Rozdział 1. Umysł i poznanie
1. PPP bada w większej mierze procesy nieświadome. Bada złożony system wyspecjalizowany w odbiorze i przetwarzaniu informacji zwany umysłem.
2. P O J Ę C I A
procesy przetwarzania informacji – składają się na nie wszystkie operacje, dzięki którym odbierane przez jednostkę informacje są transformowane, przekształcane, redukowane, wzmacniane, zachowywane, przywoływane lub wykorzystywane w inny sposób.
ekonomia systemu poznawczego – przetwarzanie wszystkich informacji nie miałoby żadnego sensu – większość z nich jest i tak bezużyteczna, z punktu widzenia w jakim znajduje się organizm. Ekonomia działania poznawczego przejawia się też w tym, że człowiek wielokrotnie wykonujący te same działania tworzy coraz bardziej stabilne i elastyczniejsze struktury poznawcze.
struktury poznawcze – względnie trwałe elementy umysłu możliwe do wielokrotnego wykorzystania w różnych warunkach i sytuacjach. Struktury poznawcze: wiedza, sądy, przekonania, schematy.
skąpiec poznawczy - to człowiek, czyli angażuje on tylko cześć dostępnych mu zasobów poznawczych, jak gdyby zachowując resztę na wszelki wypadek i chroniąc się prze przeciążeniem systemu. Skutkiem skąpienia jest skłonność do stosowania heurystyk, schematów stereotypów.
pamięć – tu przechowywane są struktury poznawcze, stąd łatwo je wydobyć i tu nie ulegają degradacji,
uwaga – uniknięcie przeciążenia informacyjnego, selekcja danych.
kontrola poznawcza – zdolność systemu do samoregulacji i samoorganizacji. Możliwość powstrzymania się od reakcji i wyzwolenia jej we właściwym momencie.
poziomy przetwarzania – ta sama informacja może być poddawana obróbce z różną intensywnością i starannością.
kontekst – przetwarzanie na każdym poziomie uzależnione jest od kontekstu. Jest kontekst zewnętrzny (otoczenie/ widzimy zdjęcie niebezpiecznego zwierzęcia, wiemy ze to tylko zdjęcie więc nie uciekamy) i wewnętrzny (wzbudzone struktury poznawcze/ hodowca jadowitych węży widok zwierzęcia nie jest bodźcem do ucieczki, bo ma wiedze o sposobach unikania niebezpieczeństwa).
reprezentacja poznawcza – budowana przez indywidualne doświadczenie, jest wynikiem aktywnego konstruowania obrazu świata przez podmiot – taki pogląd na naturę umysłu nazywa się konstruktywizmem.
reprezentacjonizm – poznawcza reprezentacja krzesła jest uproszczonym, zastępczym modelem prawdziwego krzesła jako pewnej kategorii obiektów lub konkretnego egzemplarza tej kategorii. Dzięki reprezentacjom umysł może sobie radzić sobie w warunkach, które przez swoją złożoność lub nowość przekraczałyby jego możliwości.
solipsyzm – pogląd o istnieniu wyłącznie podmiotu, który poznaje już nie świat, lecz wyłącznie własne miazmaty.
odruch orientalny – reakcja na wydarzenia nagłe i nieoczekiwane (głośny dźwięk, nowa sytuacja). Obserwuje się znieruchomienie i ukierunkowanie receptorów na odbiór bodźców.
zachowanie eksploracyjne – aktywne poszukiwanie informacji w otoczeniu.
interioryzacja – rozwój poznawczy dokonuje się w ten sposób, że najpierw przejawia się w zachowaniu a potem się uwewnętrznia. Można powiedzie, że umysł ewoluuje, przekształcając się z postaci jawnej w postać ukrytą.
3. M O D E L E U M Y S Ł U
1. B L O K O W Y
Informacja przetwarzana przez system sekwencyjnie i oddolnie (bottom-up), czyli od wejścia sensorycznego aż po wyjście behawioralne. Sekwencja przetwarzania składa się z etapów, następujących po sobie kolejno i realizowanych w kolejnych blokach procesów przetwarzania informacji. Blok – zespół procesów przetwarzania informacji o podobnym charakterze i zadaniach, obsługujący wyróżnioną czynność poznawczą (np. spostrzeganie, pamięć, kontrolę motoryki). W modelu blokowym wyróżniono następujące bloki: wejście sensoryczne, uwagę, spostrzeganie, pamięć, procesy myślowe, decyzyjne, wyjście behawioralne).
M O D E L A T K I N S O N A I S H I F F R I N A - magazyny pamięci: rejestr sensoryczny, pamięć krótkotrwała, pamięć długotrwała.
