Pami��, uczenie si�, j�zyk Ida Kurcz p. T�o historyczne adania nad pami�ci� nale�� do najstarszych w naukowej psychologii sperymentalnej. Pierwsza monografia po�wi�cona pami�ci, kt�rej autorem t Ebbinghaus, ukaza�a si� w 1885 r. W wyniku tych bada� opracowano ereg specyficznych metod badania pami�ci, wyodr�bniono fazy procesu mi�ciowego, zastanawiano si� nad rodzajami i cechami pami�ci. Poznano ereg czynnik�w u�atwiaj�cych lub utrudniaj�cych zapami�tywanie, pczekowanie i odtwarzanie zapami�tanego materia�u (czynniki te omawiamy rozdziale o uczeniu si�). Ebbinghaus rozpocz�� kierunek bada� nad pami�ci�, kt�ry mo�na re�li� jako badanie uczenia si� werbalnego. Kierunek ten zosta� nast�pnie ej�ty przez behawioryzm, gdy� mie�ci� si� w jego schemacie bada� nad czepiem. Psychologowie europejscy, zw�aszcza psychologowie radzieccy (Smirnow, Zinczenko), a tak�e polscy (Szewczuk) krytykowali Ebbinghausa za pos�ugiwanie si� materia�em bezsensownym, nie wyst�puj�cym w nor�nalnych sytuacjach �yciowych, i rozwijali badania nad pami�ci� przy u�yciu :r�norodnych materia��w sensownych. Generalnie rzecz ujmuj�c, lata mi�dzywojenne i bezpo�rednio po drugiej wojnie �wiatowej charakteryzowa�y ;si� spadkiem zainteresowa� psycholog�w problematyk� pami�ci: W latach sze��dziesi�tych zaznaczy� si� do�� gwa�towny wzrostzainteresowa� problematyk� pami�ci w zwi�zku z post�pami wiedzy neuro:psychologicznej, tak�e dzi�ki nowym technicznym mo�liwo�ciom stosowania niezwykle precyzyjnej aparatury do ekspozycji bod�c�w i mierzenia reakcji, jak r�wnie� w wyniku ograniczono�ci teoretycznej dotychczasowych schemat�w S - R. W powsta�ym pod koniec lat sze��dziesi�tych nowym paradygmacie badawczym psychologii poznawczej, zajmuj�cej si� procesami przetwarza 7 nia informacji przez umys� ludzki, problematyka pami�ci zaj�a szcze eksponowane miejsce. Rozr�nienie dw�ch rodzaj�w pami�ci: kr�tkoi i d�ugotrwa�ej wyzwoli�o w latach siedemdziesi�tych ca�� lawin� eksperymentalnych. Kolejna zmiana paradygmatu badawczego poja~n si� na pocz�tku lat osiemdziesi�tych spowodowa�a odej�cie od ana nych metod laboratoryjnych; przesuwaj�c zainteresowanie badac procesy pami�ci zachodz�ce w wyniku codziennych do�wiadcze� v �yciowych czynno�ci. Specyfiki tych proces�w badania laboratoryjne w stanie uchwyci�. Ten nowy paradygmat okre�la si� jako badani pami�ci� ekologic�n�. W niniejszym rozdziale, po kr�tkim om�wieniu tradycyjnych rozrc rodzaj�w pami�ci i faz proces�w pami�ciowych, a tak�e g��wnych i badania tych proces�w, stosowanych od pocz�tku powstania nau psychologii, oraz po przegl�dzie podstawowych wynik�w uzysk owymi metodami, zajmiemy si� rodzajami i systemami pami�ci bad. przez psycholog�w poznawczych. Po�wi�cimy te� nieco uwagi naj szemu paradygmatowi badawczemu, jakim jest badanie pami�ci w na nym jej przebiegu, czyli pami�ci ekologicznej. Na zako�czenie roz~ zajmiemy si� teoriami pami�ci. Fazy-proces�w pami�ci i jej rodzaje W procesie opanowywania przez cz�owieka jakiego� materia�u ezy czyn wielu badaczy wyodr�bnia trzy fazy. Pierwsza faza - to zmami t r,~...w�n kodowanie, druga -_pr~~~how~ie. i trzecia - odtwarzani� tego, co zc przechowane w pami�ci. Faza zapami�tywania (k�dowania) okre�lar bywa jako faza nabywania. W fazie tej jednostka zapami�tuje, mi najog�lniej to, co na nj� oddzia�uje, lub jakie� formy