9. Terroryzm
Możliwość uzyskania przez terrorystów broni jądrowej niepokoiła opinię publiczną już od późnych lat sześćdziesiątych, kiedy to poziom międzynarodowego terroryzmu osiągnął apogeum. Rozważano wiele różnych scenariuszy, które tylko uprawdopodobniły te obawy. Sprawdzano, sprzedaż jakich materiałów powinna być kontrolowana, jakie umiejętności muszą posiąść ludzie, chcący zbudować głowicę jądrową, czy wreszcie kto wypożycza z bibliotek książki dotyczące tej problematyki. Z czasem jasne stało się, że budowa bomby nuklearnej nie jest już żadną tajemnicą i jedynie brak dostępu do materiałów rozszczepialnych oraz zaawansowanych technologii może uniemożliwić terrorystom uzyskanie dostępu do najgroźniejszej broni XX wieku. Lata dziewięćdziesiąte przyniosły jednak poważne zagrożenie tej polityce - wraz z upadkiem Związku Radzieckiego nastał kryzys armii a wraz z nim kryzys wojsk jądrowych. Otworzyła się niebywała szansa dla wszelkich grup terrorystycznych - możliwość kradzieży lub kupna gotowej głowicy nuklearnej. Dodatkowo oliwy do ognia dolały doniesienia o zaginionych "walizkach jądrowych" - niewielkich bombach nuklearnych o małej sile wybuchu, które mogły być bez problemu przenoszone przez jedną osobę.
9.1 Możliwości samodzielnej budowy bomby9.2 Bomby walizkowe - charakterystyka i zasady budowy9.3 Proliferacja w krajach byłego ZSRR9.3.1 Sprawa Lebieda9.3.2 Wątek czeczeński
Początek formularza
Szybka nawigacja:
Dół formularza
9.1 Możliwości samodzielnej budowy bomby
Nie ulega wątpliwości, że broń atomowa budowana na potrzeby terrorystów charakteryzowałaby się innymi cechami niż typowe konstrukcje. Przede wszystkim ceniono by możliwie małe rozmiary i łatwość budowy oraz wykorzystanie bardziej dostępnych materiałów. Przyjąć można, że pożądane cechy takiej broni to:
1. Dysponowanie ładunkiem rzędu kiloton.
2. Możliwość wykonania z plutonu niskiej jakości (stosowanego w reaktorach), być może nawet z nieoczyszczonego paliwa reaktorowego.
3. Możliwość zmontowania przez pojedynczą osobę w ciągu kilku tygodni z powszechnie dostępnych materiałów (zakładając, że materiał rozszczepialny został już zabezpieczony).
4. Wystarczająco małe rozmiary, aby można ją było transportować samochodem.
Powyższe cechy są prawdziwe po spełnieniu odpowiednich wymagań. Część z nich nie współgra z sobą (np. duża siła wybuchu i mały rozmiar bomby), inne zupełnie się wykluczają (np. duża siła wybuchu i nieoczyszczone paliwo reaktorowe). Wydaje się mało prawdopodobne, aby w danym przypadku udało się spełnić jednocześnie więcej niż dwa warunki.
Przy ocenie zagrożenia ze strony terrorystów konieczne jest udzielenie odpowiedzi na pytania: jakie technologie są dla nich użyteczne? Jakie rodzaje broni są szczególnie niebezpieczne?
Podstawowym czynnikiem w ocenie niebezpieczeństwa jest rodzaj dostępnego materiału rozszczepialnego oraz jego ilość. W przypadku grupy terrorystycznej problemem jest uzyskanie w ogóle jakiegokolwiek materiału rozszczepialnego - wydaje się mało prawdopodobne, aby organizacja taka miała jakikolwiek wybór co do jego jakości. Państwa byłego Związku Radzieckiego stały się dobrym źródłem substancji rozszczepialnych. Jakość tego materiału nie była wystarczająca do budowy bomby, jednak jego ilość stanowi już wystarczający powód do zmartwień. Obecnie najbardziej palącym problemem jest paliwo jądrowe będące w posiadaniu rosyjskiej marynarki. Paliwo to jest bowiem bardzo wysoko wzbogaconym uranem (lepsza jakość niż uran do celów militarnych), a jego zabezpieczenie w wielu magazynach jest niewystarczające. Pozostaje mieć nadzieje, że w najbliższej przyszłości poradzieckie arsenały zaczną być właściwie chronione i w ten sposób zminimalizowane zostanie ryzyko sprzedaży uranu dla terrorystów.
W dalszej perspektywie poważne ryzyko stanowi dostępność plutonu poprzez komercyjne zakłady reprodukcji paliwa MOX (Mixed Oxide - mieszanka dwutlenków uranu i plutonu). Obecnie ponad sto ton tego pierwiastka zostało w ten sposób odseparowanych - jest to ilość, która wkrótce może przekroczyć poziom światowej produkcji plutonu wojskowego. Materiał ten jest przechowywany w wielu państwach, z czego nie wszystkie są tak samo zainteresowane odpowiednim jego zabezpieczeniem.
Oczywiście najbardziej niebezpieczna jest możliwość uzyskania przez terrorystów dostępu do uranu o jakości wojskowej. Z uwagi na niski poziom emisji neutronów, nie potrzeba wtedy stosowania zaawansowanej techniki, aby zapewnić wysoką sprawność reakcji rozszczepienia i w ten sposób zagwarantować dużą siłę wybuchu.
