1. Pojęcie dziedziczenia .
Najbardziej typowym i najczęściej przywoływanym przykładem sukcesji uniwersalnej (generalnej) jest dziedziczenie . Pod tym pojęciem rozumie się przejście ogółu praw i obowiązków zmarłego na jedną lub kilka osób . Krąg takich osób wyznacza wola spadkodawcy (przy dziedziczeniu testamentowym) lub przepis ustawy ( przy dziedziczeniu ustawowym) . Zdarzeniem, z którym ustawa łączy takie przejście praw i obowiązków jest śmierć osoby fizycznej . W drodze dziedziczenia następuje wejście w sytuację prawną zmarłego , ale jedynie w sferze stosunków majątkowych . Stosunki o charakterze niemajątkowym, a także prawa i obowiązki majątkowe ściśle związane z osobą zmarłego , wygasają w chwili jego śmierci .
2. Powołanie do spadku .
Dwa źródła powołania do spadku :
· ustawa
· testament
Jest też inna możliwość powołania do spadku :
· częściowo na podstawie ustawy , a częściowo na podstawie testamentu
Ta trzecia możliwość następuje gdy – np. spadkodawca sporządzi testament, w którym powoła kogoś np. do połowy spadku, a druga połowa będzie wtedy podlegała dziedziczeniu ustawowemu, lub powoła dwie osoby do dziedziczenia całego spadku po połowie, ale jeden z nich nie może dziedziczyć, bo został uznany za niegodnego, lub odrzucił spadek, wtedy pierwszy otrzyma połowę spadku zgodnie z test., a drugą połowa spadku będzie podlegała dziedziczeniu ustawowemu .
Od tej możliwości są wyjątki :
· podstawienie zwykłe
· przyrost .
Podstawienie zwykłe następuje gdy np. spadkodawca powołał dwóch synów do całego spadku , ale zaznaczył w test., że jeżeli jeden z nich nie będzie mógł dziedziczyć (ww.powody) to jego część spadku przekazuje swemu przyjacielowi X . Jeśli będzie powód , że jedno dziecko nie będzie mogło dziedziczyć to w wyniku podstawienia dziedziczyć będzie jego część przyjaciel X .
Przyrost następuje wtedy gdy , spadkodawca nie wspomni nic o podstawieniu, np. powołał trzech synów do spadku w częściach równych (po 1/3) , ale jeden z nich nie może dziedziczyć, bo np. został uznany za niegodnego, to wówczas na zasadzie przyrostu część spadku do której powołano niegodnego przypada proporcjonalnie do swoich udziałów pozostałym spadkobiercom test. , tj. każdy dostanie po połowie z 1/3 czyli po 1/6 spadku .
3. Otwarcie spadku .
· śmierć spadkodawcy – chwilą otwarcia spadku jest chwila śmierci spadkodawcy . W akcie zgonu wpisuje się datę i godzinę zgonu i ta chwila jest chwilą otwarcia spadku . Najczęściej akt zgonu jest wystawiany na podstawie karty zgonu, bądź zaświadczenia lekarza lub ZOZ-u . Jeśli brak aktu zgonu to można przeprowadzić postęp. W trybie nieproc. O stwierdzenie zgonu ale jeśli zgon jest niewątpliwy . Wtedy chwila oznaczona w postanowieniu jako zgon jest chwilą otwarcia spadku .
· uznanie za zmarłego – chwilą otwarcia spadku może być chwila śmierci oznaczona w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego . W orzeczeniu sądowym powinna być oznaczona też godzina prawdopodobnej śmierci . Jeśli brak jej to chwila domniemanej śmierci przypada na koniec tego dnia i wtedy następuje otwarcie spadku .
4. Nabycie spadku .
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia . Nabycie to następuje z mocy prawa .Ale nabycie to nie jest definitywne, bo spadkobierca może spadek odrzucić i jest traktowany jak gdyby otwarcia spadku nie dożył . Na to ma termin 6 miesięcy . Jeśli nie oświadczy się to przyjmuje wprost .
Ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzi bezpośrednio na spadkobiercę lub spadkobierców, co jest przypadkiem sukcesji generalnej .
Konsekwencje nabycia :
· spadkobierca nabywa wszystkie przedmioty majątkowe należące do spadku
· jeżeli do dziedziczenia dochodzi kilku współspadkobierców to nabywają oni wspólnie cały spadek . Udział każdego określany jest ułamkiem jako udział w całym spadku i poszczególnych przedmiotach należących do spadku . Nikt nie może być spadkobiercą np. samochodu (jako jednego przedmiotu ze spadku), określa się udział ułamkowy w samochodzie . Określony przedmiot może być przekazany komuś tylko w drodze zapisu .
