem 1821 roku 20 .

Wnioski wynikaj¹ce z badañ

w³osów Napoleona metod¹ NAA,

przeprowadzonych w latach 60.

XX wieku

W latach 1960–1964 doktor Ha-

milton Smith przeprowadzi³ w Glas-

gow oraz w Harwell ponad sto czter-

dzieœci badañ w³osów Napoleona

Bonaparte. Wszystkie badane wów-

czas w³osy cesarza mo¿na by³o pod-

daæ ogólnej charakterystyce, aby za-

uwa¿yæ wystêpowanie pewnych pra-

wid³owoœci w ca³oœci materia³u ba-

dawczego, a mianowicie:

Badania w³osów Napoleona

pochodz¹cych z pakietu Betsy

Balcombe-Abell oraz z pakietu

sir Pulteneya Malcolma.

Wyniki badañ oraz wnioski

Badania w³osów z pakietu

admira³a sir Pulteneya Malcolma.

Wnioski badawcze

w³osy zosta³y przekazane do

badañ przez ró¿ne osoby, które

nie zna³y siê nawzajem, a po-

nadto mieszka³y na terenie ró¿-

nych pañstw (Francja, Szwajca-

ria, Anglia, Austria oraz Rosja);

Wiele ciekawych informacji przynio-

s³y tak¿e badania w³osów Napoleona,

które pochodzi³y z dwóch innych pa-

mi¹tkowych pakietów udostêpnionych

doktorowi Hamiltonowi Smithowi.

Na Wyspie Œwiêtej Heleny cesarz

Napoleon Bonaparte zaprzyjaŸni³ siê

z angielskim admira³em sir Pulte-

neyem Malcolmem. 3 lipca 1817 roku

w³osy by³y przekazywane z po-

kolenia na pokolenie, przy czym

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 255/07

W nastêpstwie przeprowadzonych

badañ doktor Hamilton Smith do-

szed³ do nastêpuj¹cych wniosków:

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: