Klasycy socjologii oraz najważniejsze terminy współczesnej socjologii
1. KLASYCY SOCJOLOGIII
Auguste Comte (1798 - 1857) - twórca socjologii oraz terminu "pozytywizm"
Pozytywizm opiera się na:
- wiedzy "realnej", dostępnej poprzez umysł człowieka
- faktach, które można zweryfikować empirycznie i naukowo udowodnić, znajdujące się w sferze materialnej
- pozytywnym programie, który proponuje przezwyciężanie problemów nie angażując się w konflikt, ale współpracę
Klasyfikacja nauk:
* nauki ogólne - stosunkowo proste i najmniej przydatne w praktyce (matematyka)
* nauki szczegółowe - duży stopień złożoności, bardzo przydatne w praktyce (socjologia, psychologia)
Podział socjologii:
a) statyka społeczna - teoria porządku społecznego
- rodzina - pierwotny czynnik socjalizujący jednostkę, poprzez nią nabywa ona normy zachowań potrzebne do funkcjonowania w społeczeństwie
- praca - dająca jednostce poczucie bezpieczeństwa, sprzyjająca nabyciu przez nią szeregu indywidualnych uzdolnień i talentów
- język - środek komunikacji społecznej, cecha wyróżniająca człowieka pośród innych przedstawicieli świata ożywionego
- państwo - obok rodziny podstawowa forma zrzeszenia jednostek, wymuszającą współpracę jednostek z natury nastawionych egoistycznie
- religia - obok rodziny wyznacza wzorce zachowań jednostek, niezbędna dla właściwego funkcjonowania społeczeństwa
b) dynamika społeczna - teoria postępu społecznego przejawiająca się w trzech stadiach rozwoju
- stadium teologiczne - najbardziej prymitywna forma poznania, przedstawia wszystkie zjawiska jako efekt działania sił nadprzyrodzonych
- stadium metafizyczne - elementy nadprzyrodzone są tutaj zastąpione pewnymi bytami albo siłami abstrakcyjnymi, które mogą wywoływać określone zjawiska
- stadium pozytywne - wszelkie zjawiska próbuje się wyjaśniać naukowo odrzucając wszelkie odniesienia do cech nadprzyrodzonych czy też metafizycznych. Postęp nauki pozwala coraz głębiej i szerzej sięgać w genezę różnych zdarzeń
Podstawowe funkcje socjologii:
- funkcja diagnostyczna - dostarczanie wiedzy o rzeczywistości społecznej
- funkcja ideologiczna - wyjaśnianie zjawisk społecznych w oparciu o wprowadzone samodzielnie elementy wartościujące celem ukształtowania właściwego nastawienia odbiorcy do opisywanych zjawisk
- funkcja prognostyczna - przewidywanie przyszłych wydarzeń w oparciu o występujące już zjawiska, które mają wywołać określone następstwa
Cztery metody badawcze socjologii:
* metoda obserwacyjna - pozbawione wszelkich odniesień do teorii społecznych badanie zachowań jednostek w danej sytuacji
- metoda eksperymentalna - eksperymentalna weryfikacja faktów
- metoda porównawcza - porównywanie podobnych zjawisk w tym samym czasie
- metoda historyczna - porównywanie jednego zjawiska lub cechy w różnych okresach historycznych
Emile Durkheim (1858 - 1917)
Społeczeństwo:
- struktura społeczna głównym jego spoiwem
- wspólnota przekonań i wartości gwarancją jego trwania
Fakty społeczne - fakty zewnętrzne w stosunku do jednostki, mogące jednakże oddziaływać na nią w bezpośredni sposób (np. moda, religia, sport, polityka)
Fakty społeczne badamy w sposób obiektywny, bez stosowania tzw. wiedzy potocznej do ich interpretacji
Funkcje religii:
- funkcja socjalizacyjna - dzięki niej człowiek staje się jednostką ludzką, nie rządzoną przez instynkty, ale będącą świadomym uczestnikiem życia społecznego
Cztery grupy samobójstw:
- egoistyczne - wynikające z alienacji jednostki ze społeczeństwa (zjawisko "samotny w tłumie")
- altruistyczne - wynikające ze zbyt silnego przywiązania do celów i wartości grupy (np. masowe samobójstwo członków sekty)
- fatalistyczne - wynikające z fatalnej sytuacji jednostek, która nie widzi dla siebie perspektyw na przyszłość (np. osób nagle wyrzuconych na bruk)
- anomijne - wynikające ze zbyt słabej kontroli społeczeństwa nad jednostką (rozpad więzi społecznych)
Dwa typy więzi społecznych:
- solidarność mechaniczna - opiera się na przymusie
- solidarność organiczna - opiera się na współpracy
Max Weber (1864 - 1920)
Centralną rolę w socjologii Webera stanowi koncepcja działania społecznego, które rozumiał jako działanie ukierunkowane na innych ludzi i uwzględniające ich reakcje
Klasyfikacja działań społecznych:
- tradycyjne - oparte na nawyku
- emocjonalne - oparte na emocjach
- racjonalne ze względu na cel - nadrzędność środków nad celami, wybór celów w zależności od posiadanego przez siebie systemu wartości
- racjonalne ze względu na wartości - oparte na nadrzędności celu nad środkami potrzebnymi do jego osiągnięcia
Sigmund Freud (1856 - 1939) - twórca psychoanalizy:
Dwa poziomy życia psychicznego:
- świadomy
- podświadomy
Podświadomość jest bytem realnym ponieważ:
- mamy na to dowody medyczne
- skutki wydarzeń mają swoje przyczyny w podświadomości i nieuświadomionych pragnieniach zepchniętych do podświadomości
Aparat psychiczny człowieka:
- Id - siedziba wszelkich popędów i wrodzonych instynktów człowieka
- Ego - element konstrukcji psychicznej, gdzie następuje zderzenie pierwotnych popędów człowieka z realiami świata zewnętrznego. Ego stara się znaleźć sposób realizacji ukrytych pragnień w praktyce, uwzględniając realia.
- Superego - wpojony jednostce system wartości, norm i obyczajów, który moralnie rozstrzyga jakie działania są dozwolone, a jakie nie.
Jan Szczepański (1913 - 2004)
Socjologiczna teoria osobowości Szczepańskiego rozróżnia trzy komponenty:
- biogenne - dziedziczone, więc trwałe (popędy, instynkty, odruchy, itp.)
- psychogenne - związane ze sferą psychiczną, więc względnie zmienne (inteligencja, charakter, pamięć)
- socjogenne - nabyte w procesie socjalizacji i wychowania (np. obraz samego siebie jako wynik postrzegania przez innych przyjmowanych przez jednostkę ról społecznych)
Karol Marks (1818 - 1883)
Jego myśl filozoficzną zdominowało pojęcie "klasy". Według niego i jego następców podziałem klasowym da się wyjaśnić wszelkie konflikty społeczne. Istnieje bowiem wieczny antagonizm między dwoma klasami, które mają przeciwstawne interesy: między klasą robotników nie mającą środków produkcji i będącą najemną siłą roboczą oraz klasą posiadaczy, która mając kapitał i środki produkcji wykorzystuje robotników dla własnych interesów. Ten podział na dwie rywalizujące ze sobą klasy miał swój początek w podziale pracy, który zaczął się kształtować u zarania istnienia społeczeństwa
Istotą ewolucji społecznej jest przekształcenie "klasy w sobie" czyli społeczności ludzi o podobnej sytuacji życiowej, która jednakże nie posiada jeszcze poczucia wspólnoty interesów do "klasy dla siebie" czyli zbioru jednostek, który ma już świadomość, ze musi walczyć wspólnie o własne sprawy.
II. NAJWAŻNIEJSZE POJĘCIA W SOCJOLOGII
Socjalizacja i jej rodzaje
Socjalizacja pierwotna - dokonuje się zazwyczaj w rodzinie. Jednostka wtedy uczy się
- panować nad czynnościami fizjologicznymi oraz emocjami i zaspokajać je w ogólnie akceptowany sposób
- komunikować się z innymi
* posługiwać się przedmiotami codziennego użytku
* przyswajać normy i wartości obowiązujące w danym społeczeństwie
Socjalizacja wtórna - stopniowe nabywanie wiedzy związane z wykonywanymi przez jednostkę rolami społecznymi. Jednostka wtedy uczy się;
- zachowywać w określony sposób w określonych sytuacjach
- postępować zgodnie z przyjętą przez siebie rolą społeczną
- odszyfrowywać ukryte znaczenia
Grupa społeczna - grupa co najmniej trzech osób połączonych stosunkowo trwałą więzią społeczną, która istnieje dzięki wspólnocie potrzeb lub celów.
Rola społeczna to sformułowany według jednostki zespół oczekiwań związany z pełnioną przez nią funkcją w społeczeństwie.
Czynniki mające wpływ na wykonywanie roli społecznej:
- elementy psychiczne oraz biologiczne
- wzór osobowy jednostki - określa wzór cech oraz predyspozycji do wykonywania danej roli społecznej
- poziom identyfikacji jednostki z jej grupą
- definicja roli w grupie
- organizacja grupy
Rodzaje grup społecznych:
* ze względu na wielkość - grupy duże i grupy małe
* ze względu na kryteria rekrutacji członków - grupy ekskluzywne i inkluzywne
- ze względu na typ więzi społecznych - grupy pierwotne i grupy wtórne
- ze względu na stopień formalizacji - grupy formalne i grupy nieformalne
- stworzone dla realizacji celu - zrzeszenia i grupy celowe przymusowe
- ze względu na odniesienie własnych postaw do postaw innych ludzi oraz ich oceny - grupy odniesienia audytoryjne, normatywne oraz porównawcze
Przykładowe czynniki integrujące grupę
- osoba przywódcy
- wierzenia, obrzędy praktykowane w grupie
- symbolika
- przedmioty materialne, będące w posiadaniu grupy
Etapy tworzenia się zbiorowości społecznych:
- bezpośrednia styczność jednostek i wynikające z niej wzajemne zainteresowanie
- oddziaływanie między jednostkami
- pierwsze wspólne działania społeczne grupy
- stworzenie pierwszych stosunków wewnątrz grupy
- pojawienie się wzajemnych zależności wewnątrz grupy
Więź społeczna - ogół stosunków społecznych oraz wzajemnych zależności łączących jednostki w grupy
Charakter więzi społecznej:
- naturalny, obiektywny - oparty np. na zamieszkiwaniu wspólnego terytorium
- subiektywny - oparty na poczuciu wspólnoty, dążeniu do wspólnego celu
Mechanizm tworzenia się więzi społecznej:
- styczność przestrzenna
- styczność psychiczna
- łączność psychiczna
Typy styczności społecznych:
- ze względu na czas trwania - przelotne i trwałe
- ze względu na sferę, w której następuje nawiązanie więzi społecznej - publiczne i prywatne
- ze względu na charakter więzi - rzeczowe i osobiste
- ze względu na charakter relacji między partnerami - pośrednie i bezpośrednie
Rozpad więzi społecznych następuje wskutek::
- podziału grupy i konfliktu miedzy rywalizującymi ze sobą podgrupami
- braku celu, wobec którego integruje się grupa
- wyobcowania się z grupy
- nie utożsamiania się z wartościami grupy
- konflikt co do sposobów realizacji celu
Instytucja społeczna - grupa osób, która realizuje użyteczne dla całej zbiorowości zadania
Cztery rodzaje instytucji:
- grupa ludzi
- zbiór czynności
* dobra materialne
* środki działania
Instytucje społeczne dzielimy na formalne oraz nieformalne.