M O D E L H Y D R A U L I C Z N Y U W A G I S E L E K T Y W N E J B R O A D B E N T A - 3 bloki: kanały sensoryczne, filtr uwagi, kanał przetwarzania semantycznego.
Komputerowa metafora umysłu – porównanie elementów ludzkiego systemu poznawczego do analogicznych elementów systemu komputerowego. Komputer tez działa według reguły przetwarzania oddolnego: odbiera dane na wejściu à przetwarza je zgodnie z algorytmami à informacja na wyjściu.
McClelland i Rumelhart - krytyka modelów blokowych, bo człowiek nie analizuje pojedynczych cech a całość wzorca jakim jest litera. Analiza sensoryczna dokonuje się równolegle z analizą semantyczną, zmierzającą do stwierdzenia, co znaczy widziana przez nas litera. Ponadto litery nabierają sensu dopiero w szerszym kontekście słowa, które tworzą. Informacje o znaczeniu liter i słów przechowywane są w pamięci trwałej, dlatego analiza sensoryczna musi się dokonywać równolegle.
2. K O N C E P C J A P O Z I O M Ó W P R Z E T W A R Z A N I A
Każda informacja jest przetwarzana przez te same struktury (w modelu blokowym były struktury), ale na różnym poziomie głębokości. Nie ma tu wydębionych etapów przetwarzania i odpowiadających im struktur.
Wraz z pogłębianiem przetwarzania wzrasta zarówno liczba, jak i złożoność operacji, jakim w toku procesu przetwarzania poddawane sądocierające do systemu informacje.
3 poziomy przetwarzania:
P Ł Y T K I – analiza sensoryczna. Nietrwałość informacji, podatność na zakłócenia. Cel: np. detekcja 2 identycznych znaków (liter, cyfr…)
G Ł Ę B S Z Y – analiza semantyczna (rozumienie znaczenia słów), bardziej trwały ślad pamięciowy i odporny na zakłócenia i zapominanie. Cel: stwierdzenie identyczności 2 lub więcej elementów należących do 1 kategorii (np. owoców, pojazdów…)
N A J G Ł E B S Z Y – aktywacja skojarzeń z wcześniej odebranym i przeanalizowanym sensorycznie lub semantycznie sygnałem.
Informacja podlegająca przetwarzaniu może pochodzić z 2 źródeł:
O B I E G P I E R W O T N Y – informacja polega na przejściu danych odbieranych na poziomie płytkim przez poziom głęboki aż do poziomu najgłębszego.
O B I E G W T Ó R N Y – Zjawiska pamięciowe.
C R A I K I L O C K G H A R T – umysł – system jednolity, przekazujący sobie informacje w określonym porządku, o jednolitej strukturze, bez kolejnych etapów przetwarzania, za to z wydzielonymi poziomami obróbki danych – od płytkiego do najgłębszego. Wejście do systemu może być zlokalizowane na którymkolwiek z poziomów, zakłada też oddolny kierunek przetwarzania – tylko w stronę poziomu najgłębszego.
3. S Y S T E M M O D U Ł O W Y
Metaforą umysłu modularnego jest skrzynka z narzędziami, w której znajdziemy mnóstwo różnych specjalistycznych przyrządów, ale nie znajdziemy narzędzia uniwersalnego.
F O D O R – umysł składa się z 3 rodzajów budulca:
Przetworników – pozyskiwanie energii dopływającej do organizmu i przekształcanie jej w postać dostępną dla pozostałych mechanizmów psychologicznych.
Systemów centralnych – wnioskowanie i tworzenie przekonań, myślenie, poznanie.
Modułów – pośredniczy między przetwornikami a systemami centralnymi.
Cechy modułów:
1. Zależność od dziedziny – każdy moduł może działać tylko na określonej klasie bodźców (twarz ludzka, dźwięki…), każdy moduł jest wyspecjalizowany w 1 funkcji i nie może pełnić żadnej innej,
2. Automatyczność działania – raz uruchomiony moduł nie może wyhamować, dopóki nie wykona swego zadania. Działa szybko i nie angażuje uwagi, pamięci roboczej.
Moduły działają niezależnie od siebie. Domeną modułów jest przede wszystkim percepcja i sterowanie motoryką, moduły obsługują wejście i wyjście systemu poznawczego, a centralne funkcje tego systemu obsługuje uniwersalny „procesor” wszechstronnego zastosowania (jego funkcja jest np. myślenie)
4. M O D E L S I E C I O W Y ( k o n e k s j o n i z m ) (sieci neuropodobne)
Założenia modelu: przetwarzanie informacji - dzięki aktywności bardzo licznych i prostych jednostek (które aktywują się w tym samym czasie) – tworzą one sieć. Poznanie jest równoległym i rozproszonym przetwarzaniem informacji.
