2 latek:
q Małe zróżnicowanie kolorów
q Dziecko gryzmoli
q Kształty niezbyt wyraziste
3 latek:
q Mało kolorowe
q Ogólne wyobrażenie o świecie
q Figury geometryczne
q Niezachowanie proporcji
q Brak szczegółów
4 latek:
q Raczej jednokolorowe
q Składają się z figur geometrycznych
q Szczegóły (początki)
q Zaznacza takie szczegóły na rysunku jak np. ślady od samochodu
5 latek:
q Potrafi odrysować figury geometryczne
q Zachowane są proporcje
q Rozróżnia płeć
q Potrafi narysować całą postać człowieka oraz zwierzęcia
q Umie rysować szczegóły (np. 5 palców u ręki)
q Bardzo kolorowe
6 latek:
q Dbałość o szczegóły
q Zachowanie proporcji
q Rzeczywisty dobór kolorów
q Elementy zapełniające tło
q Brak perspektywy
q Postacie z zaznaczonymi kończynami i szyją, ręce z palcami, oczy, uśmiech
q Wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy
Rysunek jest prezentacją dotyczącą umieszczenia określonych obiektów na jakiejś przestrzeni za pomocą środków graficznych.
KONCEPCJA STEFANA SZUMANA
I OKRES BAZGRANIA – 1,6 – 7,0
Stadium bazgrot 1;6 – 3;6
1. Stadium schematu prostego 3;6 – 6;0
2. Stadium schematu wzbogaconego 6;0 – 7;0
II OKRES SCHEMATU do 11/12 r. ż.
III OKRES POSCHEMATYCZNY pow. 12 lat
Schemat – stała forma graficzna dla symbolizowania określonych zjawisk. Wg Szumana schemat jest czymś pośrednim między wyobrażeniem a pojęciem przedmiotu, nie naśladuje go bowiem, ale racjonalnie upraszcza.
OKRES IDEOPLASTYKI – do 12 r. z.
OKRES FIZJOPLASTYKI - pow. 12 r.ż.
KONCEPCJA LOWENFELD’A i BRITTAIN’A
1. Faza bazgrot – od 2 lat do 4 lat
2. Faza przedschematyczna – od 4 lat do 7 lat
3. Faza schematu – od 7 lat do 9 lat
4. Faza początkowego realizmu – od 9 lat do 11 lat
5. Faza pseudonaturalistyczna – od 11 lat do 13 lat
6. Faza kryzysu w okresie adolescencji – od 13 lat do 17 lat
Analiza treściowa.
1.Temat rysunku (abstrakcyjny, bajkowy, fantastyczny, przygodowy, realistyczny, w tym: dotyczący pracy, zabawy, nauki, wojny).
2.Liczba i rodzaj elementów.
5,0 - 6,0 lat - pojedyncze postacie ludzkie, zwierzęce, środki komunikacji, elementy i motywy przyrodnicze, elementy najbliższego otoczenia :domek, ulica.
6,0 - 7,0 lat - próby wiązania postaci ludzkich i zwierzęcych w sceny rodzajowe. Pojawienie się akcji o symbolicznym znaczeniu.
7,0 - 9,0 lat - tworzenie ilustracji tematycznych i kompozycji pejzażowych. Obrazowanie treści najbliższego otoczenia, baśni, własnych przeżyć.
10,0 - 11,0 lat - Różnicowanie się tematyki. Stopniowe wypieranie treści opartych na wyobraźni.
3. Prawdziwość kolorów.
5,0 - 7,0 lat - koloryt przypadkowy, pstrokaty, nieregularny, tęczowy. Swoista zabawa barwą.
8,0 - 9,0 lat - tonowanie barw, stosowanie barw łamanych.
10,0 - 13,0 lat - koloryt realistyczny, właściwy. Kolor włosów zmienny.
pow. 13,0 lat - koloryt perspektywistyczny ,światłocień. Cieniowanie bryły (kolor raz jaśniejszy, raz ciemniejszy). Oddzielanie kolorem poszczególnych planów krajobrazu. Pierwszy plan najintensywniejszy. Kolor lokalny realistyczny, bez wyraźnych znaczeń symbolicznych opartych na ekspresji emocjonalnej. Stopniowe dojście do koloru lokalnego. Zjawienie się koloru abstrakcyjnego.
Analiza formy.
1.Oddanie kształtu.
do 5 r.ż. - bazgroty figuralne ( kontur z nazwą)
5,0 - 6,0 lat - schemat konturowy, ograniczenie (zamykanie płaszczyzny) konturem bez jej wypełnienia. B. uproszczony, zgeometryzowany.
6,0 - 7,0 lat - schemat wzbogacony, operowanie plamą rysunkową i malarską.
7,0 - 11,0 (12,0) lat - wzbogacanie schematu o charakterystyczne detale
pow.12,0 lat - kształty zgodne z naturalnym odbiorem bezpośrednim opartym na obrazach wizualnych (z natury bądź wzoru). Kształt całkowicie realistyczny. Próby deformacji świadomej.
2.Proporcje.
do 7,0 r.ż. - brak proporcji
7,0 - 8,0 lat - doskonalenie proporcji.
8,0 - 9,0 lat - właściwe ujmowanie głównych proporcji pojedynczych przedmiotów.
9,0 - 11,0 (12,0 ) lat - właściwe ujmowanie proporcji pojedynczych przedmiotów, a także całych zestawów form.
3.Inne cechy schematu.
- rysowany z przodu czy z profilu (profil około 7,0- 9,0 r. ż.)
- kontur regularny, przejrzysty (około 9,0-10,0 r. ż.)
- schemat nieruchomy czy ożywiony (przez kończyny narysowane skośnie- 6,0- 7,0 r. ż., przez narysowanie ruchów, gestów - 7,0 - 11,0 r. ż., przez ożywienie całej postaci - 11,0 - 12,0 r. ż. i pow.).
4.Wymiarowość formy.
- do 9,0 r. ż. - płaskość formy.
- 9,0 - 10,0 r. ż. - próby światłocieniowego traktowania bryły.
- 11,0 - 12,0 r. ż. i pow. - trójwymiarowość.
5.Wyrażanie przestrzeni.
do 7,0 r. ż. - brak wyrażania przestrzeni.
7,0 - 8,0 r. ż. - próby wyrażania przestrzeni przez układ pasowy.
8,0 - 9,0 r. ż. - układ topograficzny, jak z lotu ptaka.
9,0 - 10,0 r. ż. - układy kulisowe, płaskie (plany w obrazie ).
11.0 - 12.0 r. ż. - perspektywa linearna (zmniejszanie), powietrzna (linią i barwnymi plamami)
O czym mówią rysunki dzieci?
Wnikliwie obserwując prace plastyczne dzieci możemy poznać ich uczucia, dowiedzieć się czy są szczęśliwe, co myślą, czego się obawiają, o czym marzą, jak postrzegają najbliższe otoczenie.
Dzieci w wieku przedszkolnym myślą w sposób magiczny. Znajduje to odzwierciedlenie w ich rysunkach i obrazkach.
Dlaczego obrazek nie może być zamalowany na czarno, skoro przedstawia czarną noc? Dlaczego na rysunku rodziny musi pojawić się siostra, przecież to takie przyjemne, że choć raz można ją pominąć- i tak zawsze znajduje się w centrum uwagi? Dlaczego nie można namalować dziecka w brzuch mamy? To jasne, że maleństwa nie widać gołym okiem, ale wszyscy i tak wiedzą, że ono się tam znajduje! Dlaczego cała duża karta musi być zamalowana, przecież ten chłopiec w rogu czuje się taki maleńki w obliczu wielkości otaczającego go świata?
W pewnym sensie traktujemy rysunek dziecka jak życie młodego człowieka: czy jest on wypełniony, czy też pusty, czy przestrzeń została wypełniona w odpowiedni sposób?
Wypełniony obraz może ukazać radość życia albo wyrażać jej pragnienie. Zapełnienie brzegów karki można porównać z odgraniczeniem się, wahaniem, powściągliwością oraz z częściowym tylko angażowaniem się. Wymazywanie i ścieranie mogą wskazywać na konflikty i niespełnione życzenia.
Rysunki dzieci stanowią dokumenty opisujące marzenia, sny, lęki, pragnienia. Poprzez swoje rysunki dzieci ukazują nam siebie, swoje spojrzenie na świat.
Swobodne, spontaniczne malowanie ma ogromne znaczenie, którego nie może pominąć w pracy pedagogicznej żaden nauczyciel.
Rysowanie było zawsze nieodłącznie związane z dziejami człowieka.
Już w czasach prehistorycznych ludzie za pomocą rysunku i rzeźby wyrażali swoje uczucia i uwieczniali wydarzenia. Przed rozpoczęciem języka fonetycznego ludzie komunikowali się za pomocą symboli obrazkowych. Archeologowie zajmujący się badaniem rozwoju społecznego od dawna gromadzą dzieła sztuki dowodzące, że człowiek od niepamiętnych czasów wyrażał swoje myśli i emocje. Rysunek trzeba traktować jako podstawę elementarnej komunikacji.