Urządzenie zbudowane z 40 kg uranu wzbogaconego do 93.5% U-235, wraz z 10 cm karbidowo-wolframowym reflektorem może osiągnąć siłę wybuchu powyżej 10 kt. Należy przy tym zauważyć, że czas gwarantujący 50% szansę całkowitego połączenia ładunków przed detonacją (zakładając, że bomba będzie skonstruowana w technice "działa") wynosi aż 48 milisekund. Wynik taki można uzyskać poprzez zrzucenie rdzenia z wysokości 4.4 metra, dzięki czemu uzyska się wystarczającą prędkość 9 m/s. Jeżeli zaś zamiast siły grawitacji do połączenia ładunków użyje się np. moździerza bez problemu można osiągnąć prędkość 100 m/s.
Broń typu działo w której jako materiał rozszczepialny zastosuje się pluton nie jest jednak dużym zmartwieniem. Taka bomba może wytworzyć wybuch rzędu kilku ton, zatem zniszczenia nie będą znacząco większe niż te, jakie można uzyskać poprzez detonacje materiałów konwencjonalnych. Aby uzyskać większe ładunki głowic jądrowych, konieczne jest skorzystanie ze znacznie bardziej skomplikowanej technologii implozji. Podstawowym warunkiem budowy broni implozyjnej jest posiadanie dużej ilości wysokiej klasy materiałów wybuchowych - jeżeli projekt głowicy nie jest bardzo zaawansowany, potrzebnych może być nawet kilkaset kilogramów.
Wydaje się, że obecnie jak i w najbliższej przyszłości najbardziej prawdopodobny wydaje się dostęp grup terrorystycznych do plutonu o niskiej jakości (paliwo reaktorowe). Biorąc pod uwagę zmienny poziom samoczynnych rozszczepień w tym materiale oraz ograniczone możliwości techniczne szybkiego połączenia do masy nadkrytycznej, powstaje bardzo wysokie ryzyko predetonacji. W takim przypadku krytyczną rolę odgrywa czas wstawienia rdzenia. W przypadku techniki łączenia przez wstawianie (działo) zawsze wartość s (gęstość wydrążonej kuli przed połączeniem do gęstości masy krytycznej) jest bardzo mała - innymi słowy różnica pomiędzy gęstościami jest niewielka i co za tym idzie jeżeli połączenie nie zajdzie odpowiednio szybko nastąpi predetonacja (masa krytyczna zostanie osiągnięta przed pełnym wstawieniem rdzenia). Jeżeli jednak zapewni się odpowiednio mały czas wstrzeliwania rdzenia można uzyskać ładunek rzędów setek ton.
Wbrew niektórym publikacjom wydaje się nieprawdopodobne, aby grupie terrorystycznej udało się skonstruować prawdziwy system sferycznej implozji. Zaprojektowanie i wykonanie odpowiedniego systemu soczewek jest zadaniem zbyt skomplikowanym. Należy jednak pamiętać, że aby uzyskać niski stopień kompresji rdzenia nie trzeba sięgać po system sferyczny.
Rozważmy jednowymiarowy (implozja liniowa), dwuwymiarowy (implozja cylindryczna) oraz trójwymiarowy (implozja sferyczna) system implozyjny. Jeżeli delta będzie oznaczała zmianę rozmiarów rdzenia (tj. promienia lub długości) wzdłuż n-wymiarowej (1,2 lub 3) osi kompresji, to stopień kompresji C wyrazić można wzorem:
C = (r0/(r0 - delta))n
Przy niewielkim stopniu kompresji, równanie można także zapisać w postaci:
C = n*(delta/r0) + 1
Jak więc widać w tym przypadku stopień kompresji jest wprost proporcjonalny do zmiany (redukcji) rozmiarów rdzenia delta oraz liczby osi kompresji n. Zakładając, że delta jest dla danej bomby stałe, łatwo zauważyć, że szybkość kompresji materiału w przypadku implozji sferycznej (n=3) jest trzykrotnie szybsza niż w przypadku implozji liniowej (n=1), jednak tylko 50% szybsza w przypadku implozji cylindrycznej (n=2). Różnice te są znaczące, nie wykluczają jednak możliwości wykorzystania kompresji jedno- lub dwuwymiarowej. Wydaje się, że system taki, odpowiednio szybki aby nie dopuścić do predetonacji, może zostać wykonany przez terrorystów.
Uzyskany materiał znajdował się będzie prawdopodobnie w postaci tlenku plutonu, być może jako MOX. Jeżeli substancja znajdowałaby się w postaci oczyszczonego tlenku, mogłaby zostać bezpośrednio użyta do produkcji bomby. Jeżeli byłoby to natomiast paliwo reaktorowe, przetworzone lub nie, konieczna byłaby dalsza separacja chemiczna. Odpowiednio doświadczona grupa, potrafiąca przeprowadzić chemiczne procesy oczyszczania, potrafiłaby prawdopodobnie sprowadzić materiał do postaci metalu, który byłby bardziej odpowiedni do konstrukcji bomby.
Ponieważ zawartość plutonu w PuO2 jest dużo niższa niż w postaci metalu, potrzebne byłoby znacznie więcej tlenku aby uzyskać odpowiednią ilość materiału. Ilość ta jest zależna od stopnia zagęszczenia tlenku plutonu. Chociaż gęstość kryształu PuO2 wynosi 11.2 g/cm3, powszechnie występujący dwutlenek w postaci proszku ma gęstość 3-4 g/cm3 (a czasami nawet mniej). Podniesienie tej wartości do 5-6 g/cm3 wymaga zagęszczania pod wysokim ciśnieniem.
Dodatkową trudność stanowi fakt, iż fala implozyjna jest o wiele mniej efektywna w kompresji niejednorodnych materiałów. Zjawisko to związane jest z różną temperaturą osiąganą podczas dużych zmian objętości. Jednakże ciśnienie wywołane silną falą uderzeniową jest tak duże, że możliwe staje się w przybliżeniu osiągnięcie gęstości kryształu. Zakładając, że udało się zwiększyć gęstość materiału do 5 g/cm3 za pomocą wysokiego ciśnienia oraz do 10 g/cm3 w trakcie implozji, wtedy bez zastosowania reflektora wystarczy około 50 kg dwutlenku plutonu do budowy bomby. Przy wykorzystaniu łatwo dostępnego reflektora (kilka centymetrów żelaza lub grafitu), ilość tę można zredukować do 25-30 kg. Biorąc dodatkowo pod uwagę masę niezbędnych materiałów wybuchowych, tego typu bomba (z reflektorem) ważyłaby około tony.
Użycie plutonu pod postacią metalu w wyraźny sposób ogranicza ilość potrzebnego materiału rozszczepialnego i prowadzi do zmniejszenia rozmiarów bomby. W takim przypadku wystarczy około 10 kg plutonu, przy założeniu że zastosowany zostanie odpowiednio dobry reflektor. Tego typu broń może ważyć zaledwie 200 kg.
Biorąc pod uwagę, iż detonacja nastąpi przed całkowitym zakończeniem kompresji, symetryczność systemu implozyjnego nie jest czynnikiem warunkującym sukces. Szybka implozja materiału rozszczepialnego, nawet jeżeli niedoskonała (tzn. nie uda uzyskać się idealnie płaskiej lub cylindrycznej fali uderzeniowej), może wystarczyć do odpowiedniej kompresji rdzenia. Należy przy tym pamiętać, że w takim wypadku masa materiału rozszczepialnego powinna być zbliżona do masy krytycznej tak, aby zapobiec poważnym zniekształceniom jakie mogą powstać przy wysokim stopniu kompresji. To z kolei oznacza konieczność pracy nad bombą o masie bliskiej krytycznej, co jest bardzo niebezpieczne.
9.2 Bomby walizkowe - charakterystyka i zasady budowy
Najmniejszą możliwą bombę atomową stanowić będzie masa krytyczna plutonu (lub uranu U-233) o maksymalnej gęstości w normalnych warunkach. Bez reflektora, kula plutonu Pu-239 w odmianie alotropowej alfa waży 10.5 kg i ma średnicę 10.1 cm.
Jednak kula taka nie spowoduje wybuchu, ponieważ nie dojdzie do niekontrolowanej reakcji rozszczepienia. Potrzebna jest masa większa od krytycznej - wystarczy już 1.1 masy krytycznej aby spowodować eksplozję o sile wybuchu 10-20 ton. Ładunek taki wydaje się niewielki w porównaniu z kilo- czy megatonami osiąganymi przez "normalne" głowice jądrowe, jednak jest wyraźnie większy od siły wybuchu jaki można uzyskać w wybuchach materiałów konwencjonalnych. Ponadto nawet niewielka eksplozja atomowa emituje poważną dawkę promieniowania przenikliwego. Dla przykładu, wybuch nuklearny o sile zaledwie 20 ton wytwarza niebezpieczne promieniowanie 500 rem 400 metrów od miejsca eksplozji, natomiast 300 m to promień 100% śmiertelności (ekspozycja na 1350 rem).
Kula o masie 1.2 masy krytycznej może wytworzyć 100 tonową eksplozję, a przy 1.35 masy krytycznej osiągnąć można siłę wybuchu 250 ton. W tym momencie, jeżeli dostępna jest odpowiednio zaawansowana technika, można skonstruować urządzenie o wzmożonej sile wybuchu (materiał fuzyjny w centrum rozszczepialnej kuli), dzięki czemu bez konieczności zwiększania ilości materiału rozszczepialnego wytworzyć można 1 kt eksplozję.
Nie należy zapominać, że ilość materiału wystarczająca do osiągnięcia masy krytycznej zależy od jego gęstości oraz typu użytego reflektora. System implozji może znacznie zwiększyć gęstość materiału rozszczepialnego, w ten sposób zmniejszając ilość materiału potrzebnego do osiągnięcia masy krytycznej (zmniejsza się długość tzn. średniej swobodnej ścieżki). Także zastosowanie efektywnego reflektora w znaczny sposób zmniejsza liczbę straconych neutronów, równocześnie redukując masę konieczną do wywołania niekontrolowanej reakcji rozszczepienia. Należy przy tym pamiętać, że zastosowanie systemu implozyjnego (składającego się m.in. z grubej sfery materiału wybuchowego otaczającej rozszczepialny rdzeń) lub reflektora znacznie zwiększa masę i rozmiary głowicy.
Wyjątkiem jest możliwość zastosowania jako reflektora cienkiej warstwy berylu (o grubości nie większej niż promień rdzenia). Rozwiązanie takie pozwala na zredukowanie całkowitej masy bomby, chociaż nieuniknione staje się zwiększenie średnicy urządzenia. Warstwa berylu o grubości kilku centymetrów pozwala na zmniejszenie niezbędnej ilości plutonu o 40-60% grubości reflektora, a ponieważ stosunek gęstości tych materiałów wynosi 10:1, stosując reflektor berylowy można zmniejszyć masę bomby o kilka kilogramów. W pewnym momencie dalsze zwiększanie grubości reflektora zaczyna zwiększać masę całkowitą (objętość, a co za tym idzie masa, zwiększa się z sześcianem promienia) - jest to punkt minimalnej masy całkowitej dla danego systemu rdzeń/reflektor.
Można więc przyjąć, że najlżejsze rozwiązanie o małej sile wybuchu będzie się składało z dobrej klasy materiału rozszczepialnego (Pu-239 lub U-233), ograniczonego systemu implozyjnego (wystarczającego jedynie do zainicjowania reakcji) oraz cienkiej warstwy reflektora berylowego.
Spróbujmy teraz ocenić minimalną masę takiego urządzenia. Masa krytyczna plutonu w odmianie alotropowej alfa wynosi 10.5 kg - potrzebne jest jednak dodatkowe 20-30% aby wytworzyć eksplozję o znaczącej sile wybuchu, co razem daje około 13 kg. Warstwa berylu może zredukować masę plutonu o kilka kilogramów, jednak konieczny materiał wybuchowy, system inicjujący (zapalnik), obudowa itp. podniesie minimalną masę do około 10-15 kg (bliżej 15 kg).
Ponieważ nie ma możliwości zweryfikowania informacji dotyczących radzieckich urządzeń tego typu, warto przyjrzeć się rozwiązaniom amerykańskim.
Opisane powyżej urządzenie zapewne w dużej mierze odpowiada budowie głowicy W-54. Była to najlżejsza głowica kiedykolwiek zbudowana w Stanach Zjednoczonych - jej minimalna masa wynosiła 23 kg, a siła wybuchu wahała się w zakresie od 10 ton do 1 kt (zależnie od wersji). W-54 miała owalny kształt o krótszej osi 27.3 cm a osi dłuższej 40 cm. Egzemplarze przetestowane 15 października (test Hamilton) i 29 października (Humboldt) 1958 roku ważyły zaledwie 16 kg - ich masa była zatem zbliżona do minimalnej, jaką może osiągnąć bomba atomowa. Przetestowane urządzenia miały osie o długościach 28 cm i 30 cm. Sprawia to, że W-54 była prawdopodobnie najmniejszą głowicą na świecie wykorzystującą system implozji sferycznej. W-54 wykorzystywano w przenośnych wyrzutniach piechoty David Crockett.
W-54 była wystarczająco niewielka, aby została użyta w roli bomby walizkowej. Jednak w Stanach Zjednoczonych zaprojektowano głowicę specjalnie ku temu celowi - przenoszoną przez jednego człowieka Mk-54 SADM (Small Atomic Demolition Munition). Bomba ta zawierała w sobie wersję W-54, jednak całe urządzenie było znacznie cięższe i większe. Zostało wykonane w postaci cylindra o wymiarach 40 x 60 cm oraz wadze 68 kg (waga samej głowicy wynosiła zaledwie 27 kg). Chociaż Mk-54 nazywano "bombą walizkową", nie było to urządzenie tego typu. Wniosek taki nasuwa się zwłaszcza, gdy weźmie się pod uwagę jej dużą masę.
Prawdopodobnie także w Rosji konstruowano tego typu rozwiązania (patrz punkt 9.3). Według informacji byłych wysokich urzędników państwowych, radzieckie odpowiedniki W-54 charakteryzowały się stosunkowo niewielkimi rozmiarami - mieściły się w walizce o wymiarach 60 x 40 x 20 cm. Zmieszczenie głowicy atomowej w tak niewielką skrzynkę wymagałoby budowy urządzenia o mniejszych wymiarach niż W-54. Jest to jednak możliwe - konieczne byłoby zastosowanie mniej zaawansowanego systemu implozji liniowej. Głowice tego typu zostały zaprojektowane i były wykorzystywane w nuklearnych pociskach artyleryjskich.
Koncepcja implozji liniowej zakłada, że materiał rozszczepialny ukształtowany jest w formie owalu, który jest następnie deformowany przez falę implozyjną do postaci kuli. Materiały wybuchowe rozmieszczone są w końcach urządzenia (walizki) i są oczywiście inicjowane równocześnie. Gdy materiał zostaje formowany do postaci kuli, zwiększa się jego gęstość zmieniając tym samym masę podkrytyczną w nadkrytyczną.
Taki model prawdopodobnie wymaga zastosowania większej ilości materiałów rozszczepialnych i wybuchowych, jednak ostateczne wymiary są zredukowane w porównaniu do rozwiązania ze sferycznym systemem implozji. W Stanach Zjednoczonych wykorzystano takie podejście przy konstrukcji atomowych pocisków artyleryjskich o średnich 203 mm (8 cali) i 155 mm (6.1 cala). Istnieją także dokumenty wskazujące, że zmontowano również wersję zaledwie 105 mm (4.1 cala).