ROZDZIAL 2
REPREZENTACJE UMYSŁOWE
Reprezentacja poznawcza- umysłowy odpowiednik obiektów realnych, fikcyjnych czy hipotetycznych. Obiektem może być przedmiot, osoba, kategoria, relacja. Reprezentacja poznawcza zastępuje swój obiekt w procesach przetwarzania informacji.
Funkcja – Przedstawienie w obrębie umysłu wszelkich zdarzeń bodźcowych dostępnych zmysłom
Reprezentacje są:
· Trwałe – składają się na struktury wiedzy, powstają i zmieniają się w dłuższym cyklu czasowym.
· Nietrwałe – powstają doraźnie, np. w celu podjęcia decyzji, później zanikają, Są to np. wyobrażenia, etykiety werbalne, sądy, modele umysłowe
« reprezentacja pojęciowa matki z reguły należy do najmniej podatnych na zmiany
Proces tworzenia reprezentacji- odmienne stanowiska
© Realizm- Bezpośrednie odwzorowanie bodźca w umyśle
© Konstruktywizm- proces tworzenia złożonej konstrukcji umysłowej, polegający na zakodowaniu danych sensorycznych w specjalnym języku w wyniku czego dane zmysłowe zostają przetłumaczone na dane umysłowe
Rodzaje reprezentacji:
- wg A. Paivio do reprezentacji zalicza się m.in. obrazy umysłowe, ślady pamięciowe, słowa (elementy języka), sądy, pojęcia, reprezentacje pojęciowe (prototypy, listy cech) oraz schematy
- Rebena to obrazy umysłowe, słowa i idee ( abstrakcje)
- Eyesenck i Keane najbardziej restrykcyjny podział na:
reprezentacje analogowe-obrazy umysłowe, modele mentalne
reprezentacje w formie sądów/ twierdzeń
Obrazy umysłowe- są najbardziej zbliżone do rzeczywistej formy przedstawionych obiektów np. dom (są okna, drzwi,dach, dach jest na szczycie itd)
Pojęcia abstrakcyjne są natomiast bardzo oddalone od rzeczywistości
Wyobrażenia - jeden z wielu typów reprezentacji umysłowych
- nietrwała struktura poznawcza, zbliżóna do spostrzegania, występuje pod nieobecność wyobrażanego obiektu
- nie muszą przyjmować formy obrazowej
- umysłowe przedstawienie przedmiotu, który przestal dzialać na nasze zmysły (Maruszewski)
- charakteryzują się brakiem trwałości i ścisłym powiązaniem z percepcją
Wyróżniono wyobraźnie:
© Twórczą- zdolność do tworzenia nowych wyobrażeń oraz pojęć i innych reprezentacji poznawczych
© Odtworczą- odpowiedzialna za tworzenie się wyobrażen obiektów wczesniej spostrzeganych i dobrze znanych
Obraz umysłowy – forma reprezentacji poznawczej świata w umyśle
- ścisła odpowiedniość w stosunku do obiektu (jakby wew. fotografia)
- analogowy charakter
Twierdzenie o wewnętrznej fotografii odrzuca wielu badaczy tłumacząc istnienie wyobrażeń w inny sposób
- umysł generuje wyobrażenie z głębszych struktur wiedzy zapisanych w postaci pojec i twierdzen a nie obrazow
Teoria Kosslyna:
Wyobrażenia składają się z dwoch komponentów:
