A. Flis - Święta Monarchia-Geneza Kościoła.pdf - Archeo - MiliFan

ANDRZEJ FLIS, Uniwersytet Jagielloński

ŚWIĘTA MONARCHIA: GENEZA KOŚCIOŁA

23 lutego 303 roku Dioklecjan zapoczątkował ostatnie w

historii Rzymu prześladowania chrześcijan, które z

przerwami i ze zmiennym nasileniem trwały niecałą

dekadę. W roku 313 Konstantyn Wielki ogłosił Edykt

Mediolański, przyznający wyznawcom Jezusa pełną

swobodę religijną, a niespełna osiemdziesiąt lat

później cesarz Teodozjusz wprowadził całkowity zakaz

praktyk pogańskich zarówno w miejscach publicznych,

jak prywatnych! i prawo to obwarował surowymi

sankcjami (381). W czasie krótszym niż jedno stulecie

status prawny chrześcijaństwa w Cesarstwie Rzymskim

zmienił się nie do poznania: z religii dyskryminowanej

przekształciło się ono w wyznanie państwowe, obsypane

licznymi przywilejami, prześladujące metodycznie inne

kulty. Tej "rewolucji" w stosunkach ze światem

zewnętrznym towarzyszyły nie mniej rozległe

przeobrażenia wewnętrzne. Ogarnęły one wszystkie sfery

życia religijnego i stanowiły w pewnej mierze

kontynuację procesów, które w formie zalążkowej

zaistniały już w II i III wieku.

Pierwsi chrześcijanie wyróżniali się spośród 60

milionowej rzeszy mieszkańców cesarstwa wartościami,

które wyznawali i głęboko zakorzenionym, "kontr

kulturowym" poczuciem tożsamości, zbudowanym na

pogardzie dla tradycyjnych cnót obywatelskich.

Stanowili oni zbiorowość "świętych", społeczeństwo w

społeczeństwie federację żarliwych ascetów

odrzucających bezwarunkowo nikczemne instytucje Rzymu.

"Nic nie jest nam bardziej obce aniżeli państwo" (1)

pisał Tertulian, który dezercję uważał za najwyższą

cnotę żołnierzakatolika. (2) Pierwsi chrześcijanie

nie postrzegali siebie w kategoriach Kościoła, nie

uważali się za członków żadnej organizacji formalnej.

Byli oni "żywymi kamieniami świątyni"(3), Nowym

Izraelem, mistycznym ciałem Jezusa, które przenikał

Duch Święty, ożywiając je swą zbawczą mocą. "Wiedz, iż

nie tylko jesteś świątynią Boga, lecz również to, że

mieszka w Tobie Duch Boży" (4) pisał Św. Paweł do

Koryntian.

Pierwsi chrześcijanie oczekujący z utęsknieniem na

rychły powrót Jezusa i Sąd Ostateczny tworzyli

wspólnoty ufundowane na Słowie, wspólnoty wirtuozów

religijnych dążących do perfekcji moralnej. Ideałem

nadrzędnym owych wspólnot było "naśladownictwo

Chrystusa" (imitatio Christi), naśladownictwo

ograniczone naturalnie ich ziemską, ludzką istotą.

"Bądźcie moimi naśladowcami tak, jak ja jestem

naśladowcą Chrystusa."(5) pouczał współwyznawców Św.

Paweł. Jezus "pozostawił nam wzór głosił Św. Piotr

winniśmy więc podążać Jego śladami." (6) Logiczną

konsekwencją tej postawy była zgoda na męczeństwo,

przed którym prawdziwy wyznawca Jezusa nie mógł się

cofnąć. Co więcej, nierzadko zdarzały się przypadki

kiedy chrześcijanie dziękowali sędziom za wyroki

śmierci, traktując je jako przepustki do raju, bądź

wręcz się wyroków takich domagali. Czyż nie powiedział

Pan: "kto życie swe straci z mego powodu, ten je

znajdzie"?(7) Apologię męczeństwa głosili

najwybitniejsi Ojcowie Kościoła: Ignacy z Antiochii i

Klemens Aleksandryjski, Tertulian i Orygenes,

Justynian i Ireneusz, a opis egzekucji biskupa Smarny

sędziwego Polikarpka, który odmówił zaparcia się wiary

podczas publicznego przesłuchania pod rządami Marka

Aureliusza, stanowił popularny motyw ówczesnych kazań

i pouczeń moralnych.

Kościół czwartego stulecia, Kościół Konstantyna i

Teodozjusza, w niewielkim stopniu przypominał

chrześcijaństwo dwóch pierwszych wieków. Następcy

Apostołów nie byli już bezbronnymi pasterzami

pogardzanej trzody, lecz wpływowymi notablami

przywódcami potężnej instytucji sprzymierzonej z

państwem. I tak, chrześcijański historyk tamtych

czasów, Euzebiusz z Cezarei, opisał scenę, która

dobitniej niż jakakolwiek inna ukazuje ogrom

zaistniałych przemian. Kiedy Konstantyn Wielki, z

przepychem godnym rzymskiego władcy, świętował

dwudziestolecie swego panowania, zaprosił biskupów na

ucztę w pałacu. I można było pomyśleć relacjonuje

Euzebiusz że cesarz w otoczeniu hierarchów Kośioła

stanowi "obraz Królestwa Chrystusowego". (8)