9.3 Proliferacja w krajach byłego ZSRR
9.3.1 Sprawa Lebieda
Kilka lat temu były rosyjski sekretarz Rady Bezpieczeństwa generał Aleksandr Lebied zszokował opinię publiczną oświadczeniem, że rząd Rosji nie może doliczyć się ponad stu małych głowic jądrowych (ADM - Atomic Demoltion Munitions; tzw. "walizki jądrowe"), które zostały stworzone jeszcze za czasów Zimnej Wojny. Lebied informację tę przedstawił w maju 1997 roku na zamkniętym posiedzeniu, na którym uczestniczyli także przedstawiciele amerykańskiego Kongresu. Trzy miesiące później sprawa ujrzała światło dzienne, gdy Lebied potwierdził swoje rewelacje w wywiadzie przeprowadzonym dla magazynu 60 minut nadawanego na kanale CBS. Początkowo Rosjanie oświadczyli, że zarzuty Lebieda są bezpodstawne, ponieważ cała rosyjska broń atomowa jest zabezpieczona i znajduje się pod ścisłą kontrolą. Przedstawiciele dowództwa poszli nawet dalej zaprzeczając, że broń taka w ogóle istniała - twierdzono, że jej skonstruowanie byłoby zbyt kosztowne, a waga całego urządzenia uniemożliwiałaby jego praktyczne zastosowanie. Wkrótce jednak tezy Lebieda zostały poparte przez oświadczenie Aleksieja Jabłokowa, byłego doradcy prezydenta Jelcyna, który zeznał 2 października 1997 roku przez podkomisją Kongresu, że jest "absolutnie pewny", że wykonanie ADM zostało zlecone przez KGB w latach siedemdziesiątych.
Skoordynowana kampania władz rosyjskich mająca na celu zdyskredytowanie Lebieda i Jabłokowa oraz przekonanie opinii międzynarodowej, że Związek Radziecki nie posiadał "walizek jądrowych" nie przyniosła spodziewanych efektów, ponieważ składane oświadczenia i wyjaśnienia były często niespójne i nieścisłe. Nie był to także pierwszy skandal związany z bezpieczeństwem postradzieckiego arsenału walizek nuklearnych. W 1995 roku media rosyjskie informowały, że separatyści czeczeńscy mogą być w posiadaniu tego typu broni. Natomiast w roku 1996, Centrum Nieproliferacji Instytutu Monterey otrzymało potwierdzenie od doradcy rosyjskiego prezydenta, że nieokreślona liczba małych bomb została skonstruowana w latach siedemdziesiątych na potrzeby KGB. Oczywiście fakty te nie potwierdzają doniesień Lebieda, jednak pozwalają przypuszczać, że rosyjskie władze nie są całkowicie szczere w tym temacie.
OSKARŻENIA LEBIEDA
W wywiadzie dla programu 60 minut Lebied potwierdził, że podczas Zimnej Wojny wytworzono głowice jądrowe niewielkich rozmiarów na potrzeby specnazu - oddziałów specjalnych radzieckiego wywiadu wojskowego GRU (Gławnoje Razwiedywatielnoje Uprawlenije - Główny Zarząd Wywiadowczy). Urządzenia miały zostać użyte w akcjach dywersyjnych na dalekich tyłach wroga. Lebied oświadczył, że został poinformowany o istnieniu tego typu broni we wrześniu 1996 roku, kiedy pełnił funkcję sekretarza Rady Bezpieczeństwa Rosji. Według jego wiedzy, bomby takie mogły być przenoszone w walizkach o rozmiarach 60x40x20 centymetrów. Według słów generała, urządzenia dysponowały ładunkiem około 1 kt, były "łatwe w transporcie" i mogły być "aktywowane przez jedną osobę". Lebied dodał, że były "idealną bronią nuklearnego terroru". Ponieważ istniały obawy, że niektóre blokady elektroniczne, mające nie dopuścić do nieautoryzowanego użycia, nie działały, Lebied zarządził kompleksową inwentaryzację. Wkrótce potem (18 października 1996) został zdymisjonowany przez prezydenta Jelcyna.
Podczas wywiadu Lebied powiedział, że potrzebne jest przeprowadzenie "bardzo szczegółowego śledztwa", ponieważ oddziały specnazu były rozlokowane wzdłuż całej granicy ZSRR i część z walizek mogła po upadku Związku Radzieckiego pozostać na terenie byłych republik. Lebied stwierdził, że przede wszystkim trzeba znaleźć odpowiedź na pytanie "ile takich walizek pozostało na obszarze Rosji i innych krajów Wspólnoty Niepodległych Państw".
REAKCJA WŁADZ: KRYTYKA I ZAPRZECZENIE
Oficjalną reakcją władz rosyjskich na rewelacje Lebieda było zaprzeczenie wszystkiemu. 5 sierpnia 1997 roku, jeszcze przed emisją 60 minut premier Wiktor Czernomyrdin określił twierdzenia generała jako "czysty absurd". Czernomyrdin zapewnił, że cała rosyjska broń jądrowa jest przeliczona i znajduje się pod kontrolą. Dodał także, że jest "całkowicie niemożliwe", aby jakakolwiek głowica została pozostawiona w którejś z byłych republik radzieckich. Oficjalny dziennik rządowy, Rossijskaja Gazeta, poszła nawet dalej, oświadczając, że "fantazje takie mogą być wytworem jedynie chorej wyobraźni". 10 września 1997 Minister Energii Atomowej zaprzeczył oświadczeniu Lebieda twierdząc, iż "rosyjski system broni jądrowej zapewnia bezpieczne przechowywanie głowic nuklearnych pod pełną kontrolą i sprawia, że jakikolwiek nieautoryzowany transport ich jest niemożliwy". Rzecznik prasowy prezydenta Jelcyna - Siergiej Jastrzembski, który odpowiedzialny był także za politykę zagraniczną pałacu prezydenckiego zasugerował, że poprzez swoje kontrowersyjne wypowiedzi Lebied może po prostu próbować zwrócić na siebie uwagę. "Lebied próbuje przypomnieć siebie opinii publicznej", konkluduje Jastrzembski.
Także szereg mniej wpływowych moskiewskich autorytetów szybko zaprzeczyło rewelacją Lebieda. W wywiadzie udzielonym agencji ITAR-TASS, dyrektor Instytutu Studiów Strategicznych, Siergiej Oznobiszew określił zarzuty generała jako "pozbawione logiki". Oznobiszew oświadczył, że Lebied jako dowódca wojsk spadochronowych, "nigdy nie był zaznajomiony z sytuacją na polu broni jądrowej Związku Radzieckiego i Rosji". Dyrektor powtórzył także często powtarzane wyjaśnienie działań Lebieda, określając je jako "posunięcia wyłącznie polityczne", mające na celu zwrócenie na niego uwagi.
10 września 1997 roku, dziennik Niezawismaja Gazeta zacytował anonimowe źródło w Dowództwie Operacji Wywiadowczych GRU, które całkowicie zaprzeczyło istnieniu "walizek zawierających urządzenie nuklearne". Informator gazety stwierdził, że chociaż głównym zadaniem specnazu jest przeprowadzanie akcji sabotażowych, to oddziały te nigdy nie miały wykorzystywać do tego celu broni jądrowej a wyłącznie konwencjonalne materiały wybuchowe. "Nie jesteśmy oddziałem samobójców", podsumował oficer. Informacje uzyskane od tajemniczego informatora nie bardzo pasowały jednak do oficjalnego stanowiska rządu, który chociaż dementował sensacje Lebieda, nie twierdził, że walizki atomowe nigdy nie istniały a jedynie, że cała rosyjska broń atomowa znajduje się pod całkowitą kontrolą.
Podczas gdy oświadczenie gen. Lebieda przyjęto ze sceptycyzmem i niedowierzaniem w Rosji, w Waszyngtonie spotkały się one z bardziej przychylnym przyjęciem. Kongresman Curt Weldon, przewodniczący podkomisji ds. badań i rozwoju technologii wojskowych, zauważył, że Lebied przedstawił swoje spostrzeżenia w maju 1997 roku na zamkniętym posiedzeniu z delegacją kongresmanów. Weldon argumentował, że jeżeli Lebielowi zależało na uwadze opinii publicznej mógł już wtedy upublicznić swoje informacje. Na wspólnym posiedzeniu Lebied poinformował delegację, że udało mu się potwierdzić produkcję 132 urządzeń, jednak może doliczyć się tylko 48. Gdy kongresmani spytali się co się podziało z pozostałymi 84 bombami, Lebied miał odpowiedzieć: "Nie mam pojęcia". Weldon stwierdził na łamach The Washington Post, że nie widzi "powodów dlaczego [Lebied] miałby zmyślić tą historię".
Na przesłuchaniu podkomisji badającej informacje Lebieda, Weldon potwierdził, że spotkanie z generałem było inspirowane przez członków delegacji, a problem walizek atomowych był tylko jednym z omawianych tematów. Zgodnie ze słowami kongresmana cała sprawa ujrzała światło dzienne po publikacji sprawozdania ze spotkania, które zostało przekazane także prasie.
Należy jednak pamiętać, że Lebied nie jest politycznym nowicjuszem - mógł więc umyślnie upublicznić sprawę w taki sposób, zamiast po prostu wydać oświadczenie dla prasy. Dlatego też sam Weldon nie wykluczył całkowicie możliwości politycznej inspiracji całej sprawy. Należy pamiętać, że kongresman niejednokrotnie występował z krytyką polityki administracji Clintona względem Rosji. Weldon uważał, że prezydent wykorzystywał "autorytet stanowiska do stworzenia mylnego złudzenia stabilizacji w Rosji". Krytykował także władze rosyjskie za "całkowite zaprzeczanie faktów, co do których wiemy, że są prawdziwe". Administracja Clintona, dla odmiany, przyjęła wręcz przeciwne stanowisko co do całej sprawy. W oficjalnym oświadczeniu wydanym przez Departament Stanu, rzecznik James Foley oświadczył: "Rząd Rosji zapewnił nas, że poziom kontroli nad arsenałem nuklearnym jest wystarczający oraz, że zaangażowano właściwe siły ochrony do zabezpieczenia tego uzbrojenia. Władze Rosji zagwarantowały nam, że nie ma powodu do niepokoju. Wierzymy w gwarancje, jakie otrzymaliśmy".
Jak więc widać cała sprawa ogniskuje starcia polityczne zarówno w Waszyngtonie jak i w Moskwie. To znacznie utrudnia obiektywną ocenę informacji uzyskanych od generała Lebieda.
POMOC TOWARZYSZA BRONI?
