Andragogika
Andragogika - subdyscyplina pedagogiki zajmująca się kształceniem dorosłych.
Dziedzina powstała w XX wieku. Początkowo stanowiła część składową pedagogiki ogólnej i filozofii wychowania. Jej rozwój związany jest także z antropologią filozoficzną, psychologią człowieka dorosłego, etyką, socjologią kultury i wychowania, historią oświaty i myśli pedagogicznej.
Przedmiot zainteresowań andragogiki
Przedmiotem zainteresowania tej nauki jest trójstopniowy:
1) zajmuje się możliwościami rozwoju ludzi dorosłych, ich edukacją,
2) procesami, które składają się na edukację. W obrębie tych procesów jeszcze bardziej szczegółowymi procesami,
3) odpowiednie instytucie w których ten proces zachodzi, np. szkoła, przychodnia lekarska, biblioteka, czytelnia, zakłady pracy.
Wychowanie:
1) proces przystosowywania się człowieka do zmian, które wokół niego się odbywają w rozmaitych dziedzinach życia,
2) zachowanie indywidualności człowieka.
Kształcenie człowieka jest związane z samokształceniem. Ma na celu zdobywanie wiedzy i nawyków, itd.
Definicja andragogiki
Andragogika to nauka o celach, treściach, formach, metodach, zasadach nauczania, kształcenia, wychowania, samokształcenia, samowychowania ludzi dorosłych.
Jest nauką społeczną, humanistyczną i o wychowaniu.
Działy andragogiki:
1) andragogika dorosłych (wprowadzenie do działów szczegółowych),
2) teoria wychowania ludzi dorosłych (charakteryzuje się aktywnością ludzi dorosłych; co robić aby zmieniać swoje poglądy itp.),
3) dydaktyka dorosłych (teoria nauczania ludzi dorosłych),
4) historia andragogiki (pewne rzeczy są ponadczasowe, przekłada się je na grunt andragogiki, pewne się ulepsza).
Synonimy andragogiki: oświata dorosłych, edukacja dorosłych, itp.
Geneza nauki i jej rozwój
Andragogika wyrosła na terenie pedagogiki, w okresie XIX i XX wieku. Ten przełom to wielkie zmiany w technologii, produkcji. Zaczęły się wyłaniać pierwsze szkoły.
Początkowo stanowiła część składową pedagogiki ogólnej i filozofii wychowania. Jej rozwój związany jest także z antropologią filozoficzną, psychologią człowieka dorosłego, etyką, socjologią kultury i wychowania, historią oświaty i myśli pedagogicznej. Zagadnienia związane z andragogiką zaczęły pojawiać się u takich autorów jak:
Cele i zadania szczegółowe nauki
Cele andragogiki jako nauki:
1) badania procesów edukacyjnych,
2) uogólnienie badań,
3) formułuje wnioski,
4) wprowadza do życia.
Dzięki andragogice są to cele dotyczące kształcenia dorosłych:
1) rozwój harmoniczny pełnej osobowości (człowiek jako całość),
2) upowszechnienie wiedzy ogólnej w edukacji dorosłych, co daje człowiekowi elastyczność, rozszerza horyzonty myślenia, łatwiejsze przystosowanie się do zmian,
3) umożliwianie dorosłym osobom przekwalifikowania się, zdobycia nowych wiadomości, nowych kompetencji zawodowych, rozwój zawodowy.
Andragogika czerpie z innych nauk takich jak: pedagogika, psychologia, socjologia, historia wychowani.
Wychowanie dorosłych - wyjaśnienie pojęcia
Według definicji "Słownika pedagogicznego" wychowanie to całokształt procesów i czynności zmierzających do pełnego rozwinięcia osobowości człowieka.
B. Suchodolski - rzeczą najważniejszą w wychowaniu współczesnym jest kształtować ludzi tak, aby umieli oni żyć w warunkach nowożytnej cywilizacji, aby korzystali z możliwości kulturalnego rozwoju, którego im dostarcza, aby wiedzieli, ku czemu i jak dążyć, z jakich źródeł czerpać radość życia. Człowiek, aby trwać musi się stale rozwijać i ustawicznie przekraczać siebie, wciąż tworzyć i przetwarzać ludzki świat.
Samokształcenie a samowychowanie
Samokształcenie – jest odmianą kształcenia. Zachodzi wówczas, gdy człowiek dorosły wyznacza sobie cel, drogę dojścia do tego celu, poszukuje środków, sam siebie kontroluje i w rezultacie sam siebie ocenia.
Samowychowanie – odmiana kształcenia. To zdobywanie wiedzy. Jest wiązane z intelektem człowieka. Człowiek sam sobie stawia cel, itd. ale chodzi tu o naszą wolę, charakter, osobowość, sferę wolicjonalno - emocjonalną człowieka.
Kształcenie permanentne a kształcenie ustawiczne
Oświata ustawiczna – na stałe w Polsce weszła w latach 70-tych. podkreśla, że uczenie się nie dotyczy tylko dzieci i młodzieży a rozciąga się na całe życie człowieka – oświata ciągła.To ta część oświaty, która następuje po szkole podstawowej. Dotyczy bardziej nauki typu kursowego. Nie koniecznie musi kończyć się uzyskaniem dyplomu.