Rysunek jest językiem graficznym, za pomocą którego dziecko wyraża swoje myśli zanim może to uczynić słowami. Jak każdy język, rysunek zakłada istnienie rozmówcy i publiczności, posiada wartość komunikatywną i zawiera w sobie pewien kod. Dzieci dają nam znaki! Każdego dnia nowe. Czy jesteśmy w stanie rozpoznać choćby kilka z nich? Dziecko nie odtwarza, lecz tworzy. Punktem wyjścia są raczej przeżycia, a malowane przez dzieci znaki określają sens jego wiedzy na temat swojego otoczenia, czego w nim doświadczył i czego się w nim spodziewa. Dziecko przekłada rzeczywistość na swój język, ale nie kopiuje jej.
Rysunek jest wypowiedzią bardzo osobistą, zawierającą treści świadome i nieświadome. Zaszyfrowane wiadomości, płynące z głębi dziecięcej duszy torują sobie drogę na zewnątrz, znajdując swój wyraz na rysunku. Rysunek staje się znakomitą metodą oceny stanu psychofizycznego dziecka, a także okazją do wyrażenia jego problemów i konfliktów.
Osoba silnie defensywna zwykle odzwierciedla swój brak spontaniczności w rysunkach, tworząc monotonne reprodukcje lub przedkładając kopiowanie nad własną twórczość.
Rysunek pozwala znaleźć odpowiedzi, w jakim stopniu psychika dziecka reaguje na agresję fizyczną czy psychiczną. Rozwód rodziców jest jednym z przykładów takiego wstrząsu. Morval stwierdza, że rysunek rodziny pozwala na sprecyzowanie wpływu, jaki wywiera brak ojca na strukturę rodziny dziecka i jego reprezentację. Isaacs przeprowadził badania rysunków rodziny dzieci, których rodzice byli rozwiedzeni. Jeśli opieka nad dzieckiem została przyznana matce, rysunek ojca miał tendencje do zanikania wraz z upływem czasu lub też rozmiary matki rosły w stosunku do rozmiarów ojca. Inni autorzy stwierdzili, że dzieci z rozbitych rodzin częściej rysują spontaniczne rysunki domów niż inne dzieci. Interpretują oni to ciekawe spostrzeżenie tym, że dom pełni w życiu dzieci symboliczną funkcję.
Dla większości ludzi rysunek stanowi rzadziej używany środek wyrazu, taka forma wypowiedzi jest mniej kontrolowana i odsłania więcej treści nieświadomych. Rysunek ułatwia uzyskanie wglądu w ukryte konflikty, emocje. Pozwala rysującemu lepiej zrozumieć siebie i docenić własną rolę zarówno jako jednostki, jak i członka rodziny oraz środowiska.
Spójrzmy przez chwilę na dziecko w trakcie rysowania. Siedząc na krześle pochyla się, robi różne miny, bierze jedną kredkę, potem następną, kreśli linie proste, linie krzywe, potem je łączy, niekiedy w zupełnie nieoczekiwany sposób. Cała jego osoba, jego ciało i umysł starają się wyrazić jakąś ideę i uczestniczą w narodzinach nowego przedmiotu: rysunku lub malunku. Jaka by nie była zawartość i jakość tego rysunku, chodzi tu o osobiste dzieło, istniejące jeszcze przed paroma chwilami jedynie w wyobraźni twórcy- małego dziecka.
INTERPRETACJA RYSUNKU
1. Kolejność rysowania postaci – znaczenie postaci w obrębie struktury rodzinnej:
o Rysowanie postaci w pierwszej kolejności
o Rysowanie postaci w ostatniej kolejności
2. Relatywna wielkość rysowanych postaci – znaczenie postaci w obrębie struktury rodzinnej
3. Ozdabianie postaci – znaczenie postaci w obrębie struktury rodzinnej
4. Usytuowanie postaci względem siebie – więź emocjonalna między poszczególnymi członkami rodziny
5. Pominięcie postaci – negacja nieakceptowanej rzeczywistości
6. Duży, dominujący na rysunku dom, część postaci znajduje się w domu, reszta umieszczona poza nim
7. Niemowlę w wózku lub postać małego dziecka – faktycznie nie istniejące w rodzinie
KOLORY:
1. Rysunki o bogatej kolorystyce świadczą o prawidłowej kondycji psychicznej dziecka, pozbawionej lęków, a wypełnionej radością i optymizmem.