Wkrótce udało się uzyskać częściowe potwierdzenie opowieści Lebieda. Jeden z byłych członków Rady Bezpieczeństwa, Władymir Denisow, powiedział 13 września agencji Interfax, że był szefem specjalnej komisji powołanej przez Lebieda do sprawdzenia rozlokowania poradzieckich walizek jądrowych. Demisow oświadczył, że komisja została utworzona 23 lipca 1996 w odpowiedzi na niepokojące raporty mówiące, że separatyści czeczeńscy mogli uzyskać dostęp do tego typu broni. Zadaniem komisji Denisowa było sprawdzenie, czy walizki znajdowały się w magazynach rosyjskich sił zbrojnych, przesłuchanie specjalistów wyszkolonych w ich obsłudze oraz zbadanie, czy podobne urządzenia mogą być nielegalnie zmontowane.
Do września 1996 roku, Denisow ustalił, że żadna jednostka wojsk rosyjskich nie posiadała na uzbrojeniu walizek. Komisja doszła do wniosku, że jak większość nuklearnych pocisków taktycznych lądowego bazowania, tak i bomby walizkowe były składowane w jakimś centralnym magazynie. Denisow zastrzegł jednak "że nie udało się ustalić, czy podobnie postąpiono z uzbrojeniem radzieckich oddziałów rozmieszczonych na obszarze obecnych członków WNP". Nie ma jednak dowodów, które pozwalałyby przypuszczać, że tak się nie stało.
Nie można traktować Denisowa jako całkowicie niezależnego źródła informacji. Denisow był od samego początku zastępcą Lebieda, a po jego dymisji także on odszedł ze służby. Dlatego wypowiedzi Denisowa można rozpatrywać w charakterze próby wsparcia swojego byłego szefa.
NIEOCZEKIWANE POTWIERDZENIE
Wkrótce po oświadczeniu Lebieda, jeden z byłych doradców Jelcyna potwierdził prawdziwość informacji generała. Aleksiej Jabłokow, były doradca ds. środowiska, ujawnił w liście datowanym na 22 września 1997 do dziennika Nowaja Gazeta, że spotkał naukowców, którzy zaprojektowali walizkową broń jądrową, potwierdzając w ten sposób, że takie urządzenia istniały. W liście oraz w późniejszym wywiadzie telewizyjnym, Jabłokow oświadczył, że uzbrojenie tego typu nie było przeznaczone dla specnazu, tylko dla cywilnych służb specjalnych - KGB. Były doradca dodał, że ponieważ urządzenia takie były wyposażeniem KGB, nie zostały "zinwentaryzowane w Ministerstwie Obrony" i "mogły nie zostać wliczone w całość naszego arsenału jądrowego". Jabłokow podkreślił, że Stany Zjednoczone zbudowały podczas Zimnej Wojny podobną broń - określaną tam mianem "bomby plecakowej".
Oświadczenie Jabłokowa w dużej mierze potwierdza wcześniejsze zeznania Lebieda. Jednak zauważyć można kilka nieścisłości - przede wszystkim brak zgodności co do przeznaczenia bomb walizkowych (według Lebieda miały stanowić uzbrojenie GRU, według Jabłokowa - KGB). Pomimo tego wypowiedzi Jabłokowa nie mogą zostać po prostu przemilczane - brak związków z Lebiedem oraz jasnych motywów politycznych zwiększają jedynie prawdziwość jego oświadczenia.
KAMPANIA ZAPRZECZEŃ
Dzień po ukazaniu się oświadczenia Jabłokowa, rzecznik prasowy rządu Igor Szabdurasulow powtórzył, że informacje o niewystarczającej kontroli technologii nuklearnych są "całkowicie bezpodstawne". Szabdurasulow powiedział, że wszystkie materiały jądrowe znajdują się pod kontrolą wojska lub Ministerstwa Energii Atomowej. Rzecznik zasugerował także, że osobom podnoszącym takie tematy zależy najwidoczniej na utrudnieniu pozycji negocjacyjnej w dopiero co rozpoczętej dziewiątej sesji komisji Gore-Czernomyrdin. Komisja ta często omawiała tematy bezpieczeństwa jądrowego.
Prokomunistyczny dziennik Prawda opublikował 24 września artykuł podważający prawdziwość zarzutów Lebieda i Jabłokowa. W tekście cytowano Gieorgija Kaurowa, rzecznika Ministerstwa Energii Atomowej, który zaprzeczał twierdzeniom obyu byłych urzędników. Kaurow przyznał, że stworzenie bomby atomowej o małych rozmiarach jest technicznie możliwe oraz potwierdził, że w Stanach Zjednoczonych tworzono takie urządzenia, jadnak zaprzeczył oskarżeniom Lebieda i Jabłokowa określając je jako "obliczone na zwrócenie na nich uwagi". Kaurow określił Jabłokowa jako "miernego specjalistę", który jest tylko "ekspertem od ssaków morskich" i nie ma odpowiedniej wiedzy, aby wypowiadać się w temacie broni jądrowej. Kaurow podsumował, że Jabłokow powinien "zainteresować się tym na czy się zna - ekologią - która za jego czasów mocno podupadła".
Spośród całej fali krytyki, na uwagę zasługuje oświadczenie wydane przez Ministerstwo Obrony, a opublikowane 25 września. Generał porucznik Igor Walynkin, szef XII Zarządu Głównego, odpowiedzialnego za zabezpieczenie i składowanie broni jądrowej, podjął się próby przekonania dziennikarzy o odpowiednim poziomie ochrony rosyjskiego arsenału jądrowego. Walynkin podkreślił, że absolutnie wszystkie głowice jądrowe wojsk rosyjskich znajdują się w magazynach XII Zarządu. Generał oświadczył, że w związku z przemianami w Rosji oraz niestabilną sytuacją, na początku lat dziewięćdziesiątych wszystkie taktyczne głowice nuklearne, włączając w to miny i pociski artyleryjskie, zostały przebazowane z magazynów poszczególnych jednostek do centralnych składów nadzorowanych przez XII Zarząd. Krok ten został podjęty, aby zwiększyć bezpieczeństwo składowanego arsenału i uniemożliwić terrorystom dostęp do niego.