· nabycie spadku jest nabyciem pochodnym , czyli „nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet”
· na spadkobiercę przechodzą także te przedmioty majątkowe, które stanowią przedmiot zapisu (po prostu to on będzie musiał uregulować zapis jako dług spadkowy w odpowiedniej części .
5. Zdolność do dziedziczenia .
To możliwość wejścia w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego . Jest ta zdolność fragmentem zdolności prawnej , czyli możliwości bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego .
Kto jest zdolny do dziedziczenia :
· nasciturus
· osoba prawna
· osoba fizyczna
Niezdolność :
· bezwzględna – niemożliwość dziedziczenia w ogóle ,
· względna – niemożliwość dziedziczenia po określonej osobie .
6. Niegodność dziedziczenia .
· pojęcie – instytucja ta ma na celu nie dopuszczenie do sytuacji kiedy to podmiot działający przeciwko osobie spadkodawcy , albo testamentowi , dopuszczony byłby do dziedziczenia po spadkodawcy .
· krąg podmiotowy – za niegodnego może być uznany zarówno spadkobierca ustawowy, jak i testamentowy .
· stwierdzenie niegodności :
- w trybie procesowym
- legitymacja czynna – każdy kto ma w tym interes
- termin zawity do wystąpienia z powództwem o uznanie za niegodnego – w ciągu 1 roku od powzięcia wiadomości o przyczynie niegodności, jednak nie później niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku
- skutki uznania spadkobiercy za niegodnego – wyłączenie go od dziedziczenia tak jakby nie dożył otwarcia spadku .
· przyczyny niegodności :
- umyślne, ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy
- naruszenie swobody testowania – gdy podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności. Podstęp to gdy u spadkodawcy zostanie w sposób zamierzony wywołane mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy lub spraw . Groźba musi mieć z kolei charakter poważny i bezprawny .
- działanie przeciwko testamentowi : ukrycie lub zniszczenie testamentu spadkodawcy, podrobienie lub przerobienie, świadome skorzystanie z testamentu podrobionego lub przerobionego przez inną osobę .
· przebaczenie – spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył . Przebaczenie może być dokonane w formie dowolnej, bo ma charakter uczuciowy, a polega ono na puszczeniu w niepamięć doznanej krzywdy i odczutej urazy .
7. Zrzeczenie się dziedziczenia .
· umowa – prawo polskie zawiera generalny zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest umowa o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego zawierana pomiędzy przyszłym spadkodawcą i osobą należącą do kręgu jego spadkobierców ustawowych .
· forma – powinna być zawarta w formie aktu notarialnego .
· podmioty umowy – przyszły spadkodawca i spadkobierca ustawowy . Ale nie może być podmiotem umowy SP, który to nie może zrzec się dziedziczenia, jak również nie może odrzucić spadku .
· przedmiot umowy o zrzeczenie się dziedziczenia – wskazuje się na to , że przedmiotem jest prawo do dziedziczenia . Ale są dyskusje na ten temat i jest orzecznictwo .
· skutki zrzeczenia się – zrzekający się i w zasadzie jego zstępni, chyba, że umowa inaczej stanowi – zostają wyłączeni od dziedziczenia tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku . Zrzekający się traci też prawo do zachowku . Zrzekający się ma jednak prawo do dziedziczenia z testamentu .
· skutki umowy można odwołać zawierając nową umowę o uchyleniu skutków zrzeczenia się . Umowa ta musi mieć także formę aktu notarialnego .
8. Sporządzenie testamentu .
· zdolność testowania :
- pojęcie – to możliwość sporządzenia przez osobę fizyczną ważnego testamentu .
- chwila uzyskania tej zdolności – uzyskuje się tą zdolność po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych (18 lat lub przed tym wiekiem zawarcie związku małżeńskiego, oraz osoba nie może być ubezwłasnowolniona (zarówno całkowicie jak i częściowo)) .
- spadkodawca musi mieć zdolność testowania w chwili sporządzania testamentu. Późniejsza utrata zdolności testowania pozostaje bez wpływu na ważność testamentu sporządzonego wcześniej .
· wola testowania :
- pojęcie – wola i świadomość dokonywania czynności prawnej na wypadek śmierci .Testator musi mieć świadomość , że reguluje losy majątku na czas swej śmierci .
- wady oświadczenia woli – wola rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci musi być powzięta i wyrażona niewadliwie . Testament jest nieważny jeżeli został sporządzony :
: w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli ,
: pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod
wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści ,
: pod wpływem groźby .
Sporządzenie testamentu pod wpływem wady oświadczenia woli pociąga za sobą bezwzględną jego nieważność .
· zakaz testamentów wspólnych – testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy .
9. Odwołanie testamentu .
· sposoby odwołania test. – Spadkodawca może :
- sporządzić nowy testament ,
- w zamiarze odwołania zniszczyć dokument zawierający jego oświadczenie lub pozbawić go cech, od których zależy jego ważność ,
- dokonać w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień .
· skutki – czy poprzez odwołanie test. Moc obowiązującą wraca się wcześniejszemu jeśli taki był . SN i doktryna stoją na stanowisku, że zależne to będzie od konkretnego przypadku, ale jeśli taką wolę zapisał w odwoływanym test. , by wcześniejszy był ważny to należy tą wolę uszanować .
10. Nieważność i bezskuteczność testamentu .
a) nieważność test.
· przyczyny - jak każda czynność prawna, test. jest nieważny , jeżeli :
- jest sprzeczny z ustawą ,
- jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ,
- lub ma na celu obejście ustawy, a dodatkowo jeżeli był sporządzony :
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli ,
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod
- pod wpływem groźby .
b) bezskuteczność test.
· test. może być bezskuteczny, tzn. nie wywołać skutków prawnych, mimo, że pozostaje ważny, np. ustawodawca przewiduje bezskuteczność zapisu rzeczy oznaczonej co do tożsamości, jeżeli rzecz nie należy do spadku w chwili jego otwarcia, albo jeżeli spadkodawca w chwili śmierci zobowiązany był do zbycia tej rzeczy.
c) konwersja test.
· pojęcie i opis – chodzi o możliwość potraktowania testamentu nie odpowiadającego wymogom określonej formy jako testamentu sporządzonego w innej przewidzianej prawem formie . Np. Spadkodawca ustnie rozrządził swoim majątkiem w obecności dwóch świadków i sekretarza gminy . Jego zamiarem było zatem sporządzenie test. allograficznego . Sporządzony protokół nie został jednak podpisany przez świadków . Powoduje to nieważność sporządzonego test. allograficznego . Oświadczenie spadkodawcy stanowi jednak ważny test. ustny, gdyż zostały spełnione przesłanki przewidziane dla tego test. (czyli ustna wola przy obecności co najmniej 3 świadków) .
d) stwierdzenie nieważności test.
· stwierdza to sąd .
11. Otwarcie i ogłoszenie testamentu .
· osoba u której znajduje się test. ma obowiązek złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy .
· sąd dokonuje otwarcia i ogłoszenia testamentu, kiedy ma dowód śmierci spadkodawcy .
· o terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych .
· z otwarcia i ogłoszenia test. sporządza się protokół .
· podobne działania dotyczą pisma stwierdzającego treść test. ustnego .
· otwarcie i ogłoszenie test. ma charakter jedynie formalny i ma na celu jedynie ujawnienie treści test.
12. Zdolność pełnienia roli świadka przy sporządzaniu test.
· KC mówi o negatywnych przesłankach , czyli kto nie może być świadkiem. Niezdolność bezwzględna :
- osoby nie mające pełnej zdolności do czynności prawnej
- osoby niewidome, głuche lub nieme
- osoby nie mogące czytać i pisać
- osoby nie władające językiem, w którym spadkodawca sporządza testament
- osoby skazane prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania .
· niezdolność względna :
- osoba , dla której w testamencie przewidziana została jakakolwiek korzyść
- małżonek takiej osoby, jej krewni lub powinowaci 1- ego lub 2 – ego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia .
- złamanie tych przepisów spowoduje nieważność tych postanowień test. które przysparzają korzyść tej osobie
13. Testament negatywny . Wydziedziczenie .
· testament negatywny – testament , którego treść obejmuje jedynie wyłączenie spadkobiercy ustawowego (lub spadkobierców) od dziedziczenia . Np. „Moją wolą jest, aby najstarszy syn nie dziedziczył po mnie” . W takiej sytuacji do dziedziczenia dojdą pozostałe dzieci spadkodawcy i jego małżonek . W prawie polskim nie ma regulacji tego test. jednak orzecznictwo i doktryna dopuszcza go .
· wydziedziczenie – to pozbawienie zstępnych, małżonka i rodziców prawa do zachowku. Pozbawienie prawa do zachowku stanowi najsurowszą sankcję w stosunku do spadkobiercy ustawowego, który postępuje w sposób naganny . Przyczyny wydziedziczenia :
- uporczywe postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego wbrew woli spadkodawcy
- dopuszczenie się przez spadkobiercę względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci ,
- uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych .
Wydziedziczenie jest bezskuteczne jeżeli spadkodawca przebaczył spadkobiercy .
14. Podstawienie . Przyrost. Zapis.
· podstawienie – to zastąpienie jednej osoby (lub rzeczy) inną osobą (rzeczą) . Polskie prawo dopuszcza podstawienie zwykłe .
· przyrost – jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców t...
kiton18