swojego zachovt Faza ta mo�e si� sprowadza� do jednego aktu spostrze�eniowego, a mo by� z�o�on� aktywno�ci� jednostki, polegaj�c� na opanowywaniu trud zadania, poprzedzonego jego rozwi�zaniem, na przyswojeniu sobie mat� werbalnego lub umiej�tno�ci sensomotorycznych czy umys�owych: Faza przechowania jest faz� utajon�, o jej przebiegu wnioskujen podstawie fazy nast�pnej. Czas trwania fazy .przechowania mo�e wynos kilku sekund do wielu lat. Faza trzecia, tzw. faza odtwarzania', polec, ponownej aktywizacji czy aktualizacji nabytych reakcji, czyli tego, co zc przyswojone i przechowane. Stopie� przechowania mo�emy por�wn stopniem zapami�tania w pierwszej fazie. Odtwarzanie jest wi�c proces�w pami�ci. Istnieje kilka rodzaj�w tej miary. Wyr�nia si� najcz~ ' 1-ermin odtwarzanie przyjmujemy tutaj za Hilgardem (1967). Uwa�amy, �e jest on nazw� og�ln�,.obejmuj�c� przypominanie, rozpoznawanie i ponowne uczenie si�; ni� przypominanie jako nadrz�dny, jakkolwiek niekt�rzy polscy autorzy (W�odarski, 1967, Budohoska i W�odarski, 1970) u�ywaj� tych termin�w w znaczeniu odwrotnym. !nie (Flor�s, 1964;~Hunter 1963; Budohoska i W�odarski, 1970) trzytakie miary: a�ej p~in~ ni rozpoznawanie i _uczeni~ sig_n_,~,nowo. ia� Przypominanie mo�e~przyj�� form�: 1 ) reprodukcji tego, czego uczyli� fca my si� uprzednio (np. recytacja wiersza, serii s��w, sylab czy cyfr, s��wek cz- j�ryka obcego, twierdze� itp.) lub wykonania jednej czy ca�ego uk�adu na reakcji motorycznych (np. w labiryncie czy w ta�cu); 2) przypomnienia sobie oku tego, co by�o tre�ci� naszego prze�ycia, np. sceny czy zdarzenia, w kt�rym s� udzia� nasz m�g� by� zar�wno czynny, jak i bierny. T� form� przypomnie� iad Hilgard (1967) wyodr�bnia jako oddzieln�, czwart� miar� pami�ci, nazywaj�c j� pami�ci� wspomnieniow�. ie� Rozpoznawanie polega na identyfikacji bod�ca czy sytuacji wyst�puj�od cej uprzednio. W przeciwie�stwie do przypominania, przedmiot zapami�tywania pojawia si� tu ponownie w polu spostrze�eniowym cz�owieka. ~ch Trzecia miara jest miar� po�redni� poprzez ponowne uczenie si�. 'm~ Pozwala ona wnioskowa� o procesie przechowania na podstawie zaoszcz�dzania czasu, liczby pr�b itp. w drugim uczeniu si� w por�wnaniu z pierwszym uczeniem si� zachodz�cym w fazie zapami�tywania. i�u Te trzy miary wyr�niane s� te� cz�sto ze wzgl�du na specyficzne metody badania ka�dej z nich (patrz ni�ej). Niezale�nie od faz, w tradycyjnych badaniach psychologicznych wyodr�bniano te� r�ne rodzaje pami�ci. Jeszcze w XIX wieku psychologowie badali zakres pami�ci bezpo�redniej (Jacobs, 1887). Osobie badanej eksponowano szeregi cyfr, liter, zg�osek itp., kt�re ona natychmiast powtarza�a .ci z pami�ci. Zakres pami�ci okre�lany by� liczb� cyfr, liter itp., kt�re osoba ~b badana potrafi�a poprawnie powt�rzy�. W badaniach tych wyst�pi� ciekawy to problem jednostki pami�ci. Okaza�o si�, �e badani zapami�tuj� mniej wi�cej ~z jednakow� liczb� element�w, niezale�nie od ich rodzaju, a wi�c niezale�nie I od tego, czy s� to np. s�owa czy litery (5 liter i 5 s��w 5-literowych). George Miller (1956) obliczy�, �e ta jednostka pami�ci wynosi 7�2. Jest ona -z wyra�nie jednostk� znaczeniow�, a nie formaln�. To, co jest percypowane '� jako ca�o�� maj�ca okre�lone znaczenie, mo�e stanowi� tak� jednostk�. u � Jednostka pami�ci pojawia si� te� w badaniach pami�ci kr�tkotrwa�ej, gdy� jej ujmowanie bywa zbli�one do ujmowania pami�ci bezpo�redniej (por. s. 39). Inne rozr�nienie polega na powi�zaniu pami�ci jako w�a�ciwo�ci a uk�adu nerwowego z poszczeg�lnymi analizatorami (W�odarski, 1964). Pami�� zale�n� od rodzaju analizatora - a wi�c wzrokow�, s�uchow�, dotykow� itp., mo�na okre�li� jako zdolno�� peryferyczn�. W eksperymentach W�odarskiego, dotycz�cych zapami�tywania prostych bod�c�w na 'I granicy progu czu�o�ci, okaza�o si�, �e osoby badane r�ni�y si� nie tytko interindywidua�nie, lecz i intraindywidualnie pod wzgl�dem trwa�o�ci parni�ci, zale�nie od zaanga�owanego w procesie odbiorczym analizatora, je�li mo�liwo�� werbalizacji zosta�a wyeliminowana. Tak wi�c mo�na m�wi� o istnieniu pami�ci jako zdolno�ci og�lnej, funkcjonuj�cej przy dzia�aniu bod�c�w z�o�onych dzi�ki wynikom pracy wielu analizator�w, I sk�adnik stanowi pami�� werbalna. Mo�na jednak bada� odr�br ry, kt�rych zdolno�ci przechowywania �lad�w uprzednich pob by� r�ne u tej samej osoby badanej (por. uwagi o pami�c s. 36 i o modu�owo�ci, s. 54). W wielu podr�cznikach psychologii (por. Witwicki, 1962, v odr�nia si� pami�� mechaniczn� i logiczn�- pierwsza dotyczy c zapami�tywania materia�u; druga - wi��e si� ze zrozumie i zdolno�ci� wy�uskania istoty rzeczy. To rozr�nienie odnosi ; innych proces�w psychicznych (jak np. odtw�rcze i tw�rcze n uczenie si� przez pr�by i b��dy przeciwstawiane uczeniu sil wi�zywanie problem�w). W badaniach pami�ci wa�ne jest wyodr�bnienie fcryterii kt�rych jest ona oceniana. Kryteria takie w dawnych podr�cznik logii (Witwicki, 1962) okre�lane s� jako cechy pami�ci. S� to: 1 ) trwa�o�� pami�ci - kryterium odnosz�ce si� do fazy prz 2) szybko��-kryterium dotycz�ce fazy zapami�tywania; o jako �atwo�� uczenia si�; 3) dok�adno�� lub wierno�� - kryterium odnosz�ce si� mi�dzy odtwarzaniem a tym, co stanowi�o tre�� fazy zapami�ty~ 4) gotowo�� - kryterium odnosz�ce si� do fazy odtwarzani< o to, czy przypominanie przebiega giadko i bez opor�w czy te� p. dodatkowe aktywizuj�ce bod�ce; 5) zakres pami�ci lub jej pojemno�� okre�laj�ca, ile rc go materia�u potrafimy zapami�ta� w czasie jednej pr�by, jed zycji materia�u (por�wnaj wymienion� wy�ej jednostk� pami�ci 7~2). Jak ju� powiedzieli�my, dalszego podzia�u rodzaj�w pami�c kr�tkotrwa�� i d�ugotrwa�� dokonano analizuj�c przebieg proc twarzania informacji. Wyodr�bniono jeszcze- trzeci rodzaj pap pami�� ultrakr�tk� lub sensoryczn� (patrz podrozdzia� "Pami�� p i pami�� trwa�a"). W ramach pami�ci d�ugotrwa�ej analizowa semantyczn�, czyli og�ln� wiedz� o �wiecie, i pami�� epizodyczni osobistych do�wiadcze� danej jednostki. Rozr�nieniami tymi z< bardziej szczeg�owo w podrozdziale. "Pami�� semantyczna i epi Metody badania pami�ci Dwa kryteria zwykle decyduj� o wyborze metody w konkretny Pierwsze z nich to wyb�r miary pami�ci, a wi�c takiej lub i odtwarzania. Drugie to cecha pami�ci (trwa�o��, szybko��, c gotowo��), kt�r� w danym badaniu chcemy wyeksponowa�. W ci�gu dziesi�cioleci bada� nad pami�ci� opracowano w 11 z nich dotyczy tej formy odtwarzania, kt�r� okre�lamy jako gnie. Przypomnienia wyst�puj� w formie wspomnie� lub re Pami�� wspomnieniow� bada� Bartlett (1932), analizuj�c przypomeiienia opowiada� lub zdarze�. Wys�uchane lub przeczytane opowiadanie po t~llywie okre�lonego cz...
Wolf-1