Koncepcja alienacji (według Seamana) opiera się na:
- poczuciu bezradności
- poczuciu bezsensu
- poczuciu anomii
- poczuciu osamotnienia
- poczuciu samowyobcowania
Rodzina jako instytucja społeczna:
Trzy typy rodzin:
- patriarchalna - głową rodziny jest mężczyzna
- matriarchalna - głową rodziny jest kobieta
- partnerska - nie ma wyraźnej głowy rodziny, wszystkie decyzje podejmowane są kolektywnie
Funkcje rodziny:
- prokreacyjna (seksualna)
- produkcyjna
* socjalizacyjna
* usługowo - opiekuńcza
* psychohigieniczna
Konflikt - proces, w którym następuje eliminacja lub podporządkowanie jednostki lub grupy:
Fazy konfliktu:
- początek rozbieżności w zakresie celów lub interesów
- napięcie społeczne objawiające się między rywalizującymi stronami
- ostry podział na tle sprzeczności oraz próba jego racjonalizacji
- otwarta walka
* zakończenie konfliktu wskutek podporządkowania sobie, eliminacji lub kompromisu między walczącymi stronami
* pozostałość po konflikcie w postaci uprzedzeń, stereotypów mogących być zarzewiem nowych napięć
Geneza konfliktów tkwi w:
- nierównościach społecznych
- trudnościach adaptacyjnych jednostek
- odmiennych systemach wartości
- zmianach w społeczeństwie
Rodzaje konfliktów:
- konflikt rzeczowy
- konflikt wartości
* konflikt danych
* konflikt strukturalny
Formy rozwiązywania konfliktów (według Thomasa):
* unikanie
* rywalizacja
* kompromis
* współpraca
* uleganie
Funkcje konfliktów:
- regresywna lub progresywna
- dezintegracyjna lub integracyjna
- demaskatorska lub maskująca
- identyfikująca
Tradycyjne, a współczesne postrzeganie konfliktu:
- konflikt jest czymś złym (tradycyjne); konflikt jest rzeczą normalną (współczesne)
- konfliktów należy unikać (tradycyjne); konflikt jest nieunikniony (współczesne)
- konflikt jest efektem błędu ludzi (tradycyjne); konflikt ma bardziej wielostronne podłoże (współczesne)
* konflikt ma zawsze charakter destrukcyjny (tradycyjne); konflikt może mieć zbawienne skutki (współczesne)
* eliminacja konflikt jest calem nadrzędnym (tradycyjne); zarządzanie konfliktem jest celem nadrzędnym (współczesne)
Kultura zaufania - społeczne poczucie, że zaufanie jest normą, a jego brak patologią
Trzy typy oczekiwań wobec jednostek::
- efektywnościowe - inni ludzie będą podejmować działania o charakterze instrumentalnym
- aksjologiczne - inni ludzie będą postępować w sposób odpowiedzialny oraz zgodnie z właściwym systemem wartości
- opiekuńcze - inni członkowie społeczeństwa będą bezinteresownie nam pomagać
Rodzaje zaufania:
- osobiste - adresowane do najbliższych nam, konkretnych osób (członków rodziny, przyjaciół, znajomych)
- pozycyjne - obdarzamy nim przedstawicieli poszczególnych zawodów, niejako z góry (np. lekarza, nauczyciela)
- komercyjne - kierowane do towarów określonej marki, które z racji występowania pod danym szyldem mają przypisane pewne właściwości (np. telewizory marki Philips)
- technologiczne - zaufanie odnoszące się do rozwiązań technologicznych danego operatora czy też producenta (np. sieci Era czy TP S.A.)
- instytucjonalne - kredyt zaufania, którym obdarzamy pewne instytucje korzystając z ich usług (np. Banku Śląskiego)
- systemowe - obejmujące swoim zasięgiem cały system (np. zaufanie do polskiego systemu opieki zdrowotnej)
Społeczeństwo tradycyjne, a społeczeństwo nowoczesne:
* większość osób pracuje w rolnictwie (tradycyjne); większość osób pracuje w sektorze przemysłowym
(nowoczesne)
* brak indywidualizmu jednostek (tradycyjne); wysoki stopień indywidualizmu jednostek (nowoczesne)
* dominacja grup pierwotnych nad wtórnymi (tradycyjne); dominacja grup wtórnych nad pierwotnymi (nowoczesne)
* niewielka rola pieniądza w handlu (tradycyjne); pieniądz jedynym środkiem płatniczym (nowoczesne)
* rodzina najważniejszą instytucją społeczną (tradycyjne); coraz mniejsza rola rodziny (nowoczesne)
* mała heterogeniczność społeczeństwa (tradycyjne); wzrost heterogeniczności społeczeństwa (nowoczesne)
Cechy osobowościowe jednostki nowoczesnej:
- wysoki poziom empatii
- innowacyjne podejście do problemów
...
marekm77