Oświata permanentna – jej celem jest zapewnienie dorosłym możliwości odświeżenia wiedzy i umiejętności.
Specyfika dydaktyki dorosłych
W procesie uczenia się są 3 główne elementy:
Dorosły uczeń – specyfika człowieka dorosłego, jeśli chodzi o możliwości uczenia się ma pewne uwarunkowania. Człowiek dorosły podejmuje edukację wtedy kiedy musi, obciążany obowiązkami, ma przerwę w nauce, ma już inne zdrowie fizyczne i psychiczne. Wiek 18-60 lat to zróżnicowanie się niektórych form edukacji dorosłych. Wiek nie jest ważny - ważne są CHĘCI!!. Poziom intelektualny a nie wiek jest ważny. Uczniowie dorośli mają bardzo zróżnicowany zasób doświadczeń. W każdej grupie edukujących się dorosłych są osoby mające różnego rodzaju (czasowo) przerwy w nauce.
Treści kształcenia – każdy nauczyciel ma różnego rodzaju reguły postępowania i zasady dydaktyczne, środki, metody, itd. (nazewnictwo zasad jest bardzo różnorodne).
Pierwsza ogromna zasada to:
1) ŚWIADOMOŚĆ
Ucznia - po co on się uczy? Musi to wiedzieć.
Nauczyciela - uświadomienie sobie krok po kroku po co dziecko chodzi do szkoły.
Ludzie dorośli mają świadomość po co się uczą. Zasada świadomego stosunku do wiedzy i procesu kształcenia.
2) ZASADA POGLĄDOWOŚCI
U dzieci i młodzieży ma bardzo duże znaczenie lecz u dorosłych nie bardzo. Człowiek dorosły ma doświadczenie. Tę zasadę stosuje się często w sposób pośredni, odwołując się do doświadczeń człowieka dorosłego. Tę zasadę stosuje się wtedy gdy jest taka potrzeba.
3) ZASADA WYKORZYSTANIA DOŚWIADCZENIA UCZNIA DOROSŁEGO
Metody są rożnego rodzaju, oparte na słowie, dyskusji, metody problemowe, praktyczne, multimedialne, itd. Są dwie odmiany:
a) uzależnia stosowanie metod od źródła wiedzy np. nauczyciel, własnej aktywności uczniów, przedmioty, zjawiska zewnętrzne.
b) uzależnia stosowanie metod od etapów w sposobie samodzielnego ucznia się i studiowania. Wszystkie słowne metody - tam gdzie trzeba coś prowadzić; mogą być stosowane, ale lepiej jak najmniej mówić i więcej działać.
Nauczyciel dorosłych – powinien być nieco inny niż nauczyciel dzieci czy młodzieży.
Nauczyciel w andragogice.
Dwa style nauczania:
1. Animator wywołuje aktywność edukacyjną dorosłych, pewne rzeczy uświadamia, pokazuje możliwości edukowania się dorosłych.
2. Nauczyciel doradca - nauczyciel ma w sobie dużo odmian. Pracuje z tymi, którzy już sobie drogę edukacyjną obrali, wybrali już to czego chcą się uczyć.
a) nauczyciel ekspert - ma ogromny zasób wiedzy w danej dziedzinie, doświadczenie, mówi co dla danego ucznia jest najlepsze i wówczas daje gotowe rozwiązania.
b) nauczyciel informator - przekazuje przede wszystkim informacje na temat możliwości edukacyjnych, instytucji, form oświatowych a także proponuje, przekonuje swoich uczniów do określonych działań.
c) nauczyciel leseferysta - nigdy nie podaje gotowych rozwiązań wiedzy. Wychodzi z założenia, że każdy człowiek jest inny. To co jest dobre dla jednego człowieka, może nie być dla drugiego. Bardzo dużo rozmawia, dyskutuje z uczniami by uczeń poznał swoje możliwości, ocenił je i sam doszedł do rozwiązania.
d) opiekun spolegliwy - ciepły, otwarty, niczemu się nie dziwi, jest gotów do udzielenia pomocy, niczego nie narzuca pewne rzeczy podpowiada.
e) konsultant - nauczyciel, który stara się wszelkie informacje tak ukierunkować, by to się odbiło w działaniach ucznia. Uczeń konsultuje swoje wybory z nauczycielem.
Podstawowe kryteria określania dorosłości człowieka.
Kryteria dorosłości:
1. Kryterium wiekowe (lub biologiczne) - osoba dorosła to ta, która ukończyła 18 r. ż. Od tego momentu człowiek jest pełnoprawnym obywatelem.
2. Kryterium psychologiczne - cechuje go odpowiedzialność, adekwatne reakcje do bodźców, krytycyzm myślenia.
3. Kryterium społeczne - dojrzałość psychiczna, przekłada się na społeczną. Wypełnia się wówczas odpowiednie role np. mąż - żona, rola zawodowa, itp.
Podstawowe uwarunkowania uczenia się dorosłych.
Uczenie się osób dorosłych.
Thorndike zasłynął z krzywych dzwonowych. Wg Thorndike do 27 r. ż. – 33 r. ż. nasze możliwości uczenia się mają charakter wzrostowy. Możliwości uczenia się człowieka, który kończy 49 r. ż. są na poziomie 15-16 latka. W wieku 59 lat na poziomie 14 latka.
Uwarunkowania uczenia się człowieka dorosłego:
1. Subiektywne i obiektywne potrzeby
2. Zdrowie fizyczne i psychiczne
3. Obciążenie rozmaitymi obowiązkami, rolami
4. Praca zawodowa
5. Przerwa od systematycznej edukacji
6. Wdrożenie do samokształcenia
W latach 60-tych Włodzimierz Sawczak badał poznawcze procesy człowieka dorosłego:
POSTRZEGANIE: to rodzaj poznania, zawsze związane z podstawową działalnością człowieka, głównie z jego zawodem. Charakterystyczne dla konkretnego zawodu działania, kształtujące nasze poznanie. Postrzeganie uwikłane jest w myślenie, doświadczenie człowieka dorosłego.
1) dokładniejsze jest myślenie osób które skupiają się na drobnych, blisko położonych przedmiotach.
2) postrzeganie utrzymuje się u człowieka na podobnym poziomie blisko 25 lat. Powolny spadek następuje po 45 r. ż.
3) analityczność postrzegania z czasem. Najpierw całościowe jak człowiek się urodzi potem stopniowo analityczne.
Działanie kształtuje analityczne postrzeganie, dlatego stopień analityczności może być bardzo podobny u ludzi w różnym wieku. Różnice pomiędzy młodymi ludźmi a starszymi mogą być albo duże albo małe. Jeśli człowiek rozpoczyna nową działalność, która wymaga wyższych form działania powinien z założenia podwyższyć sprawność postrzegania.
Myślenie człowieka dorosłego wg Gerstmana – to proces odzwierciedlenia rzeczywistości polegający na poznawaniu stosunków między przedmiotami i ich cechami w ogólnej postaci.
Myślenie zrodziło się z działania i również dokonuje się nie samoczynnie, ale zawsze w powiązaniu z działaniem człowieka. Inaczej myślą osoby, które przechodzą w sposób systematyczny szczeble edukacji a inaczej osoby, które w sposób systematyczny się nie uczyły. To zagadnienie wiąże się z inteligencją człowieka. Wyrywkowe badania nad inteligencją osób dorosłych wykazują nieznaczne obniżenie inteligenci po 45 r. ż. . Nie ma jednak żadnych dowodów na to, że stanowi to tu główny warunek.
Bardzo ważna jest pamięć w procesie poznawania. Potocznie wraz z wiekiem pamięć w procesie się pogarsza. Wg badań – już po 25 r. ż. są widoczne oznaki zmian negatywnych, spadek jest widoczny. Trzeba całościowo analizować takie elementy: zapamiętywanie, przypominanie, zapominanie, trwałość i łatwość pamięci, gotowość, wierność oraz pojemność pamięci.
PAMIĘĆ NALEŻY ĆWICZYĆ!!!!
Badania dowodzą, że do 60 r. ż. poziom inteligencji człowieka jest na względnie stałym poziomie. Po 60-tym r. ż. widoczny jest spadek, ale głównie w dziedzinie umiejętności psychomotorycznych takich jak: PAMIĘĆ, UWAGA, ROZUMIENIE, SZYBKOŚĆ REAKCJI.
Natomiast wiedza społeczna, zdolności słowo-pamięciowe, rozumienie matematyczne wydają się nie podlegać starzeniu.
Obniżenie się możliwości intelektualnych nie przebiega jednakowo u wszystkich. Osoby aktywne przez całe życie wykazują niewielki regres wraz z wiekiem lub go wcale nie mają.
Pamięć – dwie kategorie:
1) pamięć bezpośrednia – inaczej opamiętywanie tych treści, które znajdują się obecnie na polu naszej uwagi. Ta pamięć wraz z wiekiem się pogarsza. Wypływa to z tego, że wraz z wiekiem jesteśmy bardzo podatni na bodźce, które nas rozpraszają,
2) pamięć pośrednia – wg badań ma z wiekiem ma się pewne trudności z opamiętywaniem treści, jeśli przestały być one częstym przedmiotem myśli i uwagi.
Braki są bardzo często kompensowane takimi sprawami jak: mądrość (zwłaszcza takie cechy jak intuicja, doświadczenie, introspekcja, empatia, zrozumienie, cierpliwość, delikatność), rozległa wiedza.
Przed człowiekiem dorosłym stoją pewne zdania rozwojowe, które dają szanse do:
Główne kierunki zmian edukacji dorosłych w Polsce.
Do 1989 roku edukacja centralnie kierowana była przez państwo. Po 1989 r. otworzyły się szanse dla wszystkich, którzy chcieli edukować. Przemiany w gospodarce, polityce, kulturze dotknęły także dorosłych.
Zmiany:
1. Rozbicie monopolu państwa.
...
ZdzisH