1. Powierzchniowego- zawiera to co jest dostępne w doświadczeniach wew.
- jego elementy powstaja w wyniku dzialania elementów głębokich
- świadome i nietrwałe doświadczenia ALE- właściwe wobrażenia
maja charakter trwały i niedostępny świadomemu doświadczaniu
obrazu
- obraz koduje inf. w sposób analogowy i przestrzenny
2. Głębokiego- obejmuje to co jest zapisane w LTM
Spór o naturę wyobrażeń:
· Stanowisko obrazowe- wyobrażenia wzrokowe są kodowane w postaci reprezentacji posiadających zarówno własności przestrzenne jak i zmysłowe. Inf werbalne i wizualne maja różne kody
· Stanowisko twierdzeniowe (propozycjonalne)- dane zmysłowe są kodowane w postaci abstrakcyjnych zbiorów twierdzeń czy sądów tak jak inf werbalne
Hipoteza funkcjonalnej ekwiwalencji percepcji i wyobrażni
- Shepard i Chapman- badanie z mapą USA
- Shepard- badanie o podobieństwie cyfr
Badania te SA silnym argumentami na rzecz tezy i funkcjonalnej ekwiwalencji spostrzegania i wyobrażania co zakładał Kosslyn
Rotacje mentalne (argument na rzecz stanowiska obrazowego)
« Paradygmat rotacji mentalnej- prezentowane cyfry, litery lub figury geometryczne wzajemnie zrotowane lub jeszcze dodatkowo przekształcone (lustrzane odbicie). Badani odpowiadali na pytanie czy dwa prezentowane bodźce są identyczne
Ø Cooper i Shepard- rotowane litery (G,J,R) lub cyfry (2,5,7) nachylone pod różnmi kątami mogły być też reprezentowane w lustrzanym odbiciu. Badani musieli swierdzić czy symbol jest prezentowany prawidłowo
Ø Shepard i Metzler- na monitorze prezentowano dwie rotowane względem sibie figury trójwymiarowe
Ø Stwierdzono : czas decyzji wzrasta wraz z wielkościa kąta rotacji
Niezależnie od płaszczyzny rotacji
Argumenty potwierdzające, że reprezentacje wyobrażeniowe maja charakter obrazowy:
- liniowa zależność miedzy kątem rotacji obiektu a czasem potrzebnym na podjecie decyzji (niezależnie od: typu zadania- identyfikacja, porównanie; typu rotowanego symbolu- litery, cyfry, symbole wymyślone; formy rotacji-płaszczyzna, przestrzeń
- badani pracowali w różnych warunkach- percepcji i wyobraźni a rezultaty w obu warunkach niewiele się różniły
WYJĄTKI (wyklad)
Kąt 180- nie ma czasami efektu rotacji. Czas RT bardzo krótki- Koriat, Norman, Kimchi
Skaning mentalny (argument za stanowiskiem obrazowym)
· Kosslyn- Efekt wielkości obiektu- im mniejszy obiekt tym dłuższy czas RT
- Efekt złożoności- im bardziej skomplikowana struktura obiektu tym RT
dłuższe
- Efekt ziarnistości obrazu- aby podać szczegóły jakiegos obiekty, trzeba go sobie w wyobraźni „powiększyć”
· Kosslyn, Ball, Reiser- Efekt odległości- badanie z mapą punktem fiksacji- im większa odległość obiektu od punktu tym RT dłuższe
· Wyjątki( wyklad)
Argumenty przeciw stanowisku obrazowemu:
- tożsamość funkcjonalna nie oznacza tożsamości strukturalnej (Edelman)
- efekt rotacji- badania Kariata, Normana i Kimcha wykazuje ograniczenie powszechności tego prawa. Ludzie nie zawsze dokonują rotacji chcąc porównać obiekty
- Marmor i Zaback- badanie osób niewidomych o wykonanie zadania Coopera i Sheparda. Badani wykorzystywali dotyk. Wykazano efekt liniowy między RT a wielkościa kąta
Również badania Indos- Peterson, Raskos- Ewaldson wykazały możliwą zależność modalności zmysłowej formy wyobrażeniowej
- skaning zalezy od oczekiwań badaczy (instrukcja)
- alternatywne wyjaśnienia efektu odległości, wielkości i złożoności (sądy)
Reprezentacje werbalne
Sylogizm werbalny- zadanie wymagające wyciągania wnioskow z przeslanek
Clark- badanie z sylogizmami werbalnymi- im bardziej skomplikowana konstrukcja w stosunku do przesłanek tym czas odpowiedzi jest dłuższy
« Paradygmat weryfikacji treści zdań- badanym prezentuje się obazek przedstawiający „+” i „*” w przestrzeni. Jeden symbol jest u góry a drugi na dole. Uczestnikom prezentuje się zdanie np. „plus jest nad gwiazdką” a badani musza swierdzic zgodność zdania z obrazkiem
Clark i Chale – najpierw zdanie potem obrazek
McLeeod, Hunt i Mathews- odwrotnie
Im bardziej skomplikowane logicznie i gramatycznie zdanie, tym czas weryfikacji dłuższy
Sternberg- analizował związek miedzy czasem rozwiązywania sylogizmow a zdolnościami przestrzennymi
Teoria podwójnego kodowania Paivio:
Są dwa systemy reprezentacji rzeczywistości
· Niewerbalny (sensoryczny)- 5 podsystemów kodowania danych zmysłowych
- każdy podsystem ma inny język kodowania i odpowiada za inną modalność sensoryczną
- imageny- wszelkie niewerbalne reprezentacje umysłowe, są przetwarzane szybko i równolegle, ponieważ reprezentują struktury holistyczne (całe obiekty, grupy obiektów)
...
msteacher1979