Walynkin wyjaśnił, że centralne magazyny są chronione i nadzorowane przez specjalny personel jego Zarządu. Wyłącznie upoważnieni oficerowie mają bezpośredni dostęp do broni, a obecne przepisy dopuszczają przebazowanie głowic jedynie na rozkaz dowódcy XII Zarządu, którego polecenie musi być potwierdzone przez Szefa Sztabu Generalnego. Magazyny mogą zostać otwarte wyłącznie w obecności dowódcy danego ośrodka i dwóch innych oficerów. Prace serwisowe przy uzbrojeniu są szczegółowo regulowane przepisami. Według Walynkina biorąc to wszystko pod uwagę, niemożliwe jest aby jakakolwiek głowica zniknęła bez śladu w dokumentach a pomysł, że broń została skradziona lub zgubiona określił jako "nierealny". Generał podkreślił, że od chwili utworzenia XII Zarządu 50 lat temu nie wydarzył się żaden wypadek związany z radziecką czy rosyjską bronią jądrową.
Odnosząc się do tematu "bomb walizkowych", Walynkin przyznał, że jest techniczne możliwe zbudowanie takich urządzeń. Jednocześnie zaprzeczył, aby Związek Radziecki czy Rosja kiedykolwiek stworzyła takie uzbrojenie. Walynkin zaznaczył, że utrzymanie takich bomb w gotowości bojowej byłoby zbyt drogim przedsięwzięciem, ponieważ konieczna byłaby wymiana "rdzenia nuklearnego" co trzy miesiące. Nawet Stany Zjednoczone, powiedział Walynkin, nie stać byłoby na utrzymanie takich urządzeń. Generał podkreślił, że małe głowice jądrowe jakie Rosja posiada - pociski artyleryjskie i miny - są przeliczone i znajdują się pod ścisłą kontrolą, a ich "demontaż następuje zgodnie z harmonogramem". Ich rozmiary i waga uniemożliwiają przenoszenie w "małych walizkach" co powoduje, że ich kradzież jest mało prawdopodobna, dodał Walynkin.
Odpowiadając na oświadczenie Jabłokowa, jakoby bomby walizkowe zostały stworzone na zamówienie KGB, Walynkin powiedział, że cała broń atomowa wytwarzana w Związku Radzieckim a potem w Rosji była kierowana z zakładów montażowych bezpośrednio do XII Zarządu. Generał zaznaczył, że jest niemożliwe aby stworzono specjalne linie montażowe specjalnie na potrzeby KGB. Według Walynkina inne agencje państwowe, jak Federalna Służba Bezpieczeństwa (następca II,IV,V i VII Wydziału KGB) czy jednostki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych nie mają bezpośredniego dostępu do broni jądrowej i pomogają jedynie w zabezpieczaniu ośrodków jej składowania.
Wkrótce po oświadczeniu Walynkina, Tatiana Samolis, rzecznik prasowy Służby Wywiadu Zagranicznego (SVR - kolejny następca KGB, tym razem I Wydziału) zadeklarowała, że jej agencja "nie posiada informacji" o bombach walizkowych. Władymir Kriuczkow, były szef KGB, określił zarzuty jako "kompletny nonsens" twierdząc, że nigdy nie było potrzeby aby KGB dysponowało bronią jądrową. Generał porucznik Wiaczesław Romanow, szef Narodowego Centrum Redukcji Zagrożenia Nuklearnego, powiedział, że małe bomby atomowe "to mit". Romanow, którego centrum podlega pod Sztab Generalny i jest odpowiedzialne za monitorowanie wdrażania postanowień układów rozbrojeniowych, dodał, że minimalna waga głowicy jądrowej to około 200 kg. Według niego absurdem jest twierdzenie, że jedna osoba mogłaby przenieść urządzenie do celu i je zdetonować.
Tego samego dnia Iwan Rybkin, następca Lebieda na stanowisku szefa Rady Bezpieczeństwa, ogłosił, że w archiwach nie istnieją "żadne dokumenty" związane z nuklearnymi walizkami. Rybkin podkreślił, iż jego biuro "nic nie wie" o istnieniu małych głowic jądrowych, które mogłyby zostać wykorzystane przez rosyjskie jednostki specjalne. Podczas wywiadu dla telewizji publicznej ORT Wiktor Michajłow, minister energii atomowej, stwierdził: "Mogę jednoznacznie powiedzieć, że [takie głowice] nigdy nie istniały". Borys Kostenko, rzecznik prasowy FSB, podsumował przed kamerami: "Federalna Służba Bezpieczeństwa nie dysponuje informacjami o tym, jakoby KGB dysponowało uzbrojeniem jądrowym tego typu - to jest super małymi ładunkami w postaci skrzynek atomowych".
SZCZEROŚĆ PO ROSYJSKU
Trzeba przyznać, że chociaż władze rosyjskie robiły co mogły, aby uwiarygodnić swoje stanow...
jacho66