2. Ciemna kolorystyka / czernie i szarości / może świadczyć o skłonnościach do stresu, o towarzyszących dziecku lękach i obawach.
3. Zdecydowana dominacja czerwieni z czernią może zdradzać skłonności do agresji.
Linie:1. Iinie wyraźne, długie towarzyszące żywej kolorystyce świadczą o otwartości, pewności siebie i stabilności emocjonalnej.
2. Linie cienkie, delikatne, często krótkie mogą mówić o braku wiary we własne siły, braku pewności siebie i skłonnościach do ukrywania własnych uczuć.
POSTACIE:3. Postacie niewielkie lub rysowane na krawędziach kartonu, mogą sygnalizować o nieśmiałości i braku wiary we własne siły, niepewności.
4. Rozmieszczenie na rysunku członków rodziny świadczyć może o charakterze zacieśnionych więzi z dzieckiem np. postacie rozproszone – rozluźnione więzi, bliskość postaci – silne więzi, oddalenie od rodziców – poczucie zagubienia, niedoceniania.postacie dużych rozmiarów, centralnie rozmieszczone, wypełniające niemal całą kartkę mówią nam o pewności siebie, wewnętrznej energii, otwartości dziecka. A postacie rozmieszczone w centrum rysunku, to postacie ważne dla dziecka, z którymi jest ono w silnym związku emocjonalnym, bądź mówią o pozycji jaka ta osoba zajmuje w rodzinie.5. Umieszczanie wielu szczegółów na postaci lub rysowanie jej z ogromną starannością to sygnał dotyczący znaczenia lub dominacji tej osoby w rodzinie.
6. Pomijanie własnej osoby w rysunkach prezentujących rodzinę może świadczyć o braku doceniania własnej pozycji, o zaburzonych relacjach rodzinnych np. brak miłości.7. Rysowanie tylko siebie może być sygnałem nadmiernej na sobie koncentracji z powodu np. nadopiekuńczości ze strony rodziny lub przeciwnie braku zainteresowania (dziecko czuje się zaniedbywane, opuszczone, może liczyć jedynie na siebie).
8. Pomijanie postaci lub ich fragmentów, oszpecanie czy też pomniejszanie postaci na rysunkach może świadczyć o nieprawidłowych relacjach np. zazdrości, rywalizacji, niechęci, braku bliskości.
9. Ukazywanie siebie mniejszym lub młodszym niż w rzeczywistości może sugerować chęć powrotu do bezpiecznego, beztroskiego dzieciństwa, pozbawionego np. nakazów, zakazów, zdań, nowych ról (np. braku jednego z rodziców, pojawienie się młodszego rodzeństwa), którym nie może obecnie sprostać.
10. Prezentowanie w rysunkach rodziny osób fikcyjnych może być wynikiem pragnień, marzeń o poszerzenie jej np. o rodzeństwo, ojca, matkę.
11. Rysowanie w tematach rodziny jedynie domu – budynku pozbawionego ludzi może świadczyć o niestabilnych np. konfliktowych relacjach rodzinnych zaburzających u dziecka poczucie bezpieczeństwa czy trwałości rodziny.
12. Kolejność rysowania postaci i czas poświęcony na ich narysowanie (ilość nanoszonych szczegółów) może świadczyć o roli i pozycji jaką dla rysującego zajmuje prezentowana postać.
Podkreślanie smutku, żalu w rysunku
(mimika twarzy, łzy), przygnębiające otoczenie, katastroficzny krajobraz, może świadczyć o lękach, przykrych przeżyciach np.. utrata kogoś bliskiego, wypadek, rozstanie rodziców.Powtarzająca się niepokojąca tematyka prac plastycznychpowinna stać się sygnałem do uważnej obserwacji i otoczenia dziecka szczególną opieką, a nawet do sięgnięcia po psychologiczną poradę.
Badanie z wykorzystaniem rysunku jest łatwe . Należy jednak zachować potrzebne warunki dotyczące nawiązaniu kontaktu, rozmowy z badanym i przygotowania potrzebnych pomocy.
W diagnozie z wykorzystaniem rysunku można wyróżnić kilka faz:
a) NAWIĄZANIE KONTAKTU - należy dążyć do tego ,aby pozyskać zaufanie pacjenta i wprowadzić korzystny do badania nastrój.
b) ...
jo-chom