Biskupi zarządzający najważniejszymi diecezjami

Kościoła, byli w IV wieku dygnitarzami państwowymi,

otrzymującymi pensje w wysokości 720 solidi rocznie,

równe uposażeniu zarządców prowincji i "musieli" jak

skarżył się Grzegorz z Nazjansu podczas swej krótkiej

kariery biskupiej w Konstantynopolu (380381)

konkurować we wspaniałościach stołu i ubioru z

"konsulami, generałami, zarządcami prowincji i

najznakomitszymi dowódcami wojskowymi". (9) Niektórzy

z nich czuli się tak pewnie na swoich urzędach, że

ośmielali się sprzeciwiać woli cesarzy, jak miało to

miejsce w przypadku Hozjusza biskupa Kordoby (355),

czy też Ambrożego biskupa Mediolanu (387). Ten stan

rzeczy odzwierciedlał nowy układ sił. Kościół

czwartego stulecia stanowił państwo w państwie

potęgę polityczną mogącą poważnie zagrozić

integralności cesarstwa. Rozumiał to doskonale

Konstancjusz, zabiegający nieustannie o dobre stosunki

z episkopatami Syrii i Azji Mniejszej, obawiając się,

że bez ich poparcia wschodnie prowincje Rzymu mogłyby

być na zawsze stracone w obliczu rosnącego zagrożenia

ze strony Persji.

Wzrostowi politycznego znaczenia kleru towarzyszył

imponujący rozwój jego potęgi ekonomicznej. I tak, w

wyniku akumulacji licznych przywilejów, Kościół IV

wieku stał się wielkim właścicielem ziemi i

niewolników. Był on przy tym nie tylko zwolniony z

obowiązku płacenia wielu podatków, zwłaszcza

municypalnych, lecz sam pobierał podatek w naturze

(annona) od zbiorowości lokalnych, którym przewodził.

Ponadto korzystał on nieodpłatnie z usług poczty

państwowej i państwowych środków transportu,

przejmował legalnie bądź nielegalnie majątek

świątyń pogańskich, wreszcie: gromadził darowizny i

wyłudzał ofiary. Nic więc dziwnego, że Possydiusz

biograf Św. Augustyna, lamentując z powodu szybkiego

podboju Afryki przez Wandalów, przyznawał ze smutkiem,

iż "Kościół znienawidzony był ze względu na swoje

ziemie." (10)

Proces wtapiania się chrześcijaństwa w ustrój

społecznopolityczny Imperium Romanum, proces, który

wraz z przejęciem władzy przez Konstantyna uległ

radykalnemu przyśpieszeniu, znalazł swoje odbicie

również w dziedzinie sztuki. I tak na przykład, w

rzymskiej bazylice św. Prudencjany do dzisiaj

podziwiać można mozaikę z końca IV wieku,

przedstawiającą Jezusa zasiadającego na cesarskim

tronie w otoczeniu apostołów Piotra i Pawła ubranych w

senatorskie togi!

NARODZINY MONASTYCYZMU PORAŻKA KOŚCIOŁA

Prześladowania chrześcijan w państwie rzymskim nie

były ani tak surowe, ani tak destrukcyjne jak je

przedstawiała przez wieki historiografia europejska,

kształtowana przez źródła kościelne i katolickie

stereotypy. W gorszym położeniu znajdowali się

chociażby manichejczycy, gdyż tej religii cesarstwo

nigdy nie uznało i nigdy nie przestało zwalczać, o

czym historia nie mówi raczej zbyt wiele.

Masakra wyznawców Jezusa przez Nerona, po wielkim

pożarze Rzymu w 64 roku jakkolwiek okrutna i krwawa

była lokalnym dramatem sprowokowanym przez

szczególne okoliczności, a nie częścią szerszej

polityki. Tak więc, kiedy umilkły jęki na arenach

stolicy, chrześcijanie wkroczyli w długi, blisko 200

letni, okres egzystencji wolnej od poważnych

niebezpieczeństw, przerywany sporadycznie albo

żywiołowymi wybuchami przemocy, takimi jak egzekucje

w Smyrnie (około 165 roku) czy aresztowania w Lyonie

(177), albo krótkotrwałymi represjami zarządzonymi

przez cesarzy Septymisza Sewera w 202 roku i

Maksymiana ponad trzydzieści pięć lat później.

Pierwsze prześladowania chrześcijan na szerszą skalę

miały miejsce dopiero pod rządami Decjusza, kiedy ten

w 250 roku nakazał powszechne składanie ofiar bóstwom

Rzymu. Niezliczone rzesze wyznawców Jezusa z

prezbitrami i biskupami włącznie uniknęły wówczas

represji bądź to przekupując rzymskich urzędników,

bądź to kłaniając się publicznie "pogańskim bałwanom".

I tak, w Stolicy Piotrowej zaraz po ogłoszeniu

cesarskiego edyktu tłumy katolików udały się na

Kapitol, aby złożyć przysięgę bogom Wiecznego Miasta.

Podobne sceny rozgrywały się w Kartaginie, gdzie

miejscowe władze nie mogły nadążyć z ofiarami. W

Smyrnie zaparł się wiary biskup Euktemon, a w Afryce

Północnej całe gminy chrześcijańskie pod

przewodnictwem biskupów podążały do pogańskich

ołtarzy. Wydarzenia w Aleksandrii opisał jej

patriarcha Dionizy w liście do biskupa Antiochii

Fabiusa takimi oto słowy: "Wszyscy przepełnieni

strachem, nawet najznakomitsze osoby (...). Wywoływani

po imieniu zbliżali się do nieczystych, bezbożnych

ofiar, niektórzy trzęsący się i bladzi, jak gdyby to

nie oni składali ofiary, lecz sami mieli być

poświęceni bożkom, tak, iż zebrane tłumy obrzucały ich

szyderstwami i jasne było, że z natury swej są

tchórzami we wszystkim, tchórzami by umrzeć i

tchórzami by się pokłonić. Inni jednak szybko pobiegli

do ołtarzy." (11)

A. Flis - Święta Monarchia-Geneza Kościoła.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: